Morgunblaðið - 23.03.1955, Qupperneq 2

2
MORGIJTSBLAÐIÐ
Miðvikudagur 23. marz ’55 '
RÆÐA BJARNA BENEDIKTSSONAR
[L Framh. af bls. 1
i ,,Það hefur um fátt verið
xnöfra rætt og ritað að undan-
förnu hér í höfuðstaðnum, en
fjárþrotabú eins af stærstu verzl-
unarfyrirtækjum bæjarins, Ragn
ars.Blöndals h.f.“
Ég hegg i það strax, að þama
ér talað um fjárþrotabú. Aftur
á móti veitti ég því einnig at-
Jiygli, að hv. 3. þm. Reykv.
{Björn Ólafsson) talaði um
gjaldþrot, en bankastjórinn, sem
auð^jáanlega vegur og metur
írvert orð, sem hann skrifar um
þetta, heldur sér við þetta orð:
„fjárþrotabú". Síðan heldur hann
áfram með ýmsar bollaleggingar
og s^ir svo, með ieyfi hæstv.
forseta:
„Það kom því mjög á óvænt,
þegar ljóst varð í hvert óefni
hér var komið. Það tók nokkr-
ar vikur að ræða og ráðgera,
hvaða ráðstafanir skyldu gerð
ar til að gera upp þetta fjár-
þrotabú, enda sjálfsögð skylda
að svo sé á málum haldið, að
sem minnst töp verði.“
Svo mörg eru þau orð.
„Atján milljónír
í ,AUSTURSTRÆTI“
; Ég hef ekki glöggar fregnir af
því, hversu mikið eða stórt þetta
fjárþrotabú er. Við könnumst öll
við bækling, sem er kallaður
„Átján milljónir í Austurstræti".
Jafnvel þótt við gerum ráð fyrir
nokkurri afdrift í þeirri frásögn,
þá geri ég hiklaust ráð fyrir, að
■um nokkuð margar milljónir sé
jþarna að ræða.
Ýmsir halda því fram, að
töp á þessu fyrirtæki eða
reikningslegar afskriftir, er
kannske betur orðað, hafi hjá
ýmsum aðilum orðið einhvers
staðar milii 5—7 millj. kr. —
Sumir nefna hærri upphæðir
í því sambandi. Ég skal ekki
segja um það, en ef það lætur
nærri að þarna hafi í einni
búð, sem við sjáum héðan úr
þinghúsinu, tapazt milii 5—7
millj. kr., og beinlínis liggi
fyrir sannanlegt fjárþrot,
sem því nemur, jafnvel þó að
vörur fyrirtækisins séu seldar
með þeim hætti, sem raun ber
vitni um. þá er enginn vafi á
því, að hér er um að ræða
mestu fjárþrot, sem eitt fyrir-
tæki hefur enn lent í á þessu
landi, svo mér sé kunnugt um.
AKVÆÐI
ÍGJALDÞROTALAGANNA
Nú segir í lögum nr. 25 1929,
;um gjaldþrotaskipti, á þessa leið:
„Hver sá atvinnurekandi eða
kaupmaður — þar með talin fé-
log, firmu eða einstakir menn,
er reka verzlun, útgerð, sigling-
ar, verksmiðjuiðnað eða einhvern
slíkan atvinnurekstur, sem stöðv-
að hefur greiðslu á skuldum sín-
um, enda sjái hann fram á það,
að hann geti ekki greitt þær að
fullu og fjárhagur hans versnað
síðasta reikningsár, — er skyld-
ur til þess að gefa bú sitt upp til
gjaldþrotaskipta."
Þetta eru ótvíræð landsins lög.
Ég játa, að í ýmsum tilfellum
-er sennilega erfitt að fara eftir
-þessu. Við vitum, að atvinnu-
rekstur hér á landi er með þeim
hætti, að þar skiptast á skin og
skuggar, og það eru mörg dæmi
þess að fyrirtæki hafa verið illa
-stæð, en rétt við aftur. Það er
þess vegna ætíð nokkuð mats-
atriði, þrátt fyrir þessar ský-
lausu reglur, sem hér eru settar,
hvenær eftir þeim verður farið.
