Morgunblaðið - 17.09.1955, Blaðsíða 9

Laugardagur 17. sept. 1955
MORGUNBLAÐIÐ
9
IUatthías Johannessen cand. mag.
EG SEM FÆ EKKI SOFIÐ
- 4 -
EINN með sjálfum sér. Fáum
skáldum hefi ég kynrizt er
una einverunni betur en Gunvor
Hofmo sem aðeins er rúmlega
þrítug að aldri og gaf út fyrstu
bók sína 1946. Það er ekki nóg
með, að hún uni einverunni í
trylltum heimi, heldur virðist
tönn, eins og Skarphéðinn Njáls- ' sem menn eru andvígir þessum ur á móti hefðbundnara. — Des-'önnur beztu skáld Noregs: Au-
son. En hann minntist helzt ekki nýju straumum. í Noregi hefir ember er hinn táknræni mánuð- krust, Örjasæter og Tor Jonsson,
á þjáninguna: — Það gerir eng- nýskáldskapurinn orðið fyrir að- ur hans, dimmur og óræður, eins Fyrst í stað bera kvæði hans
inn sem þekkir hana, segir hann ' kasti mætra manna, deilt hefir og kvæðin — og dauðinn. Og þess merki, hve sjónarhringurinn
í einu kvæða sinna. Og stundum verið um gildi hans, boðskap og skáldið spyr, hvaðan við komum, er þröngur. Hann yrkir um kon-
blandast hún sárri kímni, svo að form. Það er gamla deilan um hver við séum og hvert við för- una, sem hann elskar en fær
keisarans skegg. Överland hefir um. Spyr, en það er líka allt og
gengið fram fyrir skjöldu og veg- sumt. Þögnin verður eina svarið.
ið vægðarlaust að honum og Það er ekki sök skáldsins:
André Bjerke segir í kvæðinu — hálf er öld hvar, segir í Háva-
Form og efni: — Við elskum málum.

mmmm
við hrökkvum við: Du selv skal
kannskje dö et öyeblikk/da kcn-
en til din nabo drikker vann,/
to piker kjöper drops i en
butikk,/og en bilist fár mulkt pá
Karl Johan.
Bjerke er einn bezti ljóðaþýð-
ari Norðmanna og hefir gefið út
þýðingar á kvæðum heimsskáld-
anna í bókirini Fremrriede toner
(1947).
★ AB HJARTA FÓLKSINS
Því hefir verið fleygt, að
varla sé unnt að tala um nýskáld
skap í Noregi (modernisma).
Wergeland hafi séð fyrir því,
þótt hann sé ólíkur „módernist-
urium“ að anda og efni. Þessi
tegund skáldskapar á einnig erf-
itt uppdráttar þar í landi og kem-
ur helzt fram í lausara formi
sumra bókmálsskáldanna. Ný-
norsku skáldin halda aftur á móti
fast í hefðbundnar venjur og í
ekki rósina vegna innihalds
Síðari grein
- 5
|IÐ eruð heppnir íslendingar
að vera lausir við mállýzk-
ekki að njóta. Hann er þung-
lyndur og þjáningin hefir tekið
sér bólfestu í sál hans. En hún
lamar hann samt ekki. Þvert á
móti knýr hún hann áfram,
verður driffjöðurin í leit hans
að betra og göfugra lífi. Léit
hans að stærra heimi. Og hann
finnur hann. Sjónarhringurinn
víkkar og kvæðin verða dýprj,
alheimslegri: Kor liti er di eigi-
------
hennar, ekki vegna þess að í
henni er brennisteinn, fósfór, kol
og salt, — heldur vegna lögunar
hennar, vegna ilmsins og litanna.
Og í niðurlagi kvæðisins segir
skáldið: — í list er formið allt.
ur, sagði Norðmaður nokkur við suj / jmot den store verdens-sorg
m;-g ekki alls fyrir löngu. Heima / som trengjer inn og sprengjer
í Noregi ætlar allt af göflunum1
að ganga út af nýnorskunni, eins
og þú kannski veizt. Ég kinkaði
kolli, en þó hafði þetta ekki eins
mikil áhrif á mig og hann hefir
ef til vill haldið fyrir þá sök,
að í mínum augum er ekki svo
Auðvitað er þetta ofmikið ýkjamikill munur á nýnorsku og
ut / kvar veggen i di einsemds
borg.
