Morgunblaðið - 23.03.1955, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 23. marz ’55
Hekja lllupdóffir - minuing
Fædd 23. marz 1865
Dáin 12. nóv. 1954
Grafin 19. nóv. í Gamla kirkju-
garðinum í Reykjavík.
HÉR er löng leið að baki. Það
skorti aðeins 4V2 mánuð á að hún
yrði níræð. Enda margt á daga
hehnar drifið. — Átján ára gömul
kóm hún sem vinnukona til
préstshjónanna frú Þorbjargar
HaÖdórsdóttur og séra Stefáns
M. Jónssonar, sem þá var prest-
ur’a Bergsstöðum í Svartárdal í
Húnaþingi. Síðan hafa náin
kynni milli hennar og fjölskyldu
þeirra hjóna aldrei rofnað, þótt
hun væri eigi með öllu óslitið
á vegum þeirra þenna langa
tírrja, rúmlega sjötíu ár.
Hún var trygglynd og vinföst
svq-, að af bar og trú og dygg í
aUpi þjónustu sinni við aðra,
hújsbændur sína og annað sam-
ferðafólk sitt um æfinnar veg. —
Hpn var heilsuhraust lengst af
æfinnar, enda harðdugleg og
ósérhiífin við hvert verk. — Á
yngri árum og langt fram á æfina
var hún talin karlmennis ígildi
við flest útiverk og eigi síður
bar hún af öðrum við innanbæj-
arverk, hvort heldur var mat-
reiðslu, saumur eða tóvinna. —
Aldrei var hún við karlmann
kennd. — Þá var hún og nærfar-
in. .við alla sjúka, var oft fengin
tifuað hjúkra ef veikindi báru
aðn: höndum í nágrenninu og
stupdum sótt til að sitja yfir
kopum í barnsnauð, þótt hún
væri ekki !ærð Ijósmóðir, og um
skeið var hún hjúkrunarkona á
Vífilsstöðum. Þó tel ég hennar
aðalsmerki hafa verið, hvað hún
var göfug og góðviljuð öllum,
sem voru minnimáttar eða stóðu
höílum fæti í lífsbaráttunni.
Aumt mátt' hún ekki sjá án þess
að reyna að bæta úr því. Kaup-
ið, sem húr vann sér inn hverju
sinni, myodi ekki nú á tímum
þykja hátt né til margskifta, þó
ga|‘ hún morgan glatt og jafnvel
gefið istórgjafir á mælikvarða
þeirra tíma. Þetta var þeim ein-
um, kunnugt um, sem allra bezt
þekktu hana. Hjartað var alla
tíma hlýtt og drenglundað, þótt
hún á stundum fyndist vera köld
á ^firborðinu. Auðlegð hennar
lá í öðru en krónum um dagana,
erícfa staðnæmdust þær aldrei
leflgi í vörzlum hennar. En góð
héiísa, dugnaður, ósérplægni og
fjöihæfni til allra vérka gerðu
það að verkum að hún gat með-
arí rsjónin ekki þraut, lengst af
vérið fremur veitandi en þiggj-
an'di. En oft hefði hún kosið að
hafá meira á milli handa en hún
haíði, meira að miðla þeim, sem
húrt fann að höfðu þörf fyrir
hjáip. Ef til vill var mér þetta
kuhnugra en flestum öðrum,
erída kynning okkar orðin fast
að»^jö áratugum. Efst er mér þó
í 'huga minningin frá því, er
móðir okkar systkina lá sína
löngu og ströngu banalegu. Þá
hjúkraðí hún henni að mestu
bæsði daga og nætur ásamt þó að
gegna öðrum heimilisverkum.
