Morgunblaðið - 27.01.1952, Blaðsíða 9

r Sunnudagur 27. |an. 1952
MORCUNBLAÐFÐ
P 1
REYKJAVÍKURBRJEF 'TtS
Við lát forsefans
ISLENDINGAR hafa aðeins í
rúman áratug átt innlendan þjóð-
höfðingja. Hinn 17. júní árið
1941 var Sveinn Björnsson kjör-
inn ríkisstjóri af Alþingi, þar sem
konungur landsins gat ekki
gegnt störfum sem þjóðhöfðingi
íslands vegna hernáms Danmerk-
lir. En frá því vorið 1940 hafði
tíkisstjórn íslands farið með hið
æðsta vald í málefnum þjóðar-
innar eða allt frá því að her-
nám sambandsríkis okkar rauf
gamgöngur á milli landanna.
í vitund íslendinga hefur þjóð-
höfðingi þeirra því verið íslenzk-
ur maður allt frá því að ríkis-
Stjóri var kjörinn árið 1941, enda
þótt formlegur skilnaður við
Dani færi ekki fram fyrr en
þremur árum síðar, er lýðveldi
Var stofnað og forseti kjör-
inn.
Á þessum rúma áratug hefur
hið innlenda þjóðhöfðingjadæmi
skotið rótum og fengið form og
nokkra festu. Þjóðin fagnaði því
innilega að íslenzkur maður sat
r.ú í fyrsta skipti í þjóðhöfðingja-
sessi í landinu sjálfu. Forseti lýð-
veldisins varð tákn frelsistökunn
ar og hins fullkomna sjálfstæðis.
Það var gæfa íslendinga, að til
þeirrar virðingarstöðu valdist
maður, sem stóð utan og ofan
við flokkadeilur og dægurþras
og átti gott með að laða andstæð
öfl til samstarfs um alþjóðar-
heill.
Nú þegar Sveinn Björnsson
i er látinn, finnnr þjóðin e. t. v.
i enn betur en áður, hversu rík-
ur þáttur hans var i, að treysta
grundvöll hins unga lýðveldis
og skapa þvi virðulega um-
gerð á bernskuskeiðl. Þess-
vegna hef ur f ráfall þessa f yrsta
innlenda þjóðhöfðingja okkar
valdið djúpri hrygð og sökn-
uði um gervallt ísiand og með-
1 al fólks úr öllum stéttum og
starfshópum.
I
Meðferð
forsetavaldsíns
í STJÓRNARSKRÁ okkar er
okki gert ráð fyrir að kjörinn sé
varaforseti, er fari með forseta-
vald í forföllum eða við fráfall
fcrseta lýðveldisins. Hinsvegar
er þar svo mælt fyrir, að forseti
Sameinaðs Alþingis, forsætisráð-
herra og forseti hæstahéttar gegni
þessu hlutverki í sameiningu. —
Skal forseti Alþingis stjórna fund
nm þeirra en meirihluti ræður
ef til ágreinings kemur meðal
þeirra. Nýjan forseta skal kjósa
innan eins árs frá fráfalli for-
seta.
Segja má, að það fyrirkomu
lag, að fela þremur mönnum
varaforsetadæmi, sé að ýmsu
leyti óhentugt. Vafstursminna
væri að einn maður færi með
forsetavald þegar forseti hefur
forfallast eða faUið frá. Hins-
vegar er það einnig nokkur
kostur að þurfa ekki að stofna
:sérstakt varaforsetaembætti.
Mun Alþingi hafa viljað kom-
ast hjá því, er það fékk for-
setavaldið í hendur fyrrgreind
um þremur mönnum.
En það fyrirfcomulag má
auðveldlega hugsa sér, að t.
d. forseti Sameinaðs Alþing-
is eða forsætisráðherra væru
annarhvor jafnframt varafor-
-seti lýðveldisins. Með því
þyrfti ekkert nýtt embætti að
stofna. f Sviss er forsætisráð-
herrann á hverjum tima jafn-
framt forseti lýðveldisins.
Hver háttur verður á þessu
hafður, hlýtur að sjálfsögðu að
fara nokkuð eftir því, hversu
-valdamikill forseti Iýðveldisins
verður. En auðsætt virðist að
skipan forsetavaldsins við fráfall.
fcrseta verði að takast til náinn-
ar athugunar, þegar stjórnarskrá-
in verður endurskoðuð.