í síðustu bók sinni, Ord gjen-
om larm, fjallar skáldið aðallega
um örlög mannkynsins, sorg
heimsins. Rödd hans berst gegn-
um hávaðann: — Það verður að
uppræta hatrið og óttann úr
★ SVART OG HVÍTT
hún njóta hennar og kunna hlut-
skipti sínu og örlögum ágætavel:
fús að horfast í augu við þján-
ángu dagsins. — Yfir kvæðum
hennar er einhver heillandi
dulúð, einhver rósemi hugans
sem okkur virðist óskiljanleg en
er þó eðli hennar samkvæm, þeg-
ar betur er að gáð. Hún er trúar-
skáld. Óbilandi í trú sinni á guð,
svo að ljóð hennar verða eins og
helgikvæði. Og þó — hún leitar
eins og við hin: Mit öye/som bare
söker en större Gud. En hef ir hún
ekki einmitt fundið guð í einver-
unni; í þjáningunni? Hver annar
getur talað um „fögnuð þjáning-
arinnar“ en sá sem hefir fundið,
að hún er opinberun guðs?
í kvæðum skáldkonunnar er
dauðinn alls staðar nálægur. —
Áhrif styrjaldaráranna blasa við
í flestum kvæðunum — og striðið
er „nálægð dauðans í þinni eigin
sál“. — Hvers konar boðskapur
er þetta eiginlega, spyrja vafa-
laust margir. Hvað kemur okkur
við þessi nístandi angist, — þetta
gapandi svartnætti? Ef við hugs-
uðum um það andartak, að heim-
urinn hefir um nokkurra ára
skeið staðið á barmi glötunar, ef
við hlustum á dauðastunur und-
anfarinna ára, sæjum við, að
þetta skiptir okkur einmitt máli.
Miklu máli.
* SÁRSAIJKINN
YFIRBORÐSLEGUR
Ljóðaform Gunvor Hofmos
er lítt bundið og einfalt. Aftur á
móti er form André Bjerkes. sem
er heldur eldri, í fullu samræmi
við hefðbundnar venjur norsks
Ijóðstíls. Það er kliðmjúkt, hljóð-
fallið reglulegt og má segja, að
Bjerke sé einstæður meistari
formsins. En þau eru einnig ólík
í öðru: Bjerke er miklu léttari
en Hofmo, fullur af gáska æsk-
unnar og gleði augnabliksins- —
Guðsríki er þeirra sem elska lífið
mest! Hann bregður sérstæðum
svip á alvöruþrungna ljóðlist
Norðmanna; segir, að gleðin — og
aðeins hún — sé djúpstæð í
mannssálinni, en sársaukinn yfir
borðslegur. Hann er algerð and-
stæða Ciaes Gilles sem minnzt
verður á síðar, og napuít háð
hans í fáguðum ljóðrænum bún-
ingi minnir stundum á Tómas.
í síðustu bók skáldsins er gásk-
inn þó tekinn að minnka, og bak
við gleðina og æskufjörið má
stundum eygja sára þjáningu. —
Hann gælir samt ekki við hana,
hún verður honum engin opin-
berun, heldur horfir bann á lífið
fullur áhuga — og glottir við
illa: Laun óttans eru dauði.
Og skáldið heldur dauðahaldi í
vonina, trúir því jafnvel að
heimurinn batni og lífsþráin.
sigri.
★ í KYRRÐ SVEITANNA
Gunvor Hofmo leitar ein-
verunnar í ringulreið borgar-
Islandi. Ef við hyggð- en það féll í hlut Árna Garborgs iífsins. Þar leitaði hún einnig guðs
sagt, en samt ekki alveg út í hött. bókmáli. Þó er hann auðvitað hjörtum mannanna. Annars fer
greinilegur, ef að er gáð, enda
hefði nýnorskan ekki valdið öll-
um þessum gauragangi, ef svo
Claes Gile er áreiðanlega á væri ekki.