Þar var ekki verið að telja eftir
eitt né neitt, ekkert fengist um
þótt svefntíminn fari í annað en
hvíld eða í dag væri lagt á sig
meira erfiði en í gær! Æðsta boð-
orðið var aðeins að verða móður
okkar, sem nú var að skilja að
fullu og öllu við elskandi eigin-
mann sinn og okkur „öil fimm“
og margt og margt hugstætt og
hjartfólgið. — að sem beztu og
mestu liði. — Slíkan hugsunar-
hátt og ósérplægni er ekki að
finna á hverju strái. Og ég veit,
að móðir okkar systkina, svo
fastlynd og trygglunduð sem hún
var, með sína „heitu, blíðu,
hraustu, djupu sál“ — eins og
stóð grafið á silfurskjöldinn á
kistunni hennar, — að hún sem
svó ung varð að kveðja og hverfa
á braut, hefur séð og metið þessa
órofa tryggð og trúmennsku.
Éins og ég hefi nú lítilsháttar
minnzt á, safnaði hún, þessi há-
Bjarni Bragi Jónssan, viðskiptafræðingur:
KAUPGJALDSVANDAMÁLIN
grunnvandamál þjóðfélagsins
aldraða vinkona okkar, aldrei
j neinum fjármunum, en eigi að
síður átti hún auð mannkosta og
drenglundar í ríkum mæii. Þeg-
ar kraftar hennar voru þrotnir
og hún o”ðin blind og þar af
leiðandi ailri önn og umstangi
iokið, átti hún gnótt góðra minn-
inga, er urðu henni sem hlýtt
aftanskin síðustu árin.
| Árin líða óðfluga og leiðalok-
in nálgast æ meir. Hvert okkar
fer þá með til hinna óþekktu
■ landa það eitt, er mölur og ryð
1 ekki megnar að granda, það eitt,
I sem varanlegt gildi hefur. Þinn
| eða þínir sjóðir verða vissulega
ekki verðm. nni né léttari en okk-
ar hinna, sem um svo langt ára-
bil vorum undir sama þaki norð-
ur þar, sem fegurðin og víðsýnið
skein í öllum skilningi og beztu
minningamar eiga enn heima.
Guð launi þér um eilíf ár alla
þína ágætu mannkosti.
Einn hinna fimm.
Baniavenidar-
nefiid fékk mál
gsins til
atlmgimar
LÖGREGLAN lét, klukkan rúm-
lega átta á sunnudagskvöldið,
lýsa eftir s.jö ára dreng, í útvarp-
ið. — Hafði lögreglunni skömmu
áður borizt tilkynning frá móður
drengsins um hvarf hans. Hafði
hann farið að heiman frá sér á
sunnudagsmorguninn um klukkan
9 og kvaðst ætla niður í bæ. Síð-
an hafði drengurinn ekki komið
heim. Skömmu eftir að lögreglan
hafði látið birta tilkynninguna,
fóru henni að berast upplýsingar
um ferðir drengsins. 1 því sérlega
harða veðri, hafði drengurinn
sézt niðri í Miðbæ, blár og kald-
ur að selja blöð, og hann hafði
gert skilagrein fyrir þeim um kl.
7. — Leið svo fram til klukkan
rúmlega 10, að lögreglunni var
tilkynnt frá heimili drengsins, að
hann væri kominn heim. — Lög-
reglan lét gera fulltrúa Barna-
verndarnefndar viðvart um mál
þetta.
Virðist þurfa að
vera sléttnr sjór
VESTMANNAEYJUM, 21. marz:
Á föstudaginn fékkst mun minni
afli í þorskanótina, sem „Vonin
II“, er að gera tilraunir með, —
Telja skipverjar, að norðankul,
er var þennan dag, hafi verið or-
sökin, og virðist mönnum sem
sléttur sjór þurfi'að vera, ef tak
ast á að veiða í nótina.
Aðeins fáir bátar eru enn með
línu og er netaveiðir. því almenn
hjá bátunum. Hér var norðan
stormur um helgina, en bátar
fóru samt í róður og var aflinn
ekki mikill.
Tilraunirnar, sem gerðar voru
með síldarnót til þorskveiða, mis-
tókust alVeg. Var nótinni kastað
einu sinni, og kom í hana 250
fiskar. — Bj. Guðm.
