Morgunblaðið - 24.12.1953, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAtílÐ
Fimmtudagur 24. des. 1953 j
„Yorkshire-ócfur, leikinn ó keltnesko hörpustrengi"
VIÐ skulum hverfa ein 150 ár
aftur í tímann. — Síðan bregðunv
við okkur í snögga ferð yfir
Atlants-ála og léttum . ekki för-
inni fyrr en við erum stödd mitt
í heiðalöndum Jórvíkurskíris í
Englandi. Umhverfið er grátt og
nakið, — öldur og hæðadrög rísa
upp og hníga, rísa aftur upp og
hníga enn á ný — að því er virð-
ist endalaust — klædd fátækleg-
um en harðgerðum lynggróðri,
sem í þrályndi sínu og seiglu hef-
ur'lifað þarna og haldizt við um |
aldaraðir og boðið byrgin storm- |
um og næðingum, sem ætt hafa
yfir og gnauða á hverju, sem
fyrir varð.
PRESTSSETEIÐ HAWOETH
Á einni af þessum óteljandi
öldum stendur prestsetrið Ha-
worth, stór kumbaldaleg bygg-
ing, í samræmi við hið nöturlega
umhverfi þess. Inni fyrir logar á
arni prestsfjölskyldunnar, Pat-
rics Bronte, sóknarprests og
barna hans. Húsfreyjan er horfin
úr þessum heimi og tvær elztu
dæturnar. Þarna sitja hinar syst-
urnar þrjár, Charlotte, Emely og
Anne og bróðirinn Branwell. —
í*au eru á aldrinum 10—14 ára,
Charlotte elzt, Anne sú yngsta.
KEPPAST Vlð AÐ SKRIFA
Það er enginn gauragangur í
þeim systkinunum, engin ærsl og
ólæti, svo sem ætla mætti af ung-
viði á þeirra aldri. Nei þau
keppast öll við að skrifa. Þau
hafa hvert fyrir sig litla bók,
varla stærri en venjulega vasa-
bók og hver síða er þéttskrifuð
af örsmáum skrifstöfum. Það er
um að gera að nota rúmið vel —
heimilisfaðirinn,' Patric, klerkur,
Bronté, hefur innrætt börnum
sínum nýtni og sparsemi.
AUÐUGT ÍMYNDUNARAFL
En hvað eru börnin að skrifa
af svo miklu kappi? Þau eru að
skrifa hetjukvæði — „Angria“ —
og ,,Gondal“ — kvæðin, þar sem
hið spriklandi fjöruga hugmynda
flug þeirra fékk betri útrás en
nokkurn tíma fyrr eða síðar. Þau
ortu um risa og kynjapersónur,
orustur og hetjudáðir. Allir þess-
ir furðulegu atburðir, sem kvæð-
in lýsa eru atburðir, sem gerast
I ævintýra — og draumheimi
þessa óvenjulegu barna. Einna
hraðast gengur penninn hjá Em-
ely, sem síðar skrifaði „Wuther-
ing Heíghts“, Charlotte, höfund-
ur „Jane Eyre“, „Shirley" og
„Villette“, fer hægar í sakirnar,
hugsar rólegar sitt-ráð.
Þessi stutta svipmynd frá
bernskuheimili Bronté-systr-
anna gefur dálitla, að vísu ófull-
hægjandi hugmynd um andrúms-
loft það, sem þær ólust upp í.
Heimilið var ekki beinlínis fá-
tækt en að sið sinna tíma með
all spartversku sniði. Gætt var
hinnar ýtrustu nægjusemi í mat
og drykk, klæðaburði og yfir-
leitt öllum aðbúnaði í stóru sem
FRÆNKA OG TABBY
Presturinn, séra Bronté, átti
engar eigiiir að bakhjalli og heim
ilinu var stjórnað af gamalli
frænku, einni hinna „typisku“ ó-
giftu kvenna í Englandi á þessu
tímabili, sem fórnaði lífi sínu og
kröftum börnum látinnar systur.
I eldhúsinu ríkti eldakonan
Tabby, sem á sinn hátt einkenndi
einnig samtíð sína. Hún kunni
ósköpin öll af sögum, og á kvöld-
in söfnuðust börnin kringum eld
inn hjá henni og hlýddu hugfang-
' inn á allt hið furðulega sem
Tabby hafði að segja.
