Morgunblaðið - 06.01.1952, Qupperneq 2

í 2
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudágur 6. janúar 1952
ÁRIÐ 1951 MÁ að ýmsu leyti
telja merkisár í búnaðarsögunni,
svo hygg ég verði er fram líða
stundir. Ekki af því að á árinu
iiafi verið stígin neitt óvanalega
stór spor til framfara í búnaði
oj; til heilla fyrir bændastétt-
ina. Miklu fremur fyrir þær sak-
ir, að þá gafst bsendastétt lands-
ins og þjóðinni allri, margháttað
tækifæri til þess að reyna þau
tygi, sem hún hefir á undanförn-
um áratugum nýrra búnaðar-
iiátta, búið sér, til sóknar og
■varnar, í lífi og atvinnu. Áður
var raunar ljóst, en nú fullreynt,
að márgs þarf betur að gSeta, til
að sigra svo erfiðleika breytilegs
tiðarfars og árferðis, að örugg-
lega og áfallalaust sé í byggðum
"búið. Að læra að fella svo annir
að árstíðum, með þekkingu og
Ivrir'nyggju, að vel fari á hverju
sem gengur, og hvaða frávik sem
verða frá meðalári. Að græða
svo á góðu árunum, ekki aðeins
i krónum og aurum, miklu frem-
ur að úrræðum og verkasnilli,
að það beri yfir hvert harðæri
án skipsbrots og mannskaða. En
.svo hefir löngum verið í sögu
vörrar fámennu bændaþjóðar, að
■það hefir orðið henni manntjón
xnest, er vonleysi, uppgjöf og
rfiótti hefir farið á eftir harðæri
ai völdum náttúrunnar.
Árið sem leið hefir á margan
Jiétt gefið bændum tilefni til þess
að átta sig á því sem bezt, og
t)t-tur en um áratugi óður, hve
vel eða tæpt þeir standa í ístað-
ir,u, og um leið má það verða
|>.jóðinrii allri mikill lærdómur
að skilja, á hve miklu vettur
~hvort vel eða illa er búið við
i'æktun lands og fénaðar, hver
áhrif það hefir á þjóðarbúskap-
ÁBAMÓTAXSUCILEI^IMCSJIB
EFTIB ÁBNA G.
íiUMARJD 1950
Hið óvenjulega votviðrasama
Aiðarfar um austurland allt,
Áiorðausturland og sumstaðar um
‘Vesturland og jafnvel víðar,
súmarið 1950, leiddi þá þegar í
Jjós, að óvenjulegra aðgerða
-vár þörf til að forða frá voða.
"Lagði ríkissjóður fram 4,5 millj.
Ju-óna til hjálpar þá um haust-
ið. 3,011 millj. sem lán og 1.439
rriillj. kr. sem óafturkræf fram-
lög. Þeim sem undirbjuggu
t>fctta og stóðu að framkvæmd
var fullljóst að ekki var um
neina ofrausn að ræða, að mikils
jþurfti með, því að vá var fyrir
■dýrum. Eigi var hærra reist en
-að vonast eftir venjulegum vetri
cg eigi verri en það. Frá hendi
xikisstjórnarinnar var hjálpin
Vfcitt með því skilyrði að sér-
.Staklega gott eftirlit yrði haft
xneð ásetningingi þá um haustið.
"Þetta brást að verulegu leyti. Er
Tþað út af fyrir sig alvörumál að
zfóðurbirgðaeftirlitinu virðist eng
afcvegin vera nægilega vel borg-
ið með þeirri skipan, sem á var
.gerð með búfjárræktarlögunum
jr.ýju frá 1950, er Búnaðarfélagi
íslands var falin stjórn þeirra
rnála. Sannast hér sem fyrr, að
}>að er eitt að setja lög og annað
að framkvæma þau. Það er eng-
in afsökun né bót í máli þótt sagt
sé, og ef til vill með sannindum,
að það hafi ekki verið sett neitt
ógætilega á hey á Austurlandi
Fiaustið 1950 heldur en venju-
lega er gert þar í sveitum. Hvað
nm það, veturinn 1950—51 varð
miklu verri en meðalvetur, og
viðbúnaður til að standast hann
lu-ökk því hvergi nærri til. Það
■þurfti millj. króna og mikil átök
"til bjargar umfram það sem ráð
hafði verið fyrir gert. En það
var gert sem gerast þurfti og þó
-auðvelt sé að benda á mistök og
sð eitthvað hefði mátt betúr
fara, er hjálparmiðiun sú sem
átti sér stað síðari hluta vetr-
a» 1951 milli landshluta og
bvggðarlaga nýr og merkur kapí-
tuli í búnaðarsögunni, sem margt
má af læra. ,
SAíVllIJALP 8ÆNDA
Þegar tveggja manna nefndin
er undirbjó hjáipina haustið 1950
lagði fram tillögur sínar, stakk
hún upp á því meðal annars, að
Stéttarfélag bænda efndi til
samhjálpar og sendi hey frá
bændum í góðærissveitunum til
bænda á harðindasvæðinu. Fé-
lagið tók þessa hugmynd vel
upp og hafði mikla framkvæmd
þar að lútandi. Um Vá millj.
