Morgunblaðið - 02.02.1950, Blaðsíða 9

Fimtudagur 2. febrúar 1950.
MORGVJKBLAÐIÐ
g
Hafnarbrjef frá Páli Jónssyni:
MA DAIMA
Kaupmannahöfn, í jan. 1950.
HAGSTOFAN DANSKA birti
fyrir nokkrum dögurn yfirlit
yfir efnahagslega afkomu
dönsku þjóðarinnar á árinu sem
leið. Sýnii þetta yfirlit miklar
framfarir á öllum sviðum. —
Framan af árinu virtist allt
ganga að óskum. En þegar leið
á árið, byrjuðu ýmsir erfiðleik-
ar að gera vart við sig og varpa
nú skugga á framtíðina. Það er
fyrst og fremst hækkandi verð-
lag, óhagstætt hlutfall á milli
verðs á útfluttum og innfluttum
vörum og loks vaxandi dollara-
skortur, vegna þess að Marshall
kjálpin fer minkandi.
Bæði framleiðrla. fjárfesting-
ár, neysla, utflumingur og inn-
flutningur óx á árinu sem leið.
Landbúnaðarframleiðslan var
sem heild 15% meiri en árið
áður. Framleiðsla landbúnaðar-
afurða úr dýraríkinu óx um
30% og iðoaðartrgmleiðsla um
7%. Vantar r.ú lítið á, að land-
búnaðarframleiðslan sje eins
mikil og f\: rir heimsstyrjöldina,
en iðnaðarframleiðslan er orðin
allmikið meiri. Þjóðartekjurnar
uxu um hálfan annan miljarð
upp í 21 miljarð kr. Þar af fóru
4,8 miljarðar til fjárfestinga. -—
Er það 700 miljónum eða 17%
meira en árið áður. Neyslan óx
líka um 700 miljónir upp í 16,5
miljarða. Auknir.gin nemur 5%.
En þegar tillit er tekið til verð-
hækkunaiinnar, nemur raun-
veruleg ntj'sluaukning 3%.
Útflutningur óx úr 2.700 milj.
upp í 3,500 miljónir kr. og inn-
flutningur úr 3,400 milj. upp
í 4,200 miljónir. Verslunarjöfn-
uðurinn er þannig óhagstæður
um 700 milj. kr. eða um sömu
upphæð og árið áður. En duld-
ar tekjur og Marshallfje, sem
Ðanir hafa fengið serri gjöf (540
miljónir kr ), gera að verkum,
að greiðslujöfnuðurinn er hag-
stæður um 185 miljónir kr., en
var árið 1948 óhagstæður um
190 milj. kr.
Marshall-hjálpin á mestan
þátt í framleiðslu-
aukningunni
Marshallhjálpin á mestan þátt
í því, hve mikið frámleiðslan
og þá um leið bæði útflutningur
og innflutningsgetan hefur auk-
ist. Vegna Marshallhjálparinn-
ar óx nefnilega innflutningur á
olíukökum úr 390.000 smálest-
um árið 1948 upp í 600.000 smá
lestir í fyrra, og innflutningur
á fóðurkorni úr 290.000 smá-
íestum upp í 475.000 smálestir.
Þetta í sambandi við góða upp-
skeru, gerði að verkum, að Dan'
ir hafa aukið bústofn sinn að
miklum mun. Svínum fjölgaði
á s.l. ári um meira en helm-
íng, nefnilega úi 1,5 miljón upp
í 3,1 miljón, nautgripum úr 2,8
milj. upp í 2,9 milj. og hænsn-
um úr 23 milj. upp í 28 milj.
Bústofninn er nú orðinn því
nær eins mikill og hann var fyr
ir heimsstyrjöldina.
Útflutriingur iandbúnaðaraf-
urða hefir því aukist mikið á
síðastliðnu ári, t. d. útflutning-
ur á fleski úr 41,000 upp í 105.
000 smálestir, smjörútflutning-
ur úr 106 000 upp í 140.000 smá
En ýmsir erfiðleikar framundan
lestir og útflutningur á eggj-
um úr 41,000 upp í 75,000 smál.
Alls voru fluttar út landbún-
aðarvörur fyrir 2.200 milj. kr.,
en það er 40% meira en árið
áður. Um leið óx útflutningur
iðnaðarvara um 15%.
