Morgunblaðið - 09.12.1951, Blaðsíða 2

31 O RGl’N BLAÐIÐ
Sunnudagur 9. des. 1951 ^
Sfálfstæft listalíf sannar
tiiverurétt smáþjóða
REYKVISKUM hljómlistarunn-
endum mun verða minnisstæð
heimsókn hins norska tónlistar-
manns Olav Kiellands í haust og
viðkyoningin við þennan aí-
burða listamann. Svo mikilhæf-
tir er hann, áhugi hans og dugn-
aðu er framúrskarandi, glögg-
■skyggni hans, gáfur og hæfileik-
ar og tilþrifin í hinni þróttmiklu
hljómsveitarstjórn hans.
- Er hann var á f örum héðan af
landi burt, átti ég þess kost, að
hafa tal af honum stundarkorn,
Cim heimsókn hans hingað og það
sem á daga hans dreif, þær vik-
Ui- er hann dvaldi hér á landi.
Talið barst að því, hvernig hon
um leizt á hið reykvíska íón-
listarlíf og íslenzka listþróun
yfirleitt. Hafði hann frá mörgu
að segja um þessi efni. Var
auðlieyrt að hann er því vanur
að bera velferðarmál lista fyrir
brjósti í ættlandi sínu, og að hann
hafði hugsað mikið um velferð
og framtíð þessara mála hjer á
landi.
Alls dvaldi hann hér í 5 vik-
ur og var alla þá stund önnum
kafinn við að æfa sinfóníu-
hljómsveitina. Enda kom það í
ljós, Við þá hljómleika er hann
hélt, að honum hafði tekist á
tilíölulega skömmum tíma, að
samæfa hljómsveitina svo vel að
ekki varð á betra kosið, og færa
aukið fjör og þrótt í tilþrif henn-
ar og listasókn.
SKEMMTILEG KYNNI
Er ég innti Olav Kielland eftir
því, livernig honum hefði fallið
við reykvíska hljómlistarmenn,
konist hann að orði á þessa leið:
„Ég hefi átt þess kost, að
hitta her afburða gáfaða og dug-
lega hljómlistarmenn, er ég hefi
haft mikla ánægju af að kynn-
ast. Ennfremur vil ég geta þess
sérstaklega, að hér hef ég mætt
fólkf, sem er ekki haldið af
þeirri villu, áð náuðsynlegt sé að
þreyta sífellt kapphlaup við tím-
ann.; En eins og kunnugt er, ger-
ii' -.rjiargur maðuripn það að dag-
legu viðfangsefni sínu að streit-,
ast vtð að spara sér nokkrar
mínútttr af æyitíni.
Þetta ,,-ijráðaæSi“, liggur mér
við að spfá, spillir allri lífsham-
ingju manns og gerir þá að bræl-
uitf*l)ess annríkis, sem aldrei tek-
vu' end.a á lífsleið þeirra.
HLUIVERK SMÁÞJÓÐA
Þagar talið þerst að listmálum
fslendinga og menningarmálum
yfírleitt, komst Kielland að orði.
á þessa leið:
— Er sinfóníuhljómleikunum
var lokið í gærkvöldi, héldum
við ofurlítið skilnaðarhóf, þar
sem ég fékk tækifæri til að þakka
þessu ágæta fólki fyrir góða við-
kynningu undanfarnar vikur og
fyrir ánægjulegt samstarf.
