Morgunblaðið - 17.12.1953, Qupperneq 8

8
MORCUNBLAÐlfí
Fimmtudagur 17. des. 1953
(Njáll Símonarson:
„Umhverfis hnöttinn é lekliriit kfiukknstimdum"
RITHOFUNDURINN Jules Verne
skrifaði endur fyrir löngu bók,
sem hann nefndi „Umhverfis
hnöttinn á áttatíu dögum“. Þessi
bók vakti mikla athygli, þegar
hún kom út, en sagan gerði ráð
fyrir því, að maður, sem legði
upp í ferðalag og treysti á sam-
göngur þeirra tíma eins og þser
gátu beztar verið, myndi geta
lokið hnattferð á áttatíu dögum.
í lok sögunnar virtist þó sem
sjálf söguhetjan hefði tapað veð-
málinu, sem var hin raunveru-
lega ástæða fyrir þessu ævintýra-
lega ferðalagi, en þá uppgötvaði
hún allt í einu, að með því að
fara yfir hádegisbauginn, [
þá hefði hún sparað sér heilan ;
dag. j
Árið 1931, eða 59 árum eftir að j
þessi bók var skrifuð, tókst j
bandarískum flugmanni, Wiley!
Post að nafni, að fljúga umhverfis
hnöttinn við annan mann á átta
dögum. Tveimur árum síðar flaug
svo Wiley Post einn síns liðs þessa
sömu leið á sjö dögum.
WRIGHT BRÆÐURNIR
í dag, þegar minnst er hálfr-
ar aldar afmælis vélflugsins um
víða veröld, hættir mönnum til
að gleyma afrekum brautryðj-
endanna, því hin hraða tækni nú-
tímans vill oft á tíðum varpa
skugga á frægð og frama for-
tíðarinnar. Tveimur mönnum
hefur þó tekizt að skrá nöfn sín
svo vel í sögu flugtækninnar, að
þau verða þaðan vart afmáð. Eitt
af því fáa, sem menn geta nú al-
mennt komið sér saman um, er
að eigna bandarísku bræðrunum,
Orville og Wilbur Wright, það
afrek að verða fyrstir manna til
að fljúga hreyfilknúnu flugtæki.
Þessi merkilegi atburður átti sér
stað á sandskeiði einu við Kitty
Hawk í Norður-Karólínufylki í
Bandaríkjunum þann 17. desem-
ber 1903, eða fyrir réttum 50 ár-
um síðan. Þeir bræðurnir höfðu
áður gert nokkrar velheppnaðar
tilraunir með að fljúga svifflugu,
svo þeim fannst tími til kominn
að reyna flugtæki, sem knúið
væri áfram með hjálparvél. Þar
sem Wilbur hafði fengið tæki-
færi til þess að reyna nýja „grip-
jnn“ 14. desember, enda þótt sú
tilraun hafi reyndar misheppn-
ast, þá var nú röðin komin að
Orville, þegar reyna átti á ný
um morguninn þann 17. desem-
ber.
Þrátt fyrir það, að veðurguð
irnir væru bræðrunum ekk-
ert hliðhollir þennan drunga-
lega desembermorgun, þá létu
þeir það samt ekki á sig fá og
hófu að undirbúa flugtak.
Áhorfendurnir voru ekki marg
ir þarna á sandskeiðinu um
morguninn, þótt gera ætti
merkilega tilraun. Nokkrir
kunningjar Wright bræðranna
höfðu þó látið sjá sig, senni-
lega þó einungis sökum skyldu
er ItwmiÉummh ISiglistarinnar
rækni. Einn þeirra var meira'
að segja svo fyrirhyggjusam-
ur, að hann kom með mynda-
vél með sér. Hefur hann þó
vafalaust ekki dreymt um, að
hann ætti eftir að taka þarna
einhverja þá sögulegustu ljós-
mynd, er um getur og sem í,
dag mun enn einu sinni birt-!
ast í tugþúsundum biaða og
tímarita út um allan heim. í
þann mund, sem flugtæki
bræðranna rann af stað og hóf
sig á loft, var myndinni skeilt
af, og hún kom merkilega vel
út. Kraftaverkið hafði skeð!