króna saínaðist, mest í pening-
vm og nokkuð sem hey. Stéttar-
sambandið hafði svo forgöngu
i:m útvegun heys í miklum mæli
og varði hinu safnaða fé til að
g>æiða kostnað við heykaup og
sendingu, svo að heyið komið á
hafnir á harðindasvæðinu yrði
með skaplegu verði. Þegar sam-
skotaféð þraut lagði ríkissjóður
enn fram fé í sama skyni. Námu
þær greiðslur mjög verulegum
upphæðum, eða alls um 1 millj.
króna. Þar við bætist mikill
kostnaður Vegagerðar ríki’sins af
rikisfé, við að ryðja brautir og
létta undir við flutninga um
Fagradal og víðar.
Alls er talið að fluttir hafi ver-
ið um 16—17 þús. hestar af heyi
tii þeirra sveita er vantaði fóð-
ur og hjálpar þörfnuðust, þar af
á vegum Stéttasambands bænda
um 14500 hestar.
Hið mikla átak heppnaðist,
bústofni bænda á harðinda-
svæðinu var bjargað frá felli,
þótt harðindin drægju dilk á
eftir sér að því er fénaðarhöld
snertir. Með sumarmálum kom
sá bati er nægði, mátti það víða
etgi síðar vera, því að möguleik-
ar um frekari heykaup og flutn-
ir,ga i tæka tið voru þá að mestu
þrotnir.
TÍDARFARIB OO
TÆKNIN
í þcssu gerðust hlutir, sem
aldrei hafa gerzt áður í búskap
íslenzkra bænda. Hin víðtæka
scmhjálp bændanna sjálfra er
merkilegt atriði, en þó eigi ein-
stæð. Svipað mun hafa átt sér
stað á síðustu öld, í fjárgjöfum
í sambandi við niðurskurð vegna
fjárkláða, þegar engar bætur
voru greiddar. Mikill og góður
heyskapur um Suður- og Vestur-
land sumarið 1950 gerði heyút-
vegunina kleifa og niðurskurður
sauðfjár um Borgarfjörð studdi
þar að. En það var tækni hins
nýja tíma sem gerði fært að
koma heyi og fóðurbæti til
bænda. Ef jarðýtur, snjóbíll og
flugvélar hefði ekki verið til taks
hefði fjöldamörgum búum ekki
orðið bjargað. För Guðmundar
Jónassonar í snjóbíl beint af
sugum yfir öræfi og jökla af
Fljótsdalshéraði suður til Víkur,
þegar heyflutningum eystra Var
að mestu lokið, var einskonar
yíirlýsing um hvers vér erum
nú megnugir ef á reynir, og ekki
kom að sök þótt bíllinn bilaði
upp við Vatnajökul, þangað voru
varahlutir fáanlegir samdægurs
með flugvél.
Árni G. Eylands
ÖRUGGUR ÁSETNINGUR
Þrátt fyrir þetta grípur oss
engin ofurgleði yfir hinum unna
sigri. Hann færir oss tvenn al-
varleg sannindi. Sumarið 1950
og óþurrkarnir þá sannar oss, að
vér erum of vanbúnir til þess
áð mæta slíku tíðarfari, og að
vér verðnm að vera betur bún-
ir. Og ráðin eru til: betri og
FVRRI GREIftl
meiri ræktun, votheysverkun,
yfirbreiðslur og súgþurrkun.
Bændurnir hafa ekki efni á þvi,
hvorki fjárhagslega né siðferðis-
loga að standa svo höllum fæti
fvrir óþurrkunum, eins og þeir
gerðu yfirleitt í heilum lands-
hluta sumarið 1950.
Veturinn og vorið 1951 færðu
css þau sannindi, að þótt hin
aukna tækni geri kleift að bjarga
og ekki sé spurt um hvað það
kostar, þegar í háskann er kom-
ið. þá eru heyþrot í heilum sveit-
um og byggðarlögum hætta, sem
bændur mega ekki hleypa sér í.