Og við hliðina á prestssetrinu
lá litla og gretta verksmiðjuþorp-
ið Haworth afskekkt og umhirðu
laust og afskiftalaust um heim-
inn með óravíðáttu heiðaland-
anna ao baki, sem teygðu sig mílu
eftir mílu í eyðilegum öldum og
hæðum undir hinum eilífðargráa i
Yorkshire-himni. I
csts'ið'í úr IsSi
»-sysKransia
og verkum
halda Bronté-nafninu á lofti. —
Bókin vakti furðu, næstum skelf-
ingu er hún kom út fyrir meira
en hundrað árum. Hvernig áttu
samtíðarmenn Emelys Bronté að
geta áttað sig á svo kynngimögn-
uðum skriium frá hendi 27 ára
ggmallar prestsdóttur norður í
St'o.kshire? — Var stúlkan hald-
in íiiurn anda? — Eða var hún
blátt áfram geggjuð? — Nei, bók-
in var oí'mikið listaverk til þess
að hægt væri að fallast á þá skoð-
un. öogunetjurnar Catherine,
Ernshaw og Heathcliff, eru einar
hinar ofurmannlegustu skáld-
sögupersónur, sem fyrirfinnast í
heimsbókmenntunum. Tilfinning
ar þeirra og sálarlíf, eins og því
er lýst af höfundi þeirra, magnað
í senn af ofurást og ofurhatri,
eiga hvergi sinn líka.
An.ie, Eniely og Charlotte Bronté.
BÖRN HEIBARINNAR
Þessi „eymlega heiði“, heim-
kynni s"n ráði "fi»'
þcim s’íku töfravaldi, orlcaði á
þau með því’íku aðdráttarafli, að
A ...
gefa þau út. Hver átti með að
gera þannig átroðning í hin^
leyndustu hugarheima hennar,,
sjálfan helgidóm hennar eigiií
sálar? j
í
BARÁTTAN VIÐ IIINN
IIVÍTA DAUÐA
Hin dula og einræna lun<|
Emely birtist oft á tíðum senS
þrjóska og sjálfsbirgingsháttur*
Það er í frásögur fært, með hv9
óvenjulegri hörku og þráa húlj
háði dauðastríð sitt heima ú'
Haworth, við hinn hvíta dauða*
sem svo válega herjaði á fjöM
skyldu hennar. !
Hún neitaði ao þýðast ráðlegg-<
ingar og aðhlynningu Charlottð
systur sinnar og harðbannaðí
j henni að láta lækni koma til
| sín. Hún var hin sama ósveigj-
j anlega og innibyrgða Emely allfe
j til síns síðasta, er hún loks á
einum gráum marz-morgni hné
látin í arma systur sinnar.
hversu langt sem þau lögðu leið
sína út í heiminn frá heimili
sínu, þá urðu þau að hvei fa þang
að aftur að lokum.
Þetta átti ek.-i ..vað sízt við um
Emely, sem virtist una sér ræst-
um því yfirnáttúi u^ega vel í ein-
veru þeirri og einangrun, sem
hún lifði við. Reikandi um Ha-
Próf. Constantin II
wor th-heiðijja með hundinum
sír.um ,tryggðatröllinu ,,Keeper“,
farn hún sig sælli en nokkurs
staðar annais staðar. A slikum
; stundum virtist sem hún kæmist
í einkennilega dulrænt samband
við náttúruna. Það var eins og
blómin og fuglarnir töluðu til
hennar einhverju dulmáli, sem
engri rpannveru annarri en henni
var fært að skilja.
DÓU ÖLL IIEIMA
Á HAWORTH
Einnig hin blílðlynda Anne, hin
viðkvæmasta í þríblaðasmáran-
um, kvaldist af heimþrá er hún,
sem kennslukona, dvaldist sjúk
og miður sín langt frá heimili
sínu, og Charlotte, hin sterkasta
og framtakssamasta systra sinna
þriggja, hvarf aftur heim til
Iíaworth eftir að hún hafði kom-
izt í kynni við hinn stóra og und-
ursamlega heim í London og
Brússel. í Haworth dóu öil börr
prestsins. Fyrst elztu dæturnar
tvær, sem veiktust af ónógum oj,
kuldalegum aðbúnaði á Cowai
Biidge, heimavistarskóla, sem
stofnaður hafði verið til að veita
i fátækum prestsdætrum fræðslu
! og meaiitun. Næst kom röðin að
ei.ra bróðurnum, Branwell, eftir!
lætisbarni og átrúnaðargoði fjöl-1
skyldur.nar, sem faðir hans
tengdi glæstar vonir við, en hafði.
ekki annað en armæðu og hugar-
raun að, er hann óx upp. — Og
s"o komu Emely og Anr.e — öll |
þrjú á minna en einu ári. Sex
árum síðar var svo einnig Char- j
lotte horfin og gamli presturinn,
faðir þeirra var einn eftir á hinu
iirmanale"a prestssetri, ásamt
Ir.ape’áni sínum, sem aðeins
skcmmu áður hafði ger.gið að
liga Charlotte dóttur hans.
HVERNIG ÞAÐ MÁTTI
VER3A
Aftur og aítur hefur þeirri
ipurningu verið varpað fram,'
ívernig það hafi rnátt verða, að
þrjár óþekktar prestsdætur á af-1
skekktum stað, langt frá aðalfar-
, ’i nar mik’u viðburðarásar j
umheimsins „slógu í gegn“ með
bckmenntflveikum, sem enn
þann dag í dag eru lcsin og dáð. (
Skáldsaga Emelys, „Wuthering
Hcights”, r.ægði ein saman til að
IIAFÐÍ EMELY RATAÐ
í ÁSTARÆVINTÝRI?