öndverðum meiði við Bjerke,' Nýnorskan er sambland af
enda eru þeir eins ólíkir og svart fjölmörgum mállýzkum dala-,
og hvítt. Hann er elztur þeirra fjarða- og fjallasveita og líkist
skálda, sem hér verður drepið mjög íslenzku. Langt er nú orð-
á og mundi vera nefndur atóm- ig siðan hún skaut upp kollinum,
skáld á................
umst finna „skynsamlegt vit“ i að brjóta henni leið í norskum
hverri setningu í Fragmenter av bókmenntum. Hann sýndi fram
et magisk liv (1939), yrðum við á, að hún er lifandi mál, blæ-
vafalaust fyrir vonbrigðum. Aft- fagUrt og þróttmikið. Hann er
ur á móti fyndum við þar meira eitt helzta skáld Noregs fyrr og' sjálTsmorð ‘ þreytturl“sáí og h'k-
af lífi, tilfinningu, dulúð ogsiðar 0g þegar Hamsun hlaut ’ SJalIsmor0’ Piey«ur a sal °S UK
surrealískum myndum, sem eiga Nóbelsverðlaunin, urðu norskir
munu rætur í írskri ljóðlist og bændur reiðir, ruku upp til
goðafræði. Hann hefir lært af handa og fóta og lýstu því yfir,
Yeats og — þótt undarlegt sé — að Garborg væri sannari fulltrúi
einnig Wergeland: —- Þetta norskrar menningar. Gallinn var
gamla „nútímaskáld“ hefir enn bara sá, að þeim gekk annað
frjóvgandi áhrif í þá átt _að beina til en bókmenntalegur áhugi. Og
norskri ljóðlist inn á nýjar það féll ekki eingöngu í þeirra
brautir. Hann er Walt Whitman
Noregs: — Det er ikkje moderne
Gunvor Hofmo.
kvæðum þeirra eru lítil sem eng-
in áhrif frá nýskáldskaparstefn-
unni. Þeim hefir þótt nóg í bili
að brjóta nýnorskum skáldskap
leið að hjarta fólksins, því að auð
vitað stingur hann í stúf við bók-
málserfðir meira hluta þjóðar-
innar. Og þeim finnst sennilega
nóg rifizt um málið á ljóðum
sínum, þó að þau fari ekki líka
að stefna þeim í voða með því að
egna menn til reiði með nýstár-
legu formi og undarlegum hug-
myndum. Eða kannski að skýr-
ingin sé einfaldlega sú, að þau
séu sammála Stephen Spender,
þegar hann segir — að „módern-
isminn“ sé dauður.
Af þessu má sjá, að atómskáld-
skapur hefir átt mjög erfitt upp-
dráttar í Noregi. Raunar hefir
hann alls ekki fest þar rætur.
Norskur bókmenntafræðingur,
Philip Houm, segir, að ástæðan
sé sú, að Norðmenn rökræði að-
i allega um siðferðis- og þjóðfé-
lagsmál, en gefi ástinni minni
gaum! Og á það má benda hér,
að áhrifa Eliots gætir lítt í norsk-
um skáldskap, þótt undarlegt sé,
fyrr en í kvæðum Paals Brekkes
er gaf út bók síria Skyggefektn-
ing 1949.
Brekke er aðeins rúmlega þrí-
tugur að aldri og hefir snarað
höfuðverki Eliots, The Waste
Land, á ágæta norsku, að því er
glöggir menn herma. Auðvitað
nær Brekke ekki snilld meistar-
■ ans í Skyggefektning. Enda ekki
von, jafnungur og hann er. —
Hann er alvarlegur sveimhugi
sem í ljóðum sínum reynir að
samlagast ringulreið samtíðar
sinnar og spanna bilið milli lífs
' og dauða.
| ★ UM KEISARANS SKEGG
i Það er víðar en hér 4 landi,
hlut að varðveita minningu þessa
andlega stórveldis: — Hann gerði
það sjálfur með verkum sín-
um.
En þeir voru fleiri sem lögðu
hönd á plóginn: Duun, Örjasæter,
Aukrust. Engum blandast leng-
ur hugur um bókmenntaafrek
nýnorsku skáldanna. Enda er
| það mála sannast, að þau eru
engir éftirbátar bókmálsskáld-
síður sé. — Mesti
og fann hann. Tor Jonsson leitaði
einverunnar í kyrrð sveitanna.
Þar leitaði hann einnig guðs —
en fann hann ekki. Hann framdi
ama, aðeins 34 ára gamall. Gafst
upp. Trúði ekki á baráttu líð-
andi stundar. Fann ekki frið I
einverunni. Sá ekki guð á flótt-
anum.