Þar- hélt ég ofurlitla ræðu og
®agði m. a.:
— Smáþjóðum, eins og okkur
Norðmönnum og ykkur íslending
um, er það lífsnauðsyn, að skapa
scr viðurkenningu á tilverurétti
sínum á meðal menningarþjóða
heims. Við þurfum að geta orðið
þdss megnugir að leggja fram
sjálfstæðan þátt til heimsmenn-
ingarinnar og fá hann viður-
kenndan sem fullgildan. í efnis-
heíminum getum við aldrei látið
að okkur kveða, svo um muni.Til
þess erum við of smáir — einkum
þið íslendingar. Þið getið því að-
eins öðlast ótvíræða viðurkenn-
ingu á tilvprurétti ykkar, sem
sjálfstæðrar þjóðar í samfélagi
heimsþjóða, að þið leggið fram
einlivern veigamikinn skorí til
nútíma-menningarinnar á sviði
lisfa og vísinda. Einkum tel ég
að ykkur geti tekist að koma fót-
um undir listastarfsemi þjóðar-
innar, svo list ykkar geti varpað
ljói ia á nafn ykkar út urn heim-
inn. Með þjóð ykkrar búa fr,ægi-
íega niiklír hæfiIeiKar tíl þess.
lill e t r # e * k ,* > i
SinfósiBhljómsvelfir skepa undir-
stöðsjfia, segir Ölav tíielðand
KIEIXANO.
Það hef ég fundið, meðan ég hef
dvalið hér meðal ykkar.
Hinir fámennu Forn-GrÍKkir
sameinuðust til átaka í myndlist
sinni. Hún varð aflgjafi þeirra.
Þar fundu þeir þrótt sinn. Með
myndlistinni juku þeir manngildi
sitt. En menning þeirra hefur
lýst beimsþjóðum gegnum ald-
irnar síðan.
SKYLDAR SMÁÞJÓÐIR
Enda þótt við Norðmenn sé-
um þetta fjölmennari en þið, þá
er sá munur ekki mikill á mæli-
kvarða heimsþjóða. Við eigum
ekki síður en þið í vök að verj-
ast til að fá heimsviðurkenningu
fyrir menningarlegum tilveru-
rétti okkar. En slík viðurkenning
er öllum þjóðum nauðsyn, ekki
sízt á jafn hættusömum tímum,
eins og nú eru í heiminum, þegar
heilum þjóðum getur legið við
tortíming eða gereyðing ef eitt-
hvað út af ber.
Þetta sagði ég við hina ísl.
vini mína að skilnaði.
Takið eftir því, íslendingar, að
við erum ekki aðeins skyldar
þjcðir, af sama ættstofni. Ég
hef veitt því athygli, að ykkur
hættir til að gleyma því, að saga
Norðmanna og íslendinga er að
mörgu leyti þýsna lík. Báðar
hafa þjóðirnar lifað niðurlæg-
ingartíma meðan við lutum er-
lendu valdi.
Ófrelsið og ósjálfstæðið skap-
aði okkur þáðum vanmáttar-
kennd er leiddi til margs konar
aridlegrar og efnalegrar niður-
lægir.gar.
Það er skemmtilegt fyrir mig,
sem Norðmann, að kynnast því
af sjón og raun, hvernig viðhorf
íslenzku þjóðarinnar hefur
breytzt við það að hún öðlaðist
fullt frelsi. Hvernig sjálfstætt
listalíf þjóðarinnar hefur á
skömmum tíma færzt í aukana á
alla lund. Samskonar breyting
gerðist líka í norsku þjóðlífi með
auknu frelsi.
LÍTILSVIRÐING ÞJÓÐLEGRA
VERÐMÆTA HÆTTULEG
— En deyfðin og úrræðaleysið
hefur þó aldrei verið eins mikið
meðal ykkar Norðmanna og hér
var?
— Það kann að vera, að við
á niðurlægingartímabili okkar
Norðmanna höfum aldrei verið
eins illa staddir og þið. M. a.
vegna þess hve við erum fleiri.
En allt fyrir það vorum við svo
nálægt því að týna sjálfum okk-
ur, að mikið bar á fullkomnu van
mati á öllum okkar þjóðlegu
verðmætum.
Á tímabili t. d. voru þjóðsögur
okkar, þjóðleg fraságnarlist og
hin forna þjóðtagatónmennt í
mjög litlum metum meðal
Norðmanna. Það þótti allt að
því ekki mannsæmandi að hirðja
úfn þéssi éfhi. Og' enn í dag er
það að mínu áliti þjóðarógæfa
Narðmanna, hve Osló-búum hætt
ir til að gleypa við öllum þeim
áhrifum, sem þeim berast frú
stórþjóðunum.