En fyrir dyrum standa forseta-
kosningar í landinu, ef ekki tekst
samkomulag um forsetaefni milii
Stjórnmálaflokkanna. Æskileg-
«st væri að slíkt samkomulag
tækist og forseti lýðveldisins gæti
Við andlát forseta íslands • Hvernig á að kjósa varaforseta? •
Stytzta þinghald síðan árið 1943 • Helztu lög og ályktanir Al-
þingis • Undarleg blaðamennska Tímans • Missir Laxfoss til-
finnanlegt tjón fyrir samgöngur við Faxaflóa • Vesturför Winst-
ons Churchills • Nánari samvinna Bretlands og Bandaríkj-
anna • Alþýðuflokkurinn hefur ekki bætt atvinnuástandið
á ísafirði
Handhafar forsetavalds, talíð frá vinstri: Steingrímur Steinþórsson forsætisráðherra, Jón Pálma-
son forseti Sameinaðs Alþingis og Jón Ásbjörnsson forseti hæstaréttar. Myndin var tekin af ljósm.
Mbl. ÓI. K. Magnússyni í forsætisráðuneytinu í gær.
orðið sjálfkjörinn eins og verið
hefur til þessa.
Þinglausnir
ALÞINGI lauk störfum s.l.
fimmtudag. Hafði það þá aðeins
setið í 116 daga. í þeim daga-
fjölda er þó falið 14 daga hlé um
hátíðar. Raunverulega hefur
þetta þing því staðið rúma 100
daga og er því skemmsta þing,
sem háð hefur verið síðan árið
1943, en þá stóð þing 115 daga.
Aðal viðfangsefni þessa þings
var setning fjárlaga. Af öðrum
meiriháttar málum má nefna stór
felda eflingu lánastofnana land-
búnaðarins, lög um framlög til
bygginga smáíbúða, verkamanna
bústaða og útrýmingar heilsu-
spillandi húsnæði, ný vegalög, lög
um skipan prestakalla, um laga-
gildi varnarsamnings milli ís-
lands og Bandaríkjanna, öryggis-
ráðstafanir á vinnustöðum og
þingsályktunartillögur um ráð-
stöfun mótvirðissjóðs, endurskoð-
un skattalaganna og aðild Islands
ið viðbótarsamningi við Norður-
Atlantshafssamninginn varðandi
þátttöku Grikklands og Tyrk-
lands.
Þá samþykkti þetta þing einr.ig
að heimila ríkisstjórninni að
verja allmiklu fé til atvinnubóta
vegna erfiðs árferðis og vand-
kvæða einstakra kaupstaða og
sjávarþorpa.
í ávarpi, sem forseti Samein-
aðs Alþingis flutti við þinglausr-
ir komst hann m. a. þannig að
orði:
„Ég vil fyrir hönd Alþingis
óslta þess, að þau lög, sem
þetta þing hefur sett, og þær
ákvarðanir, sem það hefur tek
ið, megi verða þjóð vorri til
hamingju“.
Undir þessi ummæli munu
allir þjóðhollir menn taka.
Einkennileg
folaðamennska
EKKI verður annað sagt, en að
það sé all einkennileg blaða-
mennska, þegar Tíminn segir
þannig frá þinglausnum, að hann
hefur ummæli eftir forsætisráð-
herra, sem mælt voru af forseta
Sameinaðs þings. Blaðið minnist
ekki einu orði á ávarp þingfor-
seta, en hefur nokkrar setningar
úr því hinsvegar eftir forsætis-
ráðherranum.!!
Hverskonar fréttamennska er
þetta eiginlega? Um hana er ó-
þarfi að hafa mörg orð. Hún
dæmir sig sannarlega sjálf.
Mikill skaði að missi
Laxfoss
MJÖG litlar líkur eru nú á því,
að unnt reynist að bjarga flóa-
bátnum Laxfossi, sem fyrir
skömmu strandaði á Kjalarnesi.
Er mjög mikill skaði að missi
þessa skips, sem var fullkomnasti
og bezti flóabátur landsins. Hafði
það verið endurbætt verulega
ekki alls fyrir löngu og miklu fé
varið til þeirrar endurbótar.
Samgöngurnar um Faxaflóa,
milli Reykjavíkur, Akraness og
Borgarness hafa orðið fyrir miklu
áfalli með strandi Laxfoss. Mik-
ill fjöldi fólks ferðaðist árlega
méð skipinu við góðan aðbúnað
og þægindi.
Óhætt er að gera ráð fyrir að
töluverður tími líði þar til svo
góðs skips hefur verið aflað til
þessara ferða.
Erindi Cfourchills til
Washington
ÞEGAR Winston Churchill, for-
sætisráðherra Bretlands ávarpaði
báðar deildir Bandaríkjaþings á
Á fundi Churchills og Trumans.
sameiginlegum fundi þeirra hinn
17. þ. m. lauk hann ræðu sinni
með þessum orðum:
„Bismark sagði einu sinni
að örlagaríkasta staðreynd
19. aldarinnar hefði verið sú,
að þjóðir Bretlands og Banda
ríkjanna töluðu sömu tungu.
Við skulum gera þá stað-
re-vnd örlagaríkasta á 20. öld
að þær feti sömu braut“.