★ BLIND OG RÁÐVILLT
Tor Jonsson bar höfuð og
herðar yfir önnur æskuskáld
Noregs, þegar hann lézt fyrir
þremur árum. Nú má raunar
segja, að hann sé að verða sí-
gildur í norskum bókmenntum.
.— Hann var borinn og barn-
fæddur í Guðbrandsdal, en í
kvæðum hans er þó meira af
eirðarleysi borganna en íhygl-
isró fámennisins. Þar er bitur-
leiki einmana sálar, yfirborðs-
kuldi, sem á að dylja viðkvæm-
ar tilfinningar. — Skáldið g£if
anna nema siður sé.
snillingur ungra skálda í Noregi | alls ' út fjórar ijóðabækur> hia
°rti a nynorsku. Það var Tor'síðasta kom út skommu eftir
Jonsson. Hann lezt 1951, ekki dauða hans> Qg - henni er eing
hálffertugur. Annar helzti fuil-! finna megi ag hverju dreg
trm ungu norsku skaldanna er hver yerði örlö skáidsins. Þar
Jan Magnus Bruheim.
yrkir líka á nýnorsku.
Hann
FINNUR HINN STÓRA
HEIM
yrkir hann um dauða sinn og
segist hafa beðið hans lengi: —
Af þögninni sé ég, að dauðinn er
nálægur, segir hann. Og bætir
Bruheim hefir gefið út sex'við: ÞeSar ég dey, lýkur ævinni
og engin hurð opnast inn í annað
líf. Það sýnir bezt, hversu mikið
skáld Tor Jonsson var, að hann
skyldi hafa ort síðustu bókina —
með dauðann í hjartanu. Getur
það annars verið, að slíkur mað-
ur hafi ekki trúað á annað líf? f
kvæðinu Við landamærin segir
hann, að handan þeirra búi guð,
og þegar hann kemur þangað,
blindur, vill hann annaðhvort
verða alsjáandi eða — gleymast.
Hann brýtur allar brýr að baki
sér. Það er vonlaust að snúa við.
Svarar ekki kostnaði. Við erum
blind. Ráðvillt. Og er skáldið
lítur við á landamærum lífs og
dauða, skrifar hann sjálfur sín
eigin eftirmæli: Æva ber alt i
fangei./Tida har grát og song./
Sá skriv desse orda pá grava:/
Han har ikkje levt eingong.
Þessi síðasta ljóðabók Tors
Jonssonar heitir Ei dagbog for
Tor Jonsson.
á vera modernist etter Werge-
land.
Ég man varla eftir því að hafa
lesið kvæði eftir Gille, þar sem
ekki er minnzt á dauðann. Mað-
urinn með ljáinn hefir sett fanga
mark sitt á allan skáldskap Gill-
es. Skáldið er svartsýnn og fá-
máll, lætur hið ósagða tala í
kvæðum sínum, eins og góð-
skálda er siður. Hann stendur
óttafullur augliti til auglitis við
dauðann: — Lifið er flótti, segir
hann. Á flótta þínum heyrirðu
sekúndurnar tifa í eyrum þér.
Og hann varpar fram í einu bezta
kvæði sínu þeirri spurningu,
hvað gerist — „þegar augað lok-
ast af jörð, jörð“. — Og honum
verður einnig hugsað til þess ijóðabækur og er dáður og virt-
/ da tiden risset siste strek / i det ur j Noregi, enda er hann glæsi-
som ble en venns portrett. I legur fulltrúi norskrar ljóð- mitt hjarte (1951), en aðrar ljóða
í þessari bók sinni er skáldið listar, eins og hún getur bezt bækur skáldsins eru: Mogning i
nýtízkulegur og abstrakt í formi verið. Hann er mannvinur, von- J Mörkret (1943), Berg ved Blátt
og hugsun, en alls hófs er þó djarfur í bölsýni sinni, elskar vatn (1946) og Jernnetter (1948).
gætt. í síðari bókinni, Ord i lífið og trúir á það, þrátt fyrir
Jærn (1942), verða kvæðin það sem á undan er gengið. —
þyngri í vöfum og erfiðari til Hann er fæddur og uppalinn í
skilnings. En formið verður aft- Guðbrandsdal, eins og svo mörg
ÆTTJORÐIN
Tor Jonsson var frá sama
Frh. á bls. 12.