Vonast ég til þess að enginn skilji
að ég sé þar með að hvetja menn
til að fara í kringum lögin, en
það þarf ekki annað heldur en
að líta á hag útgerðarinnar, —
togaraútgerðarinnar t. d., sem Al-
þingi hefur með opinberum ráð-
stöfunum talið nauðsynlegt að
Tdaupa undir bagga með, — til
þ«?ss að við sjáum, að þetta er
eitt af þeim ákvæðum, sem skilja
verður nokkuð með hliðsjón af
atvikum hverju sinni.
ATHUGAVERT BÓKHALD
Jafnframt víl ég skýra frá því,
að ég lét kanna það, að þess eru
engin dæmi, að dómsmálaráðu-
neytið eða almannavaldið sjálft
hefjist handa um það og skerist
í leikinn og knýi menn til þess
að gera sig gjaldþrota samkvæmt
þessu ákvæði, enda vantar dóms-
málastjórnina, löggæzluna í land-
inu, vitanlega öll skilyrði til þess
að vera svo kunnug hag ein-
stakra fyrirtækja, að það geti
náð nokkurri átt að á henni hvíli
slík skylda.
En þess er þó að gæta, að þarna
í 1. gr. gjaldþrotalaganna er fyr-
iimæli um það, að undir vissum
kringumstæðum er skyldugt fyrir
fyrirtæki að lýsa sig gjaldþrota.
Við sjáum hins vegar að banka-
stjórinn, sem skrifar greinar-
gerðina, sem birtist í Morgun-
blaðinu 20. marz, segir, eftir að
hann er búinn að gefa í skyn
m. a. — já, gefa í skyn, það er
ómögulegt að skllja ummælin
öðru vísi, — að bókhald fyrir-
tækisins hafi verið — við skul-
um nota vægt orð — athugavert.
Eftir það segir hann þau orð, er
ég áður vitnaði til:
SEM MINNST TÖP VERÐI“
„Það kom því njög á óvænt,
þegar ljóst varð í hvert óefni hér
var komið. Það tók nokkrar vik-
ur að ræða og ráðgera hvaða ráð-
stafanir skyldu gerðar til að gera
upp þetta fjárþrotabú, enda sjálf-
sögð skylda að svo sé á málum
haldið að sem minnst töp verði.“
En er það sjálfsögð skylda?
Ég spyr, eftir að ég er búinn
að lesa upp 1. gr. gjaldþrota-
laganna, sem enn er í gildi
hér á landi: Er það sjáifsögð
skylda, að fjármálastofnanir
þjóðarinnar undir öllum kring
umstæðum hugsi um það eitt,
að sem minnst fjártöp verði?
Eru ekki fleiri atriði, sem hér
koma til, og ekki sízt þeir,
sem falin er forsjá á sparifé
þjóðarinnar, verða að sjá um?
Ég tel, að ef gjaldþrotalögin
eru lesin lengra, þá komi þar
glögg leiðbeining fyrir þá, sem
hér eiga hlut að máii. Þar segir
í 7. gr.:
ÓTVÍRÆÐ LEIÐBEINING
„Þegar skiptaráðandi hefur úr-
skurðað gjaldþrotaskipti, skal
þrotamaður tafarlaust leiddur
fyrir lögreglurétt og þar skýra
frá ástæðunum til gjaldþrotanna,
gera grein fyrir tekjum sínum
og gjöldum á s.l. misserum og
hvernig fénu hafi verið varið.
Hafi þrotamaður verið bókhalds-
skyldur, skai hann og gera grein
fyrir bókhaldi sínu og efnahags-
reikningi, og virðist dómara vera
ástæða til, skal hann láta sér-
fróða menn endurskoða bókhald
ásamt eigna- og rkuldaframtali
þrotamanns, svo fljótt sem verða
má, á kostnað búsins. — Sé um
félag eða firma að ræða, er gjald-
þrota hefur orðið, skal fram-
kvæmdarstjóri þess, forráða-
menn eða stjórnendur, svo og
endurskoðendur reikninga þess,
mæta fyrir lögreglurétti og gera
grein fyrir ástæðunum til gjald-
þrotanna."
HVAÐ VERÐUR AF
PENINGUNUM?
Þarna kemur glögglega fram,
að löggjafinn telur að það eitt
skipti ekki öllu máli, að hver
reyni að bjarga sem mestu af
sínu fé og lánsstofnanir t. d. verjí
sig tapi, heldur skipti það einnig
mjög miklu máli að kannað sé
til hlítar, hvað af peningunum
hefur orðið, ef gjaldþrot verður.