Eg hef oft sagt og stend við
það, að höfuðstaðarbúar okkar
stsnda með hattinn í hendinni
með „bugti og beygingum“ til
að bjóða heim til sín hverri þeirri
nýbreyttni, er berst að strönd-
um vorum sunnan að. Slík
gagnrýnislaus opingáttarstefna
er ekkert annað en leifar frá nið-
urlægingartíma þjóðarinnar, frá
þeim fjórum öldum er við lutum
erlendu valdi.
Ég get ekki neitað því, að ég
hefi orðið var við að enn eimir
eftir af sama hugsunarhætti
hér.
ÁBYRGDARSTAÐA
REYKVÍKINGA
Reykvíkingar verða að þekkja
sinn vitjunartíma, finna hvaða
ábyrgð á þeim hvílir. Hvaða
störfum þeir hafa að gegna, til
þess að þjóðin sanni menningar-
legan tilverurétt sinn.
Tóngáfa íslendinga er áreið-
anlega ein hin upprunalegasta
gáfa þjóðarinnar, sú sem á dýpst-
ar rætur í þjóðstofninum. Þetta
fann ég bezt og lærði af undir-
tektum almennings á hljómleik-
unum undanfarna daga.
Hljómsveit er undirstaðan,
til þess að þróast geti nokkurt
sjálfstætt tónlistarlíf með hverri
þjóð. Hún er frumskilyrði til þess
að íslenzkir tónlistarmenn geti
tekið út þann þroska, sem þarf
til að öðlast heimsfrægð.
En hver sá, sem hugsar svo
hátt, hann verðttr að vera svo
sjálfstæður í list sinni og listtúlk-
un sinni, að hann geti sýnt, að
hann standi á þjóðlegum merg.
Því aðeins getur þjóðleg list hans
náð til heimsþjóða.
Eg hef heyrt að fjárhagsaðstoð
til hljómsveitarinnar ykkar sé
nú á dagskrá. Það er ekki nýtt
fyrirtarigði fyrir mig. Við Norð-
menn höfum slík verkefni að
staðaldri til umræðu hjá okkur.
í Noregi eru sinfóníuhljómsveit-
ir starfandi í eftirtöldum borg-
um: Osló, Björgvin og Þránd-
i heimi.
Hér er önnur aðstaða að því
■ leyti en þar, að hér verður að-
eins um eina siíka hljómsveit að
ræða. Þessi eina er fyrir íslenzku
þjóðina alia og fyrir íslenzkt lista
líf í heild.
Það veltur á forgöngu þessarar
einu stofnunar, hvort hér á að
geta skapazt grundvöllur fyrir
sjálfstætt tónlistarlíf með íslend-
ingum.
TAPREKSTUR
MENNINGARSTOFNANA
Sinfóníuhljómsveit getur ekki
borið sig fjárhagslega hér frekar
en annars staðar. Þær verða
ekki reknar nema með tapi. Sama
máli er að gegna með margar
menningarstofnanir.
Það er taprkestur t. d. á há-
skólum. Hver talar um að þeir
eigi að bera sig. Eða t. d. lista-
söfn? En allt fyrir það, eru þess
ar stofnanir þjóðarnauðsyn, til
þess að um geti verið að ræða
sjálfstætt menningarlíf.
Það væri einkennilegur hugs-
unarhattur, ef menn kæmust að
þeirri dapurlegu niðurstöðu, að
þjóðir ættu að hverfa af menn-
ingarbraut sinni, af því að menn-
ingarstofnanir þeirra eru reknar
með fjárhagslegum halla.