Orvilie flaug 40 metra vega-
lengd, og tók flugferðin 12
sekúndur. Ekki létu bræðurn-
ir við svo búið standa, því nú
var komið að Wilbur, og hann
mátti til með að reyna líka Ljósmyndarann dreymdi ekki að hann ætti eftir að taka einhverja sögulegustu ljósmynd heimsins.
fyrst svo vei tókst hjá Orville. Hún sýnir fyrsta flug Orville Wrights við Kitty Hawk í Norður Karólína, 17. desember 1903.
Flaug hann nú 70 metra í
þessari annarri tilraun og setti
þar með nýtt met. Orville bæt- ekki á þessi „kraftxverk" —
ir siðan 10 metrum við, en þetta var á móti öllum lögmálum
deginum lýkur með því að mannlegrar tilveru. Áhugamenn-
Wilbur hefur tekið forystuna. irnir létu þó engan bilbug á sér
Hafði honum tekizt að fljúga finna. Bjartsýni þeirra var ótak-
100 metra á, 59 sekúndum. mörkuð. Þeir héldu áfram að
Wright bræðurnir höfðu unn- fullkomna flugtækið, seiin brátt
ið þarna stóran sigur. Þeir tók á sig fullkomnari og þrosk-
höfðu flogið fyrstir manna aðri mynd, og smám saman
l
vélflugu í kyrrþey, og árið 1908 sagan endurtók sig árið 1929, þeg
brá Wilbur sér yfir til Evrópu ar hann sigraði Suðurpólinn. Ári
til að halda sýningu á henni og eftir að Byrd flaug yfir Norður-
ýmsir háttsettir embættismenn á
meginlandinu létu í ljós ánægju
sína ,yfir afrekum þeim, sem
unnin voru á sviði flugsins.
Menn hættu að tala um metra og
sekúndur í sambandi við flug-
ferðir og í stað þess komu kíló-
metrar og klukkustundir.
Brautryðjendurnir spenntu
bogann sífellt hærra og brátt né siðar.
kom að því, að þeim fannst ekki1
nég að eínskorða sig við litla
landshluta. Landamæralínur,
vötn og sjór þurftu ekki lengur
pólinn var nafn annars ungs
Bandaríkjamanns á allra vörum.
Charles Lindbergh hafði unnið
það einstæða afrek að fljúga einn
síns Iiðs í eins hreyfils flugvél
frá New York til Parísar á 33V2
tíma. Sennilega hefur enginn
flugmaður getið sér jafn mikils
orðstís á svo skömmum tíma fyrr
ISLENZKIR FRAMFARAMENN
að vera torfærur fyrir menn, sem ; Af því, sem að framan hefur
svifu um loftið -líkt og fuglinn ‘ verið sagt, má sjá, að þróun flug-
Hjúgandi, er áður hafði á því málanna hefur orðið mjög stór-
,,einkaréít“. Sumarið 1909 var i
fyrsta skípti flogið yfir Erma-
sund og tíu árum seinna var
sigrast á Atlantshafinu, þegar
Englendíngunum Alcock og
Brown tókst að fljúga í tveggja
hreyfla flugvél frá Nýfundna-'
landi til írlands. Freistnin jókst
til að fljúga lengra og lengra,1
og keppnin var mikil, sérstak-
stíg fyrsta aldarfjórðunginn. Við
íslendingar áttum sem betur fer
einnig stórhuga og framsýna
menn, er fylgdust með tíma og
tækni. Þegar árið 1919 hafði ver-
ið stofnað fyrsta „Flugfélag ís-
lands“, en aðalhvatamenn að
stofnun þess voru þeir Garðar
Gíslason, stórkaupmaður, og Hall
dór Jónasson frá Eiðum. Þeir ís-
íslenzkar flugvélar halda uppi áætlunarferðum til nágrannaland-
anna. Hér er mynd af Gullfaxa á flugvellinum í Prestvík í Skol-
landi. —-
lega þar sem háar féfúlgur voru lendingar, sem lögðu hornstein að
oft á tíðum boðnar í verðlaun
þeim, er ynni ákveðið afrek.