GRUNNVANDAMALIÐ
ÞJÓÐFÉLAG vort er sem allir
vita tröllriðið af vandamál-
um. Nokkur orð tekin af handa-
hófi úr orðasafni vandamálanna:
dýrtíð, verðbólga, kaupskrúfa,
taprekstur, verzlunarhalli, láns-
fjárkreppa, húsnæðisskortur, at-
vinnuleysi, skattabyrði o s. frv.
Fólki er gjarnt á að líta á hin
ýmsu vandamál sem aðskilin og
lítt skyld fyrirbæri og eigi ákveð-
in bjargráð við hvern kvilla. Það
sé hlutverk hagfræðinga og
stjórnmálamanna að finna hin
réttu meðul við hverjum kvilla
og skylda þeirra að ráða niður-
lögum hans. Sú er þó reyndin, að
vandamálin hanga saman í óslít-
andi keðju efnahagslegra lög-
mála og eru flest runnin af sömu
rót. Að vísu er ekkert lát á við-
fangsefnum og vandamálum í
þeim skilningi, að þegar eitt er
leyst þá eygjum við önnur, sem
annað hvort hafa beðið úrlausn-
ar að baki hinum stærri eða hafa
skapazt við nýjar aðstæður. En
eins og meginvandamálum okkar
er nú háttar, verða þau ekki leyst
með öðru móti en því að finna
hina sameiginlegu rót vandamál
, anna — grunnvandamálið, og
1 leysa það. Þegar rótin er orðin
heilbrigð þá fyrst er hægt að snúa
sér að greinunum. Vandamálin
verða ekki leyst nema í réttri
röð eftir því hvaða efnahagslög-
mál eru grundvallarlögmál, er
verka á fleiri þætti í senn.
PENIN G AKERFIÐ
En hvert er þá grunnvandamál-
ið? Engum, sem hefur inngrip í
hagfræðilega rökleiðslu, getur
blandazt hugur um, að grunn-
vandamálið er hin stöðuga breyt-
ing og rýrnun peningagildisins.
Peningar eru tölulegur mæli-
kvarði á verðmæti. Þessi mæli-
kvarði gengur inn á öll svið við-
skipta-, fjárhags- og atvinnulífs.
í þeirri mælieiningu er mönnum
ákvarðað verð fyrir vörur sínar,
þjónustu og vinnu, úthlutað
kaupgetu, gróða eða tapi. Á þá
mælisnúru er mælt sparnaðar-
framlag manna, umfang fjárfest-
ingar, útflutnings og innflutnings
og ríkisframkvæmda. Eftir þeim
mælikvarða eru gerð lánsvið-
skipti ár og áratugi fram í tim-
ann, og þannig mætti lengi telja.
Peningar eru engan veginn tak-
mark eða sjónarmið í sjálfu sér,
heldur tæki, grundvallartæki
hinna frjálsu viðskipta og frjálsa
neysluvals og þarfafullnægingar.
Hér mundu einhverjir vilja
skjóta því inn í, að ástæðulaust
sé að hafa áhyggjur af peninga-
gildinu, ef menn fengjust til að
breyta þjóðskipulaginu í ákveðna
átt. En það er fjarstæða. Tæplega
gæti nokkur bylting farið út í
slíkar öfgar, að peningakerfinu
væri með öllu kippt úr notkun.
Neyzluvörumarkaður. kerfi ríkis-
rekstrar, reikningshald, reksturs-
eftirlit og áætlanagerð, banka-
starfsemi og jafnvel sparifjár-
mvndun — allt yrði þetta að
slyðjast við verðmælikvarða.
Stjómarvöldin mundu sjá sér
mikið hagræði í því að hafa þenn-
an mælikvarða stöðugan. Fer það
þá eftir stjórnarfyrirkomulaginu,
hve öflug ráð þau hafa til þess.
Með nægilega víðtæku valdi gætu
íslenzk stjórnarvöld og skipað
málum þessum að geðþótta sín-
um án þess að breyta grundvall-
arskipun hagkerfisins. En þetta
mikla vald vill þjóðin ekki veita
valdhöfum sínum og mun svo um
ófvrirsjáanlega framtíð Slík
stjórnarháttabreyting er því alls
ekki á dagskrá til lausnar vanda-
málum þjóðarinnar í dag. heldur
einungis þær úrlausnir, er geta
samrýmst megindráttum stjórn-
laga okkar varðandi valdsvið
ríkis, félagssamtaka og einstakl-
inga.