Til eru stjórnmálamenn heima
í Noregi, veit ég, sem í orði
kveðhu hallast að þessari skoð-
un. Ekki vegna þess að þeir í
sjálfu '%ér gerr 'sig ánægða' með,
Frámh. á‘Bls. 6
KARLAKÓRINN Fóstbræður
minntist þess með samsöng í Aust-
urbæjarbíói s. i. miðvikudags-
kvöld, að hann á nú 35 ára sögu
að baki. — Viðfangsefni voru
fjölþætt og sum hin vandsungn-
ustu, sem flutt hafa verið hér af
karlakór, síðan Karlakór iðnað-
armanna hætti að starfa. -— Söng-
stjóri var Jón Þórarinsson, tón-
skáld, en hann tók við stjórn
kórsins í fyrra. Carl Billich að-
stoðaði með smekklegum undir-
leik á píanó.
Félagatal kórsins ber því vitni,
að sönggleði margra ágætra söng-
manna hefur fengið útrás í starf-
semi hans. Undir handleiðslu Jóns
Halldórssonar urðu raddir þeirra
samstillt hljóðfæri, traust og
hljómgott. Margir af núverandi
kórfélögum hafa sungið í kórnum
um langt skeið, — sumir jafnvel
allt frá stofnun hans, — svo að |
starfsemin stendur á gömlum
merg.
Söngur Fóstbræðra hefur aldrei
verið væminn, en þeir færast nú
meira í fang en áður. Til þessa
samsöngs var ágætlega vandað af
hálfu stjórnandans. Hann hefur
með látlausri en öruggri stjórn
náð góðu valdi yfir kórnum.
Kórinn virtist njóta sín betur
í forte-söng en píanó, — þá varð
söngurinn stundum slakur og tón-
ækkunar gætti í tveimur lögum.
Hljóðfall var öruggt, framburð-
ur textans. skýr og vandaður, og
oftast var hljómurinn ágætur. ■—
Erfiðast viðfangsefnanna var
Völuspá J. P. E. Hartmanns, til-
þrifamikið verk samið fyrir stóra
hljómsveit og karlakór. Flutning-
ur þessa sérstæða og hugmynda-
ríka verks var flytjendum til
mikils sóma. Lakast tókst kómum
í hinni viðkvæmu vögguvísu eftir
Járnefelt (radds. af Róbert A.
Ottóssyni), og einsöngur Ágústs
Bjarnasonar naut sín engan veg-
inn.
Þrjú skemmtileg ensk þjóðlög í
vandasömum útsetningum voru
ágætlega sungin, einkum lagið
O, No John, — einnig lagið Doctor
Foster eftir Herbert Huges, en
það var aukalag. Síðast á söng-
skránni var hið góðkunna lag,
Landkjending, eftir Grieg. Öll
meðferð kórsins á' því lagi var
mjög fáguð. Einsöngskaflinn var
prýðilega sunginn af Kristni Halls
syni. Kristinn hefur ágæta bass-
baritonrödd, sem áður hcfur vak-
ið verðskuldaða athygli.
Fóstbræður eru alls góðs mak-
legir og eiga þakkir skilið fyrir
fórnfúst menningarstarf á liðn-
um starfstíma. Söngskemmtun
þessi var hin ánægjulegasta og
staðfesti það, sem raunar var vit-
að áður, að hinn nýi stjórnandi
kórsins er brattsækinn og ekki
líklegur til að þræða margtroðna
stigu flatneskjunnar. Sé þeirri
stefnu haldið, er starfsemi karla-
kórs ekki ómerkur þáttur í iðkun
tónlistar. — En hinu verður ekki
mótmælt, að ofríki karlakóranna
á nokkra sök á því, að stór bland-
aður kór hefur ekki getað þrifizt
í Reykjavík, og við svo buið má
ekki standa.
Ino. G.
C-afbrigði gin- og
klaafaveiki í
Danmörku
KAUPMANNAHÖFN — Hinn 5.