Hey- og aðrir fóðurflutningar
landshornanna milli í miklum
niæli, í ótíð og harðindum eru
— ekki dýrt spaug — heldur
dýr alvara, sem bændurnir og
þjóðin verður að komast hjá og
spara sér. Það eru hin stóru sann-
indi og hinn mikli lærdómur
vetrarins 1951, að búskapur vor
Islendinga er ekki kominn í sæmi
legt horf fyrr en með öllu er
íyfir það girt, að hey þrjóti á
úlmánuðum í heilum sveitum —
að það geti átt sér stað við
venjuleg vetrar- og vorharðindi,
þogar hvorki eldgos né óvenju-
Itgir hafísar herja á landið.
HCy og aftur hey, gott hey og
ve! verkað, eru hið eina lífakk-
fci i, sem íslenzkir bændur geta
Ir.gt búskap sínum svo örugg-
lega við, að hann standi af sér
slorma breytilegrar veðráttu og
tiðarfars.
í raun og veru er þetta ein-
falt mál. Vér vitum að kindin
þarf 1 kg af góðu heyi á dag í
innistöðu eða 200 kg. í -verstu
vetrum eða ígildi þess, en þó
aldrei og hvergi svo að meira
heldur en helmingur þess sé
fóðurbætir. Þetta er það öryggi
sem dugir, minna ekki. Vér höf-
um gnótt af ræktunarlandi og
vitum í aðalatriðum hvernig vér
eigum að rækta það til þess að
fá 40—50 töðuhesta af ha. Og
vér eigum nægilegan vélakost tii
þess að framkvæma þessa rækt-
un. Að sönnu þarf fleira til, en
ssmt er þetta engin léleg að-
staða, það er fjarri því.
r.FTIRKÖST
HARÖINDÁNNA
Þrátt fyrir hina miklu hjálp
frá hendi ríkisins og samhjálp
bændanna, og þrátt fyrir unninn
sigur og feginleik, er fénaður vor
loks komin á græn grös í harð-
indasveitunum, varð brátt ljóst
ac enn var eftir að „standast
reikninginn“.
Umkvartanir, er bentu á
hve margir bændur stæðu höll-
um fæti eftir harðindin og til-
kostnað vegna þeirra, leiddu til
þess, að tveimur mönnum, þeim
Skildi Eiríkssyni, skólastjóra
Skjöldólfsstöðum og Benidikt
Cuttormssyni bankastjóra Eski-
firði var falið „að rannsaka hag
bænda á Norður- og Austur-
landi eftir beztu fáanlegum gögn-
um, ef unnt væri að ganga úr
skugga um það hverra aðgerða
sé þörf til að koma í veg fyrir
að bændur komist í greiðsluþrot
vegna afleiðinga harðindanna og
fiosni upp frá búrekstri sínum
cg bújörðum“.
i Niðurstaða þeirra rannsóknar
ei- nú fyrir hendi og er áætlun
þeirra félaga að veita þurfi um
240 bændum í Strandasýslu,
Þingeyjarsýslum og Múlasýslum
aðstoð með hagkvæmum lánum
ev nemi um 5 millj. króna. Við
rannsókn þessa kemur greinilega
í ljós að sauðfjársjúkdómar, eink
um garnaveiki, á drýgstan þátt
í þeim vanhöldum, sem bændur
hafa orðið fyrir í sambandi við
harðindin. Er það gömul og ný
saga hvernig kvillar í búfé koma
í ljós og magnast þegar út af
ber um fóðrun og annan viður-
gerning við fénaðinn. Nægilegt
og gott fóður er bezti dýralækn-
irinn.
SEINT VOR
OG SEIN SPRETTA
Klaki hélzt íengi í jörðu yfir-
leitt um land allt og gróður
komst að sama skapi seint á legg.
Á Fagradal eystra lá snjór niður
við veg fram í miðjan ágúst, svo
dæmi séu nefnd, og um Suður-
land var yfirleitt eigi nema hálf
til heil skóflustunga niður á
kiaka um mánaðamótin maí—
juní. Þetta tafði mjög vorstörf
við nýræktun og jarðrækt og
h.áði grassprettu, er varð undir
rr.eðallagi á túnum og harðvelli
vjðast hvar um land allt. Mikið
Lar á kali í túnum, einkum sunn
anlands og um Borgarfjörð og
Keyvinna á Ilvanneyri.
clli það miklu um- lélegan töðu-
feng.