Ég bið menn um að misskilja
mig ekki í því, að ég held þvi
alls ekki fram, að bankastjóri, í
þessu tilfelli Búnaðarbankans og
aðrir bankastjórar, sem hér eiga
hlut að máli, hafi sjálfir brotið
landsins lög með þessu. Ég held
því ekki fram; ég segi ekkert um
það, að þeim hafi borið skylda
til þess að hlutast +il um að þetta
fyrirtæki yrði gjaldþrota.
GJALDÞROT HINDRUÐ
En ég mótmæli eindregið
því, sem hér kemur fram hjá
bankastjóra Búnaðarbankans,
að það sé sjálísögð skylda, að
svo sé á málum haldið, að sem
minnst töp verði. Ég segi: Það
fer alveg eftir atvikum, hvort
það á að halda þannig á mál-
um eða ekki. Og ef það er
rétt, að hér sé um mesta fjár-
þrotamál að ræða, sem enn
fara sögur af hér á landi, þá
er það vissulega nauðsynlegt,
það er þjóðarnauðsyn, að það
verði kannað til hlítar, hvað
af þessu fé hefur orðið.
Ég vek athygli á því, að ef
fyrirtækið hefði orðið gjald-
þrota, þá hefði af sjálfu sér
leitt réttarrannsókn á öllum
þessum atriðum. Og ég vil
segja það eins og er, að við
það, að hindrað var, að fyrir-
tækið yrði gjaldþrota, vegna
þess, af því, er hér kemur
fram í þessari skýrslu banka-
stjórans, að það var skoðuð
frumskylda að sjá um, að bank
amir töpuðu sem minnstu, að
við það hefur hvers konar orð
rómur og söguburður um
spillingu í íslenzku fjármála-
lífi og þjóðlífi fengið marg-
faldan byr undir vængi. Ég
fullyrði, að það er margra
milljóna virði, það er milljóna
tuga virði, að kanna það til
hlítar, hvort þær sagnir eru
réttar, sem um þessi efni
ganga, og ef þær eru réttar
að uppræta þá hneykslið til
fulls.
ÓHLUTÐRÆG
DÓMSMÁLASTJÓRN
Ég hef gert mér grein fyrir, að
mér yrði legið á hálsi fyrir það
sem dómsmálaráðherra, að sker-
ast ekki í þennan leik. Ég hef
reynt í störfum mínum sem
dómsmálaráðherra að halda á
þeim óhlutdrægt. Á þeim manni,
sem með þau mál fer, brotna ýms
veður, og ýmsum sýnist sitt
hvað um það, sem hann gerir.
Mér er þetta ljóst. En það er eitt,
sem hann verður að fylgja sjálf-
ur og vera öruggur um að fvlgja:
Sinni eigin sanníæringu um að
gera ekki upp á milli um rann-
sóknarfyrirskipanir. málshöfðan-
ir og það, sem til hans tekur í
þessum efnum. Honum getur
brugðizt eins og öðrum, honum
getur missýnzt, en hann verður
að minnsta kosti að vera sann-
færður um það með sjálfum sér,
að hann sé að gera rétt.
Eftir þeim reglum, sem fylgt
hefur verið, þá var dómsmála-
stjórninni ómögulegt að skerast
í þetta mál, eftir að búið var með
atbeina bankanna, að semja um
það eins og gert var, þangað til
eitthvað annað gerðist í málinu.
Við skulum aðeins hugsa okkur,
hvernig færi, ef ætti að fara eftir
öllum þeim orðróm, sem hér
kemst á kreik. Við skulum taka
það litla dæmi, sem hv. 3. þm.
Reykvíkinga vitnaði í hér í upp-
hafi máls síns.
VERBITR \& BYGGJA
Á STAÐREYNDUM
Við, hann og ég, töluðum hér
saman í gær, og það er strax
orðin meginfrétt í blaði, að við
höfum verið að koma okkur
saman um það að kveða þessa
rannsókn niður. Annað dæmi: Ég'
tala hér á Alþingi og segi hik-
laust: Það á sér stað okur á fs-
landi. Þegar sú fregn er komin
í AlþýðubLaðið, þá er það: „Ein-
feldningurinn í dómsmálaráð-
herrastöðunni" segir: Það er ekk-
ert okur á íslandi. Þannig geng-
ur fréttaflutningurinn og þannig
myndast sögur meira og minna
að tilefnislausu.