I _
Góð afkoma landbúnaðarins
1 Afkoma landriúnaðarins var
óvenjulegu góð. A reksírarárinu
1948—49, sem telst frá byrjun
október til septemberloka, var
arðurinn 6,5% af stofnfienu, en
ekki nema 3% árið áður. Arð-
urinn hefur þannig aukist um
meira en helming Stafar þetta
sumpart af mikilli framleiðslu
aukningu og sumpart af því,
að verð á innfluttu skepnu-
fóðri lækkaði mikið frá árs-
byrjun og fram að gengisbreyt-
ingunni í september.
En 1. október lækkaði verð
á smjöri, sem flutt er út til
Bretlands, um 15%, nefnilega
úr 6,12 niður í 5,17 kr. pr. kg.
Og verð á fleski útfluttu til
Bretlands, lækkaði í byrjun
þessa árs um 3,5%, úr 4,28
niður í 4,13 kr pr. kg. Þessi
verðlækkun var ákveðin í við-
skiftasamningum, sem Danir
gerðu við Breta síðastliðið sum-
ar. Jafnhliða þessari verðlækk-
un hefur verið á innfluttu
skepnufóðri hækkað að miklum
mun veg'na gengisbreytingar-
innar. Aftur á móti hefur geng
isbreytingm gert að verkum, að
Danir fá r;u hæn a verð í dönsk-
um krónum en áður fyrir land-
búnaðarafurðir, sem fluttar eru
út til landa, sem ekki hafa fylgt
sterlingspundinu eða aðeins
fylgt því að nokkru leyti. Þar
að auki hefur verið á dönskum
kornvörum hækkað á héima-
markaðnum eftir gengisbreyt-
jinguna. Loks er það, að búast
■ má við, að landbúnaðarfram-
(leiðsla faii áfram vaxandi. Er
því gert iáð fyrir, að „netto“-
tekjur bænda moni varla minka
á þessu áii.
Gen&islækkunin dró úr
atvinnuleysinu
Atvinnuleysi í Danmörku er
lítið, var árið sem leið ekki
nema 5,2%, en 4 7% árið áð-
ur. I Danmörku var framleitt
mikið af allskonar óþarfa vör-
um á striðsárunum og á fyrstu
árunum eftir stnðið, þegar pen-
ingaflóðið var sem mest og stór
kostlegur skortur á öllum nauð-
synjavörum. Þessi svo kallaði
„öskubikaraiðnaður“ lagðist
smátt og smátt niður, þegar mik
ið kom af nauðsynjavörum á
markaðinn. En það tókst ekki
að veita öllum, sem unnu við
,,öskubikaraiðnaðinn“ aðra at-
vinnu. Sama e: að segja um
sumt af þvi fólki, sem vann að
mótekju.Árið 1948 höfðu 33,000
atvinnu við mótekju en i fyrra
ekki nema 12,000. Byrjaði því
atvinnuleysi að vaxa á s.l. vori
og var fram til nóvemberloka
dálítið meira en árið áður. En
í desember minkaði atvinnu-
leysið um 2%. Bendir það til
þess, að þeir hafi rjett að mæla,
sem gerðu ráð fyrir, að gengis-
lækkunin mundi draga úr at-
vinnuleysinu.
Hækkun dollaragengisins í
september í fyrra hefur sem
vænta mátti valdið veiðhækk-
un í Danmörku. Danir áttu
miklar vörubirgðir. þegar doll-
argengið hækkaði Var bannað
að hækka verð á vöium, sem
fluttar voru inr, f.vrir gengis-
breytinguna. Hi-fir verðhækk,-
unin því fram að þessu verið
minni en annars. Verðhækk-
unin stafar þó ekki eingöngu
af gengisbreytingunni. Eins og
áður hefur verið sagt frá hjer
í blaðinu, hækkuði verð á kjöti
og fleski að mikium mun, þeg-
ar hámarksverð á þessum vör-
um var afnumið í nóvember í
fyrra. Húsma-ðuinar gerðu sem
kunnugt er „verkfall“, vildu
ekki kaupa kjötið fyrir þetta
háa verð. Verðið lækkaði því
allmikið, en er þó enn hærra
en búist var við þegar kjöt-
verslunin var gefin frjáls. Er
gert ráð fyrir, að verðhækkun
á kjöti og fleski hafi tveggja
stiga hækkun á vísitöíu fram-
færslukostnaðar í för með sjer,
þrátt fyrir að neytendur fái af-
sláttarmiða. sem nema 40 kr. á
mann á ári.