Að lokum varð grasspretta urn
Norður- og Austurland allgóð, en
hcyskapur varð þar misfellasam-
ur sökum töluverðra óþurrka ei"
almennt talið að hann hafi alls
orðið nær meðallagi að vöxtum,
en varla að gæðum, og líklega
lckastur í Húnavatnssýslu.
Um Vestur- og Suðurland var
heyskapur yfirleitt tilfinnanlega
undir meðallagi og olli því mest
hvað túnin brugðust. Á nokkrurr*
kunnum búum í Gullbringu- og
Kjósarsýslu varð töðufengur 25—*
30% minni heldur en í meðalári,
mest sökum kals í túnunum.
Um Suðurland var heyskapur
sóttur langtum meira á útjörð
heldur en um langt árabil áður.
Viðraði vel til þess því að sum-
arið var þurrviðrasamt og úr-
komur litlar að magni. Er það
til marks, að eigi mun hafa verið
jafnlágt í Þingvallavatni, það er
elzta menn muna, eins og var að
áliðnu sumri í sumar. Hey bænda
um Suðurland eru því góð að
rýtingu, þótt þau séu með mmna
rr ótb En niðurskurður sauðfjár
frá Hvalfirði að Rangá ytri léttir*
ó fóðrum og eru bændur því bet-
ur settir með hey heldur en ella
hefði orðið.
I
GARÐRÆKTIN
Árið 1949 voru fluttar inn 3150
smál. af kartöflum, 3490 árið
1950 og 978 smál. 1951. Um upp-
skeruna í sumar veit enginn neitt
fi ekar en vant er, en óefað en
hún langtum minni heldur er*
árið áður. Veldur hið kalda og
seina vor mestu um það. Sums
síaðar töfðu langvarandi þurrk-
ar einnig sprettu, Lítill hugur
virðist vera í bændum að auka
kartöfluræktina. Það sem helzt
virðist muni verða til bjargar í
því máli er, að bændur og aðrir
ræktunarmenn á vissum þéttbýl-
isstöðum auka ræktun sína. —
jÞetta á t. d. við um Eyrarbakka,
Stokkseyri og Þykkvabæ og á
Svalbarðsströnd í Eyjafirði.
| Af gróðurhúsum var lítið byggt
á árinu. Sennilega álíka mikið
eins og 1950, en þá voru byggðip
um 2800 ferm.
| Sölufélag garðyrkjumannaj
seldi: 119,1 (133,9) smál. af tó-
'niötum, 9806 (13350) kassa aC
gúrkum, 51,6 (67) smál. af hvít-
'káli og 7,1 (3,1) smál. af rauð-
káli. Af blómkáli seldi félagið
32.625 (62.290) hausa og af gul-
^rótum 41,5 (21,8) smálest. —.
Þfcssar svigatölur og aðrar hér á
eftir varða árið 1950.
! |
MJÓLKURFRAMLEIÐSLAN
Átta mjólku.rbú tóku á mótí
34 588.701 (35.239.500) kg afi
n.jólk 11 fyrstu mánuði ársins.
Af hinni innvegnu mjólk þessa
II mánuði voru 17.407.000
(17.928.672) lítrar seldir sem
neyzlumjólk. Af rjóma voru
seldir 640.000 (801.003) lítrar. Afi
smjöri voru framleidd 335
(262,79) smál. Mjólkurostur 370
(345,7) smál. Mysuostur 87 (66.5>
smál. Skyr 1128 (1.084,2) smál.
og mjólkurduft 5,6 (113,2) smál.
í niðursuðu voru notaðiri
157.000 (434.820) lítrar af mjólk,
og í „kasein“ 1.221.000 (1.274.200)
litrar af undanrennu. Nægileg
neyzlumjólk barst til Reykjavík-
uv allt árið, og til skömmtunar
var ekki gripið nema örfáa daga
ei vegir tepptust veturinn 1950
—’'51.
I
KJÖTFRAMLEIÐSLA
OG FJÁRSKIPTI
Alls var slátrað 280.000 (264.000)'
kindum, þar með talin sumar-
slátrun. — Af því voru 238.900
(225.725) dilkar. Meðalþungí
dilka að haustinu reyndist urrt
14 (14,28) kg. Alls var innvegið
kjöt í sláturhúsum 4.028 (4.064);
smál. — Þetta eru að sumu leytl
bráðabirgðatölur.
Skorið var niður vegna fjár-
Fnli. á bls. 3. j