Það tjáir ekki fyrir dómsmála-
ráðherra að sitja og ætla að
steypa sér yfir menn, meðan
hann hefur ekki annað en sögu-
burð, hversu ríkur sem hann
kann að vera, til þess að halda
sér að. Hann verður að byggja
ráðstafanir sínar á staðrevndum,
á ákveðnum atvikum, og fylgja
síðan málum fram eftir því.
BEIÐNI UM RANNSÓKN
Ég játa það, að ég gerði það
í þessu máli rólegri heldur en
oft áður, vegna þess að ég
hugði, að ef eitthvað væri til
í þeim söguburði, sem uppi
var, þá mundi brátt að því
koma, að dómsmálastjórninni
gæfist færi á að skerast í
þennan leik. Og það leið held-
ur ekki á löngu þangað til for-
maður bankaráðs Búnaðar-
bankans, taldi og ég hygg það
mjög vel farið, að hann teldi
rétt að hnekkja ásökunum,
sem á hann voru bornar sér-
staklega í þessu máli, með því
að biðja um réttarrannsókn.
Það sýnir hvort tveggja í
senn, að hann telur málstað
sinn vera slíkan, að hann
verði sterkastur með því að
allt liggi hreint fyrir í málinu
af hans hálfu. Honum hefði
vel getað nægt að biðja bara
um málshöfðun á þann, sem
bar á hann sakir.
Þá hefði ég eftir landsins lög-
um verið skyldugur til að höfða
það mál, og sá, sem ummælin
hafði í frammi, orðið dæmdur
jafnvel án tillits til þess. hvort
ummælin voru rétt eða röng, ef
hann sjálfan brast möguleika til
að færa sönnur á sitt mál Hv.
þm. Strandamanna kaus ekki
þann kost. Hann kaus þann kost
að óska eftir því, að rannsókn
færi fram á vissum atriðum, sem
hann taldi meginmáli skipta. Að
fram færi hlutlaus réttarrann-
sókn um það, hvort þau stæðust
eða ekki, og síðan — og fyrst
eftir að niðurstaða þeirrar rann-
sóknar lægi fyrir — yrði tekin
ákvörðun um það, hvort höfða
ætti mál út af þessum meiðandi
ummælum. Ég tel, að hv. þm.
Strandamanna hafi í því máli
komið skörulega fram og það
meei þakka honum fyrir það, að
með þessu hafi hann í raun og
veru opnað dvrnar, snúið lvklin-
um til að onna dvrnar, sem bank-
arnir oe aðrir aðilar áður voru
búnir að loka að rannsókn máls-
ins.
FUILYPDING
„Þ.TÓBVILJANS“
Ég sé að vísu, að Þjóðviljinn
heldur því fram í morgun, að:
„Dómsmálaráðherra vill ekki
láta rannsaka Blöndalsmálið. —
Réttarrannsóknin tekur aðeins
til ásakana Jónasar á Hermann",
stendur í því blaði, og styður þá
fullyrðingu, ef ég má með leyfi
hæstv. forseta, við þessa frásögn.
„Þjóðviljinn sneri sér í gær til
sakadómara og spurðist fyrir um
það, hvernig rannsókn þessari
yrði háttað Kvað hann dómsmála
ráðuneytið hafa mælt svo fyrir,
að hún skyldi bundin við þau at-
riði, sem máli skipta um sanngildi
ásakana Jónasar Jónssonar gegn
Hermanni Jónassyni, svo og önn-
ur þau atriði, sem rannsóknin
sjálf kann að gefa tilefni til“.
SKÖKK ÁLYKTUN
Af þessari frásögn dregur svo
blaðið þá ályktun að ég vilji ekki
rannsókn á þessu svo kallaða
Blöndalsmáli.
Eg spyr nú hv. þingheim: —
Hvað felst annað í rannsóknar
fyrirskipuninni, sem Þjóðviljinn
segir rétt frá að efni, þar sem
segir, „að rannsaka á önnur þau
atriði, sem rannsóiaiin sjálf
kann að gefa tilefni til“. Hvað
felst annað í þessu heldur en,
að ef eitthvað tortryggilegt kem
ur upp í rannsókninni, sem Her
mann Jónasson hefur óskað eft
ir, þá beri sakadómara að halda
þeirri rannsókn tafarlaust á-
fram?