Og Emely sjálf hafði aldrei
borið ást í brjósti til nokkurs
karjmanns. Hún var svo óreynd
í öllu því sem laut að ástamálum
og hugsazt gat. Hvernig gat þessi
unga og einræna stúlka, samt
sem áður, skapað slíkar persón-
ur, lýst slíkum atburðum, og gætt
söguheildina slíku lífi og krafti
og raun varð á í „Wuthering!
Heights”? Komið hefur verið
fram með þá skýringu, að Emely
hafi, hváð sem hver segir, ratað í
sitt persónulega ástarævintýri,
sem enginn hafi nokkurn tíma
vitað um, nema hún ’ein. Aðrir
segja, að hinar æstu og ofsa-
fengnu tilfinningar sögupersón-
anna eigi að vera — og séu hin
villtu og hamslausu náttúruöfl
Yorkshire-héraðs, færð í mann-
legt gervi. Sú skýring virðist
ýmissa hluta vegna miklu senni-
iegri. En hvað um það „Wuther-
CHARLOTTE MESTA
„IIEIMSMANNESKJAN“
Ferill Charlotte Brontc er
nokkuð lengri og auðugri að við-
burðum, sem seinni tíminn hefir
varðveitt, heldur en Emelys og
Anne. Tvær elztu systurnar dóu
þegar í æsku eins og áður er
sagt. Charlotte var mesta „h' ims-
manneskjan", ef svo mætti segja,
þó að hið stranga uppeldi. sem
hún hlaut heima á Haworth mót-
aði mjög greinilega alla lífsskoð-
un hennar á fullorðinsárunum.
Hún skrifaði 5 skáldsögur: „The
Professor“, „Jane Eyre“, „Shirl-
ey“, „Villette" og „Emrna”.
„JANE EYRE“
Af þessum skáldsögum hefii?
„Jane Eyrð‘‘ hlotið langmesta
frægð, enda hefir hún margt fram
yfir hinar sem skáldverk. ís-
lenzkum útvarpshlustenc’um ef
hún minnistæð sem framhalds-
saga Ríkisútvarpsins fyrir nokkr-'
Prestsetrið á Haworth, eins og það var, er Bronté-fjölskyldan
hjó þar. — Nú er þar Brontésafn.
ing Heights“ hefur þegar fyrir
löngu sannað ódauðleik sinn. —
Hinir gætnu og tortryggnu bóka-
út.gefendur í Englandi stóðust
ekki mátið á sínum tíma. Kvik-
myndaframleiðendur nútímans
hafa séð sér leik á borði að gera
sér mat úr slíkum afbragðsefni-
við á sýningartjaldinu — dóm-
greind þeirra skeikaði þar ekki.
EMELY SEM LJÓÐSKÁLD
Enginn er kominn til með að
segja hverju Emely Bronté hefði
fengið afrekað á bókmenntasvið-
inu, ef henni hefði orðið lengri
lífdaga auðið, en Wuthering
Heights varð fyrsta og síðasta
skáldsagan, sem hún skrifaði. En
hún bar einnig við ljóðagerð og
mörg kvæða hennar, enda þótt
þau séu lítt þekkt eru gullfalleg.
Þau eru mjög greinilega spunnin
af sama toga og skáldsaga henn-
ar. Sama þunglyndið og angur-
værðin, sami tilfinningaþunginn
er í senn uppistaðan og ívafið.
Emely orti þessi kvæði, að því
er hún sjálf sagði, aðeins íyrir
sjálfa sig og hún brást hin versta
við, þegar hún komst að því, að
eldri systir hennar Charlotte
hafði komizt yfir þau og látið
um árum. Hinn óhugnanlegi hlát-
ur geðveiku konunnar á Thorn-
field, óðalssetri Rochesters, vai?
fyrir hlustendum jafn dularfull-
og ægilegur eins og hann var
fyrir ungu kennslukonuna Jane
Eyre í sjálfri sögunni. Hve heil-
steypta persónu Charlotte tóksfe-
að skapa úr annari aðalsöguhetj-
unni, Rochester, í senn ljótan,
harðlyndan og hryssingslei an og
göfuglyndan og aðlaðanc’i, er
viðurkennt meistaraverk og
sama máli gegnir um Jane Eyre
sjálfa, svo strangheiðarlega og
sjálfri sér samkvæma til hins
síðasta, á hverju sem valt.
ROCHESTER — M. HEGER
Ýmsir telja að Rochester hafs
fyrir Charlotte verið Mor.sieur
Heger, frönskukennari hennar,
sem hún kynntist er hún dvaldisfe
í Brússell og varð svo óstjórn-
lega og ógæfusamlega ástfangir*
í. Heger er lýst, sem þurrlegum
og ströngum miðaldra manni, er
Charlotte kynntist honum — og
þar að auki var hann giftur mað-
ur, svo að aðstaða hinnar 26 ára
gömlu erlendu og ókunnu stúlku
var æði vonlaus. Fyrir hana vac
Framh. á bls. 5.