Vísitalan
Vísitala framfærslukostnaðar
er ekki reiknuð út nema fjórum
sinnum á ári, f byrjun hvers
ársfjórðungs. Vísitalan, sem er
miðuð við 1914 — 100, var í
byrjun ársins 1939 310 stig,
lækkaði í júlí niður í 307 og
var óbreytt í október. Næsta
vísitala verður ekki birt fyr en
í byrjun febrúar Er búist við,
að hún verði 5—8 stigum hærri
en í október.
Verðvísitala innfluttra vara
lækkaði úr 299 stigum í janúar
í fyrra niður í 285 í ágúst, en
hækkaði þvi næst upp í 297 í
desember. Ve>'ðvísitala útflutn-
ingsafurðanna lækkaði úr 310
stigum í ársbyriun niður í 308
í ágúst, en var komin niður í
295 við árslok. (Vísitalan er
miðuð við 1935 = 100). Hlut-
fallið á milli útflutnings- og inn
flutningsverðsin.; var þannig
íraman af árinu Dönum mjög
hagstætt, en brevttist Dönum í
óhag eftir gengisbreytinguna og
verðlækkunina á smjöri, sem
flutt er út til Bretlands.
Eins og framannefndar vísi-
tölur bera með sjer, er verðvísi-
tala innfluttu varanna nú orð-
in hærri en vísitala útfluttra
afurða. Hefir þetta vitanlega
óheppileg áhrif á greiðslujöfn-
uðinn. Danir óttast, að þeir
sjeu að lenda i , verðklípu“,
eins og á fyrstu árunum eftir
heimsstyrjöldina, þegar þeir
seldu Bretum landbúnaðarvör-
ur fyrir lágt verð, en keyptu
enskar vörur háu verði.
Viðskiptin við Breta
Danir höfðu ekki reiknað
með gengisbreytingu, þegar
þeir gerðu nýja viðskiftasamn-
inga við Breta í fyrra sumar.
Þessir samriingar voru vel við-
unandi eins og þá var ástatt.
Vöruverð fór lækkandi á heims
markaðnum. Fremleiðslukostn-
aður í Danmörku hafði líka
lækkað vegna verðfalls á inr-
fluttu skepnufóðri. Danir sáu
sjer því fært að lækka verð á
landbúnaðarafurðum, sem Bret
ar kaupa. Um leið trygðu Dan-
ir sjer markað til langs tíma
í Bretlandi fyrir h.u.b. % af
útfluttum landbúnaðarafurð-
um. Var þetta mikils virði, þar
sem söluerfiðleikar á erlendum
mörkuðum virtust vera fratn
undan.
En svo óheppilega viidi til,
að verð á innfluttum vörum
hækkaði vegna gengisiækkun-
arinnar um leið og verðlækkun
á útfluttu smjöri til Bretlands
gekk í gildi. Verð á innfluttum
vörum frá Bretiandi hefir eft-
ir gengisbreytir.guna Jiækkað
um 10—60% eða með öðrum
orðum langt um meira en upp-
haflega var búist við. Verðhlut-
fallið í viðskiftunum við Breta
breyttist því Dönum í óhag
Miðað við núverandi vöruverð
kostar innflutningur Dana frá
Bretlandi á þessu ári 250—300
miljónir kr. meira en í fyrra,
ef vörumagnið verður óbreytt.
Danir höfðu í fyrra 200 milj.
kr. tekjuafgang af versluninni
við Breta. Afborguðu Danir því
200 milj. kr. af gömlu verslun-
arskuldinni ( .gjaldeyriskrypp-
unni“) frá árinu 1946. — Er
þessi skuld nú komin niður í
rúmlega 500 milj. kr. En nú eru
ailar horfur á, að þessi af-
borgun stöðvist, nema útflutn-
ingur til Bretlands aukist að
miklum mun.
Danir eru vitanlega ekki á-
nægðir með viðskiftin við Breta
eins og þau eru nú. Viðræðum
um vöruverðið hefur hvað eftir
annað verið skotið á frest. En
að einhverri niðurstöðu verður
að komast áður en langt um líð-
ur. Þrír möguleikar eru fyrir
hendi, nefnilega verðhækkun á
dönsku útflutningsvörunum,
verðlækkun á ensku vörunum
eða þá að Danir flytji minna
út til Bretlands en hingað til.