PENINGAGILDI OG
VERÐLAGSMYNDUN
Peningakerfið er vettvangur
efnahagslifsins og mælikvarði
efnislegra verðmæta. Þessi mæli-
kvarði þarf eigi síður en aðrir
að vera stöðugur, þ. e. a. s. raun-
gildi hverrar einingar þarf að
haldast því sem næst óbreytt.
Gildi hverrar krónu geta menn
ýmist metið eftir kaupgetu henn-
ar gagnvart vörum og þjónustu
eða gagnvart vinnustundum í

-□
Fyrri hluti
□-
-□
víðtækasta skilningi. Viðmiðun
við vöruverðið er tamari almenn-
ingi, enda gildir hún um kaup-
mátt launa og hin raunverulegu
lífskjör. En verðlagið er slungið
saman af fleiri þáttum. Höfuð
þættir verðlagsins eru vinnu
launin eða kaupgjaldið í víðustu
merkingu og afköstin, en í því
orði felast vinnuafköst, tækni,
aflabrögð, verzlunarárferði og
önnur þau náttúrlegu, ytri skil-
yrði, er hafa áhrif á efnislegan af-
rekstur vinnustundarinnar. Þriðji
þáttur verðlagsins og við eðlileg
skilyrði sá lítilvægasti er einka-
söluaðstaða fyrirtækjanna á
markaðnum, er skapar þeim um-
framhagnað miðað við hið fræði-
lega fullkomna stig frjálsrar sam-
keppni.
Verðlagið er margfeldi þessara
þriggja þátta. Aðeins kaupgjald-
ið er hreinn peningalegur þáttur.
Afköstin eru tæknilegur og nátt-
úrlegur þáttur, sprottinn af sjálf-
um náttúrulögmálunum og hæfni
mannanna til að beizla þau. Einka
söluaðstaðan er þáttur markaðs-
skilyrðanna eða verzlunarskipu-
lagsins. Kaupgjaldið er grunn-
þáttur framleiðslukostnaðarins
og það er einnig grunnþáttur
kaupgetunnar, sem skapar eftir-
spurn eftir vörum og þjónustu.
Kaupgjaldið gengur þannig inn
í báðar hliðar verðlagsmyndun-
arinnar og er því sjálf grunnstærð
peningakerfisins. Reyndar er
krónan sjálf hin formlega mæli-
‘eining kerfisins, en kaupgjaldið
er hin raxmverulega mælieining.
Notkun krónunnar sem mæliein-
ingar getur þá því aðeins talizt
raunrétt að kaupgjaldið sé stöð-
ugt, þ. e. a. s. standi í nokkurn
veginn föstu hlutfalli við krón-
una. Réttur skilningur á þessu
hefur meginþýðingu við allar
írökræður um efnahagsmál. Ekki
er þó svo að skilja, að hver ein-
stakur kauptaxti þurfi að hald-
ast óbreyttur, heldur heildarkaup
f'ialdið, vegið meðaltal allra
kauptaxta, meðaltímakaupið eða
hvað sem menn vilja nefna þetta
heildarhugtak.
LÍFSKJÖRIN
Hlutfall verðlags og kaupgjalds
skapar hin raunverulegu lífskjör.
Þættir verðlagsins hafa því þýð-
ingu fyrir lífskjörin í þeim mæli,
sem þeir verka á myndun þess.
Raunhæfa þýðingu fyrir lífskjör-
in hafa þeir þó öllú heldur í þeim
mæli, sem breytingar á þeim geta
orðið til að brevta hlutfalli kaup-
gjalds og verðlags. Það er auð-
sætt að þessu hlutfalli verður
ekki breytt með breytingum á
kaupgjaldinu, sem er grunnþátt-
ur verðlagsins.