Þetta virðist vera eins skýrt
og frekast er unnt. Og ég vil
taka það fram, að þessi almenni
fyrirvari, sem þarna er á ranp
sóknarskipuninni, er ekki sér«
stakur miðað við þetta mál, held
ur yfirleitt tíðkaður, ef nokk-
ur ástæða þykir til í sams kon-
ar fyrirmælum frá ráðuneytinu.
VITNESKJA SEM VÍKKAR
RANNSÓKNINA
Ég tel rétt, að það komi fram,
að nú þegar er komið í ljós við
þessa rannsókn atriði, sem hafa
gefið sakadómara samkv. þeirri
'fyrirskipun, sem ég gaf honum,
ástæðu til að færa mjög út vett
vang rannsóknarinnar. — Fyrir
rétti í þessu máli mætti í morg-
un Jón Guðmundsson, löggilt-
ur endurskoðandi, Nýjabæ á Sel
tjarnarnesi, og — ja, það er rétt,
að ég lesi upp úrskriftina, til
þess að ekki verði sagt, að ég
hafi hlaup;ð þar yfir neitt:
„Mættur er sem vitni Jón Guð
mundsson, löggiltur endurskoS
andi, Nýjabæ á Seltjarnarnesi,
56 ára, áminntur um sannsögli.
Hann er meðeigandi að end-
urskoðunarskrifstofu N. Mansc
her & Co. hér í bænum, og hef-
ur starfað í þeirri skrifstofu,
síðan húr, var stofnuð árið 1937.
Skrifstofan hefur haft með hönd
um endurskoðun á bókhaldl
Ragnars Blöndal h.f. frá stofn-»
un þess félags og einnig á bók-
haldi Verzlunar Ragnars Blön
dals, sem var fyrirrennari hluta
félagsins. Bókhald hlutafélags-
ins árið 1953 og síðan hefur ver-
ig fært í endurskoðunarskrifstof
unni. Vitnið fullyrðir, að Her-
mann Jónasson, fyrrverandi ráð-
herra hafi aldrei, sér vitanlega,
verið við nefnt fyrirtæki rið-
inn, og að hann hafi aldrei ver-
ið bókfærður sem eigandi að
neinum hluta í þeim eða hlotið
tekjur frá þeim.
Vitnið hefur ekki í höndum
fullkominn lista yfir skuld-
heimtumenn félagsins, en telur,
að hrl. Ólafur ÞorgrímssorT
muni helzt hafa þann lista.
Upplesið. Staðfest.
S KULD AS KILRÍK JUM
HALDIÐ UTAN VH) BÓKHALD
Aðspurour skýrir vitnið svð
frá, að hann hafi ekki vitað
annað en að bókhald Ragnara
Blöndals h.f. væri í samræml
við hag félagsins, þar til nú
eftir áramótin, að í ljós kom,
að framkvæmdastjórinn hafðf
haldið cinhverjum skuldaskU
ríkjum utan við bókhaldið og
leynt vitnið þeim. Vitnið veif
ekki, hve háum upphæðum
þessi skilríki nema, en þæB
munu vera talsvert háar. —-
Skattstofan í Reykjavík hefut
fyrir fáum dögum fengið í síu)
ar hendur allt bókhald fyrir-
tækisins frá vitninu.
Bókhald fyrirtækisins ef
ekki fært til enda, og hefue
vitnið farið fram á það við
Skattstofuna að fá það afrif
sem fyrst til að geta lokið
því.
Upplesið. Staðfest.
Dómari kvað þá upp svo-
felldan úrskurð:
Þar sem fram er komin um-
sögn endurskoðanda verzlun-
arfyrirtækisins Ragnar Blöa
dal h.f. um, að bókhaldsgöga
þau, sem hann fékk í hcnduf
frá félaginu, hafi ekki verið
í samr.emi við raunveruleg-
an hag félagsins, heldur hafl
ýmsum skuldaskilríkjum ver-
ið haldið utan við bókhaldið,
þykir rétt að dómurinn takl
allt bókhald og bókhaldsgögq
Ragnars Blöndals h.f. í sínaf
vörzlur. Lcita má að bókhaldg
gögnum þessum, þar sem þaq
eru talin vera, og leita má I
hirzlum.
Því úrskurðast:
Dómurinn tekur allt bók-
hald og bókhaldsgögn Ragn-
ars Blöndals h.f. í sínar vörzl
ur. Leita má að gögnum þesf
Framh. á bls. 6