Aðrar þjóðir borga nefnilega
betur en Bretar. Sjerstaklega
kemur þetta fram á smjörverð-
inu. Bretar greiða nú 5,17 kr.
pr. kg„ Sviss 7,18, ísland 7.60,
Frakkland 8,17 kr. og Vestur-
Þýskaland h.u.b. 8 kr.
Þýskaland var eitt aðalviða-
skiftaland Dana fyrir heims-
styrjöldina. en eftir styrjöldina
fjellu þessi viðskifti að mestu
leyti niðui. I nóvember í fyrra
gerðu Danir viðskiftasamning
við Vestur-Þýskaland, og hafa
viðskiftin aukist mikið eftir
þetta. Danir gera ráð fyrir góð-
um markaði fyrir landbúnaðar
vörur í Vestur-Þýskalandi. M,
a. er þar mikil eftirspurn eftir
dönsku smjöri. En það er mjög
tákmarkað. hvað Danir geta
selt Þjóðverjum af smjöri, nema
útflutningur til BretlandS
minki.
Vaxandi dollaraskortur
Danir sjá fram á vaxandi doA
araskort á þessu ári. Búist e?
við, að Marshallhjálpin minkA
að miklum mun ,og vafalaust
yerður ekki hægt að auka ut-
flutning til dollaralandanna £9
sama skapi.
Á tímabilinu janúar-nóvem-
ber í fyira var útflutningur
Dana til dollaralandanna ekki
nema 154 miljónir kr„ en þáíí
,var 58 milj. minna en á sama
tíma árið áður. Danir voru ekki
samkeppnisfærir í dollaralönö-
unum. Danskar vörur voru o?
dýrar. En gengisbreytingin hef
ur gert að verkum, að útflutn-
ingur til dollara,andanna hefur
aukist dálítið vegna aukinnar
samkeppnisgetu
En þrátt fyrir þetta er fyr-
irsjáanlegt að dollaraskortur-
inn vex, þegar Marshallhjálp-
in minkar. Vaxandi dollara-
skortur og minni sterlingtekjur
vegna óhagstæðs verðhlutfalls
í viðskiftum við Breta hefir gert
að verkum, að Danir sjá sjer
ekki fært að rýmka vöruskömt-
unina að svo stöddu. — Þeir
höfðu þó búist við, að hægt yrði.
að afnema skömtun á súkkulaði
og erlendu eldsneyti í byrjun
þessa árs. Viðskiftamálaráð-
herrann sagði nýlega, að þa3
mundi kosta’350 miljónir-kr,- á
ári í erl. gjaldeyri . ef skömtun
á smjöri, smjörlíki, sykri,
súkkulaði, kaffi og erlendu
eldsneyti yrði afnumin. Aðrar
vörur eru nú ekki skamtaðar
í Danmörku.
Böm fá ekki kaffimiða
En vel getur farið svo, að
kaffiskamturinn verði minkað-
ur. Kaffiverðíð hefur nefnilega
þrefaldast sumpart vegna
gengisbreytingai innar og sum-
part vegna hækkunar á kaffi-
verðið, reiknuðu í dollurum. —
Innflutningur á kaffi kostaði
Dani í fyrra 30 milj. kr„ en
kostar nú 110 milj, kr. á ári,
ef innflutningsmagnið verður
óbreytt. Þar að auki fæst ekki
lengur leyfi til að kaupa kaffi
fyrir Marshallf je. það verður nú
að borgast með frjálsum doll-
urum.
Kaffiskamturinn er nú 250
gr. á mann á mánuði. Fá allir,
sem eru 6 ára að aldri skömt-
unarmiða. Danir eru nú að tala
um, að kaffimiðar verði fram-
vegis ekki úthlutaðir börnum,
sem ekki eru 12 ára. Verður þá
ekki nauðsynlegt að minnka
kaffiskamtinn eins mikið og
ella.
Páll Jónsson.
Tveir Pólverjar sakaðir
um morS
VORSOVIE, 1. febrúar. — Tveir
ónefndir Pólverjar verða drega
ir fyrir rjett, á föstudaginn. Eru
þeif sákaðii' úrri mórðið á Art-
hur Maulé, sétn var ritari við
breska seridiráðið I Varsjá. Var
skotið á hann að svéitasetri
hans, og ljest hann nokkru síð-
ar. — Reuter.