Þrátt fyrir þessar augljósu
staðreyndir hefur sú trú verið
landlæg, að hægt sé að bæta lífs-
kjörin með almennum launahækk
unum og að þækkun verðlagsins
sé hægt að vega upp með kaup-
uppbótum eftir verðlagsvísitölu.
Það hefur styrkt mjög þessa
sjálfsblekkingu, að setuliðsvinna
stríðsáranna gerði verulegan
hluta kauphækkananna að raun-
verulegri tekjuaukningu þjóðar-
heildarinnar. Fyrst eftir stríðið
varð þjóðin að taka á sig allveru-
lega kjaraskerðingu vegna versn-
andi markaðsskilyrða, aflabrests~
og annarra ytri aðstaeðna. Á ýms-
an hátt var þessari kjararýrnun
jafnað niður á þjóðina, með
tollahækkun, skömmtun, vöru-
skorti, svörtum markaði, gengis-
lækkun og bátagjaldeyrisálagi.
En þjóðin var orðin vön vísitölu-
hugsunarhættinum. Alþýðustétt-
unum þótti þessu beint gegn sér
og hugðust þær vega upp þessar
ráðstafanir með kauphækkunum.
Þær kauphækkanir hafa svo aft-
ur gert ýmsar hinna síðari jafn-
vægisráðstafána að nauðsyn, sem
annars hefði ekki verið fyrir
hendi. Hér verður ekki lagður
dómur á það, hvaða ráðstafanir
hafi verið æskilegastar á þeim
tíma, sem liðinn er, en það skal
þó rækilega undirstrikað, að
einhverjar slíkar ráðstafanir varð
að gera, og fullyrt, að ráðstafan-
irnar eru því æskilegri, sem þær
verka beinna á undirrót vanda-
málanna.
ÁHRIF BREYTTS
PENINGAGILDIS
En á hvern hátt er stöðugt rýrn
andi peningagildi undirrót ann-
arra vandamála?
Breytingar ' peningagildisins
hafa enga raunþýðingu fyrir þau
viðskipti, sem gerð eru upp á
líðandi stund á innlendum vett-
vangi. En tveir af mikilvægustu
þáttum efnahagslífsins ná út
fyrir það svið. Utanríkisviðskipti
byggjast á hinu erlenda verð-
lagi, sem myadast án tillits til
verðlagsþróunarinnar innanlands,
og öll lánsfjárviðskipti tengja
saman peningagildi fortíðar, nú-
tíðar og framtíðar, þannig að.
breytingar á því breyta raun-
verulegu innihaldi allra láns-
samninga, hvort sem þeir nefn-
ast innlán, útlán eða hvað annað^
UTANRÍKISVIÐSKIPTIN
Utanríkisviðskiptin eru um-
reiknuð eftir genginu í innlent
verðlag. Gengið er sem allir vita
háð ákvörðun ríkisvaldsins, og
byggist á skoðun þess á því, við
hvaða kjör utanríkisviðskiptin,
og þá einkum útflutningsfram-
leiðslan, eigi að búa. Samkvæmt
því ættu öll breytt afkomuskil-
yrði útflUtningsframleiðslunnar
að leiða af sér breytingar á geng-
inu. Undir breytt afkomuskilyrði
heyrir að sjálfsögðu breytt kaup-
giald að óbrevttum framleiðslu-
afköstum. En í gengismálunum
hefur ríkisvaldið í fleiri horn að
Óvmsældir gengisbreytinga
og þar af leiðandi pólitískir fram-
kvæmdaörðugleikar og hið
geysilega viðskiptaóhagræði af
gengisbreytingum skipta þar
máli, en þó fyrst og fremst til-
litið til peningagildisins m. ö. o.
ótti stjórnarvaldanna við að
gengislækkun hafi í för með sér
nýja kauphækkunaröldu.
Það væri æskilegast, að nauð-
synlegar gengisleiðréttingar
kæmu sem fyrst í stað þess að
dragast og safnast saman í stærri
og stærri skekkju. En af framan-
greindum ástæðum hefur það
viljað dragast á langinn. Afleið-
ingin hefur orðið taprekstur og
Frh. á bls. 12.