þ. m. höfðu 11 þús. gripir sýkzt
af gin- og klaufaveikinni í Dan-
mörku. Skæðust var hún á Norð-
ur-Jótlahdi og Fjóni, 5680 og
2740. Þar tií um seinustu helgi
hafði A-afbrigðisins eins orðið
vart, en í þessari viku hefir C-
afbrigðið fundizt í nokkrum grip-
úm." Et 'Pað' MKlU' ákSðð&ta.' ’ “ "
• •■••■■■■■■■•■■■••■■•■■•■■•■■■I «JH<)
j MENN 06 E
i fHÁEEEftlI i
• ®
: i
BÓKAÚTGÁFAN stendur nú
með fullum blóma. Jólabækurnar
munu nú flestar komnar á mark-
aðinn. Ragnar Jónsson. sem stýr-
ir bókaútgáfu Helgafells frá Unu
húsi, sagði mér í gær, að sala á
íslenzkum bókum, en aðrar bæk-
ur gefur það fyrirtæki ekki út„
virtist sízt ætla að verða minni
fyrir þessi jól en undanfarin ár.
Helgafell Kristmanns Guð-
mundssonar og Salka Valka Kilj-
ans væru senn uppseldar og varla
hefði hafst undan við að binda
Fjallkirkju Gunnars Gunnars-
sonar.
Ragnar Jónsson taldi auðsýnt
að fólk hygðist halda sér að bók-
um til jólagjafa nú eins og mörg
undanfarin ár.
Kristmann
Guðmunds-
son hefur
eins og kunn-
ugt er ritaði
flestar skáld-
sögur sínar á
erlendu málL
Hann lagði
ungur að ár-
um af stað út
í heiminn og
nam land í
Kr. Guðm. Noregi. Þar
varð hann á skömmum tíma af-
kastamikill og vinsæll rithöfund-
ur. Hver skáldsagan .á fætur ann
ari kom með stuttu millibili frá
þessum unga rithöfundi.
Þegar fyrstu bækur Krist-
manns komu út á íslenzku var
þeim einnig afburða vel tekið,
Þegar hann kom heim, eftir ára-
tuga útivist, var hann orðinn
einn af vinsælustu rithöfunduíB
þjóðarinnar.
Kristmann Guðmundsson le3
nú eina af skáldsögum sínum,
Morgun lífsins, í útvarpið við
miklar vinsældir. j
• v Um Gunnafl
Gunnarsson
gerist svipud
saga. — Hann
nemur land I
heimi bók-
menntanna á
danskri grund,
verður þati
frægur rithöf-.
undur og bæk-
ur hans eril
G. G. þýddar á
fjölda tungumála. Síðan kemur
hann heim til Islands og gerist
bóndi á íslenzku höfuðbóli. Báð-
ir setjast þeir Gunnar og Krist-<
mann að í sveit eftir heimkomu
sína, hinn fyrrnefndi austur á
fjörðum, en hinn síðarnefndi I
hjarta Suðurlands þar sem jarð-
hitinn ólgar undir fótum hans em
hvítir gufustrókar stíga til him-.
ins. |
Þannig endurheimti fósturjörð-
in þessa syni sína. Báðir leituðix
þeir uppruna síns, íslenzkrar
sveitar og kyrðar hennar. i
Hinar nýju bækur þessara rit<
höfunda, Helgafell KristmannS
og Fjallkirkja Gunnars Gunnara
sonar eru báðar ritaðar á erlend-
um málum. Hefur Halldór Kiljan
Laxness þýtt Fjallkirkjuna eij
höfundurinn sjálfur og Guð*
mundur Gíslason Hagalín Helga*
fell. |
Að báðum þessum bókum ei!
mikill fengur. Sætir sannarlega
engri furðu, þó sala þeirra hafi
gengið greiðlega.
: !
En skáld-
skapur verður
víðar til en vi$
arinn þekktr^
og viður-
kenndra rit-
höfunda. S.É
föstudagskv.
stóð hin árlega
þingveizla. —*
Þar eru ræðu«
höld bönnuð)
nema í bundnu
máli. — Þing*
Karl. K. menn eru, leið*
ir á ræðuhöld*
’.i ' _‘ Franiii. á blíi 12* j