Með þessum hmmælum hefur
hinn aldni brezki stjórnmálaskör-
ungur í raun og veru skýrt til-
gang farar sinnar vestur um haf.
Fýrir honum vakir að treysta
sem mest má verða samvinnu
liirina tveggja engilsaxnesku stór-
velda. Á henni byggir hann fyrst
og fremst vonir sínar um varð-
veizlu friðar og öryggis í heim-
inum.
Eins og efnahag brezku þjóð-
arinnar er nú komið má einnig
ætla að hún hafi þörf fyrir vax-
andi aðstoð Bandaríkjanna cinnig
á því sviði.
„Ég er ekki kominn t:!
þess að biðja ykkur um peninga",
sagði Churchill á öðrum stað í
fyrrgreindu ávarpi. Þrátt fyrir
þes^i ummæli vita Bandaríkja-
menn író'5ari'eS'a, að Bretland hef
ur þörf fyrfr aukna efnahagsað-
stoð. En á þessu Stí^i málsins hcf-
ur hinum víðsýna stiúj'umála-
manni þótt mikilvægara að
grundvöll að nánara almennií
samstarfi milli þessara vestrænu
lýðræðisríkja, en að knýja þegar
í stað á um fjárhagslegan stuðn-
ing til handa landi sínu.
í brezkum blöðum hefut
ekki komið fram sérstök
bjartsýni um árangur af þes»
ari vesturför forsætisráð-
herrans. Engu að síður er hún
talin nauðsynleg og líkleg tíl
þess að skapa aukinn skiln-
ing Bandaríkjamanna á erfiS
leikum Bretlands.
•s^il
Fundur hinna
„Þriggja stóru“
TÖ.LUVERÐAR bollaleggingar
hafa verið um það, að Churchill
hafi stungið upp á því við Tru-
man forseta að þeir beittu sér
fyrir sameiginlegum fundi þeirra
og Stalins marskálks. Er það álit
ýmsra að Churchill hafi jafnvel
lagt til að forsætisráðherra Frakk-
lands og kanslara Vestur-Þýzka-
lands yrði boðið að taka þátt i
slíkri ráðstefnu.
Engar öruggar heimildir liggja
fyrir um sannleiksgildi þessara
fregna og allt bendir í bili til þess
að hinir „þrír stóru“ muni ekki
hittast á næstunni.
Hinn sýnilegi árangur af
för hins brezka forsætisráð-
herra og viðræðunum í
Washington er sá, að Banda-
ríkin munu selja Bretum.
eina milljón tonna af stáli en
fá í staðinn tin frá Malayja-
löndum og aluminíum frá
Kanada.
Undarlegt fyrirbrigði
Á MEÐAN Sjálfstæðismenn
höfðu forystu í bæjarmálum ísa-
fjarðarkaupstaðar árin 1946—-
1951 og beittu sér þar fyrir marg-
háttuðum umbótum, sem van-
ræktar höfðu verið af Alþýðu-
flokknum, héldu málgögn þess
flokks því fram með offorsi, a5
allir atvinnuerfiðleikar í þessum
kaupstað spryttu af því að Al-
þýðuflokksmenn höfðu misst þar
völdin.
Nú hafa Alþýðuflokksmenn á
Isafirði um nokkurt skeið farið
með stjórn kaupstaðarins í sam-
vinnu við kommúnista. En hvað
hefur gerst? Hefur atvinnuá-
standið þar batnað, hafa erfið-
leikarnir gufað þar upp eins og
dögg fyrir sólu?
Sannarlega ekki. Atvinnuá-
standið á ísafirði hefur verið
hörmulegra í haust og vetur en
nokkru sinni fyrr. Nýr togari
hefur að vísu verið fenginn til
bæjarins fyrir forgöngu Sjálf-
stæðismanna og nokkrir tugir
manna hafa fengið á honum á-
gæta atvinnu. En Alþýðuflokk-
uiinn hefur ekkert gert til úr-
bóta á atvinnuleysinu.
Þetta undarlega fyrirbrigði,
. sem þó er í raun og sannleika
ekki svo einkennilegt, sýnir
að sjálfsögðu, að allar ásakan-
ir Alþýðuflokksins á stjórn
Sjálfstæðismanna voru alger
markleysa. Atvinnuerfiðleikar
fsfirðinga og fleira fólks víðs-
vegar um land spretta af mis-
æri, aflabresti og öðrum óvið-
ráðanlegum orsökum. Alþýðu-
flokkurinn hefur sízt reynzt
megnugri en aðrir um að út-
rýma þeim.
Þetta skilja bæði ísfirðing-
ar og aðrir.
Leitað vopna í Túnis
TÚNIS, 26. janúar. — Frakkar
leita vopna í Túnis, rannsaka hús
eftir hús. Kominn er nú þangað
liðsauki frá Frakklandi, og var
allt sagt nokkurn veginn með
kyrrum kjörum þar í dag.