Menn fóru að fljúga frá Eng- (
landi til Egyptalands, frá Kairo
til Dehli og frá Englandi alla!
i leið til Ástralíu. Það var lengi
vpl fjarlægur draumur að fljúga
unhverfis hnöttinn, en árið 1924
hinum sívaxandi ílugmálum
okkar, hafa vafalaust haft óbif-
andi trú á framtíðargildi flugs-
ins fyrir þjóðina, sem um alda-
raðir varð að búa við hin frum-
stæðustu samgönguskilyrði. Enda
þótt íslenzkum brautryðjendum
flugsins tækizt ekki að koma föst
um fótum undir flugið hér á
vélknúnu flugtæki, sem var fjölgaði þeim, sem gátu sagt með
þyngra en loft.
PENINGAVERÐLAUN
FYRIR FLUGAFREK
Fréttirnar um þessar fyrstu
vel heppnuðu flugtilraunir bræðr
anna virtust ekki vekja mikla
eftirtekt í fyrstu, hvorki í
Ameríku né Evrópu. Blöðin
minntust ekki á þær fyrr en
nokkrum dögum seinna, og þá á
lítið áberandi hátt. Menn trúðu
nokkru stolti, að þeir hefðu los-
að sig við jörðina og svifið um
loftin blá
Fyrsta íslenzka flugvélin var brezk tvíþekja, svonefnd „Avro
íþróttavél". Hún var flutt til landsins árið 1919 af fyrsta „Flug-
félagi íslands“. Myndin var tekin er flugvélin fór fyrst á loft í
Vatnsmýrinni haustið 1919.
var það þó reynt í fyrsta skipti
Þrjár bandarískar herflugvélar landi þegar í stað, var þetta þó
lögðu upp frá Seattle á vestur- vísir að því, sem koma skyldi
strönd Bandaríkjanna í apríl og um leið hvatning til annarra
_ 1924 og luku hnattferðinni í um að taka upp þráðinn, þar
vængjum knúnum september sama ár. Höfðu flug- sem við var skilið. Nýir fram-
áfram með vélaafli. I vélar þessar m. a. viðkomu í faramenn komu fram á sjónar-
Vel heppnaðar flugtilraunir, Reykjavík á ferð sinni yfir haf- sviðið, sem efldu íslenzk flugmál
fyrst í Ameríku og síðar í Evrópu ið- ^rið 1926 gat Byrd sér heims- með ráðum og dáð, og árangur-
fóru nú að fá meira rúm í frétta- frægð með því að fljúga fyrstur inn kannast hvert mannsbarn á
dálkum dagblaðanna, og furðu- manna yfir Norðurpólinn og íslandi við í dag.
fréttirnar breiddust þar með út
um heim. Þetta hafði örvandi
áhrif á brautryðjendurna, sem nú ;
var farið að líta á sem hugaðar
og fífldjarfar hetjur. Stóru dag-
blöðin hétu peningaverðlaunum
fyrir unnin afrek á sviði flugs-
ins, og ýtti þetta mjög, undir
það, að ungir og kappsamir menn
færu á stúfana, og kepptist nú
hver, sem betur gat um það að
fljúga lengra og hraðar en áður
| hafði þekkzt.
ÞEIR GERSU GARÐINN
FRÆGAN
Ný og áður óþekkt nöfn koma
l fram í dagsljósið. Brasilíumað-
í urinn Santos Dumont vann sér
það til frægðar að fljúga kring-
um Eiffelturninn í París, málar-
inn Henri Farman setti fyrsta
hæðametið í Evrópu og komst
25 metra í loft upp árið 1907, ný
flugstjarna, Glenn Curtiss, skaut
upp kollinum.í Bandaríkjunum,
og flaug hann þá| fyrstur manna
opinberlega. Wfíght bræðurnir
héldu áfram að fullkomna sína
Þegar frægasti flugmaður veraldar, Charles Lindberg, heimsótti
ísland. Flugvél hans sést á myndinni undan olíugeyminum í Viðey.
Lindberg sjálfur stendur aftan i mótorbátnum, sem flytur hann
til Vatnagarða.