Morgunblaðið - 03.11.1955, Blaðsíða 2
18
MORGUISBLAÐIÐ
Fimmtudagur 3. nóv. 1955
1
I
Pfikiila
ísíenzkur
Frh. at bls. 17 ; m. ellefu konur og þrjú hörn.
liðin eru, siðan hitiir ný-heim- Var þessum hóp einnig fagnað
komnu menn fóru að heiman,: ákaflega af mannfjöldanum.
hefir margt brejdzt. Þeir yngstu Konurnar voru tötrum klæddar
voru innan við tvítugt, en eru og í vinnugöllum þær, sem bezt REYKHOLTSDALUR í Borgar-
r.ú r.ær þrítugu og verða að voru staddar. Þegar þær komu firði er sögufrægur að fornu og
setjast á skólabekk til þess að út úr lestinni, breiddu þær út nýju.
verða samkeppnísfærir í lífs- lak, sem á var letrað stórum Hann er einnig og verður ein
baráttunni. Sumir áttu lítil börn, stöfum með skósvertu: „Einig- allra blómiegasta sveit á landinu.
er þeir fóru í stríðið, og finna keit und Recht und Freiheit sind Þetta hafa ungu bændasynirn-
. þau nú fyrir ókunnugt fullorðið des Gliiskes .Unterpfand", þ. e. ir og bændadæturnar lengi vit.að,
íólk, aðrir finna konur sínar samheldni, réttur og frelsi eru því aö þróunin þarna er á þann
giftar öðrum mönnum eða þá grundvöllur hamingjunnar, en vegi ag j stað þess að yfirgefa
,með ung börn sín í fylgd með þessi orð eru úr þýzka þjóð- sveitina, kaupa þau hluta úr
sér. Flestir geta samt haldið söngnum. Þær höfðu hengt þetta. jörðunum og setja á stofn sín
heim til ættingja sinna og ást- lak utan á vagninn á leiðinni eigin þýli og halda áfram að
; vina og haldið lífinu áfram, þar gegnum rússnesk.a hernámssvæð- skjóta rótum í fæðingarsveit
'sem frá var horfið fyrir tíu eða ið, en urðu hvað eftir annað að sinni pjnda hafa á siðastliðnurn
tólf arum siðan. j beita valdi tii þess aó það yrði árum risið upp H nvbýii í
Það er furða, hve þessir fyrr- ekki rifið_ niður af alþýðulög- dajnum
verandi fangar reyndust vera vel reglunni. í Frankfurt endurtók j Reykholtsdal eru víða breið-
upplýstir um það, sem gerzt hef-; sig það sama og áður, að lög- ar lendur og ræktunarskilyrði
ir heima fyrir öll þessi löngu reglan lokaði brautarpöllunum, -g
ér. Einum þeirra, fyrrverandi svo að einn fanganna, sem kom " Hverir 0 jarðhiti eru hingað
lautinant sagðist Syo fra: , Við auga . foreldra sma a jarnbraut- & - landi 10 jarða og
fengum blóðin fra Austur-her- arstoðinm, varð að snua ser til einn in. Deildartunguhver,
namssvæðmu. og við vorum van- russneska herformgjans, sem hir a
ir að lesa blöðin á Hitlerstím- fylgdi þeim, til þess að fá leyfi landf Þ
anum, þ. e. spegilmynd þeirra,'til þess að tala við þau. — Eng- ar^L , . . ___
cí svo mætti segia, þvi að þann-, mn i þessum hop var striðsfangi, ,
ig komumst við nær sannleikan- hvorki karlmennirnir né konurn- 1f.el 1 app vi annan og i s
um. En við höfðum einnig vest-| ar, heldur fólk, sem Rússar höfðu -v lr . a llan Vi 11 elns og ny"
ur-þýzku blöð, því að ekki voru tekið til fanga á árunum milli ÞveSln uP-
allir bögglar til okkar opnaðir. * 1945—50. í nafnaskrá Rússa var Meginið af þessan oi u, sem
Stundum voru líka matvæli til svo bætt við nöfn þeirra ýmsum streymir ur íðrum jai' ai, a
ékkar vafin innan í dagblöð, titlum af handahófi, konurnar mannshöndin eftir að virkja sei
eem við svo lásum gaumgæfi- nefndar símastúlkur, hjúkrunar- til hagsældar og nytja.
lega. Á kvöldin bárum við svo konur og slikt, en karlmennirnir!
eaman það, sem á blaðatætlun- fengu ýmis stig úr hernum. Samt sÚGÞURRKUN MEÐ HEVRA
um stóð, og gátum þannig gert lítur svo út, sem þessi hópur sé HjTA
okkur allgóða grein fyrir því, talinn með í þeim 9626 dæmdu j Reykholtsdal eru nú 43 bæir
sem gerðist heima.“ stnðsfongum, sem lofað var að
skila. — Hópurinn kom frá
Mordavíu suðaustur frá Moskvu,
þar sem honum var safnað sam-
Það er erfitt i fyrstu að fá þá an ur ymsum attum, allt austan loftj sem dœU er , hlöðurnar
til að leysa frá skjóðunm, og þeir tra Baikal-vatm og norður fia yfirburða heita loftsins
oru eins og ringlaðir. Það sem Konurnar voru valdar ^ . yþesgum þremur bœjum
verið hirt í sumar margfalt hey-
og býli. 7 þeirra liafa súgþurrk-
unarhlöður. En á Sturlu-Reykj-
um, í Deildartungu og Reykholti,
hafa bændurnir látið hverina hita
skildi af brjóstviti sínu, hve
mikil nauðsyn var á, að sveit-
irnar hagnýttu sér þennan
kraft, sem fólginn var í jarð-
hitanum. Þessi maður var
Erlendur Gunnarsson, bóndi á
Sturlu-Reykjum. Árið 1908
virkjaði hann hveragufuna til
híbýlahitunar og þremur ár-
um seinna framlengdi hann
hitalögnina um allan Sturlu-
Reykjabæinn og steypti þá
jafnframt eldavél og leiddi í
þeir segja fyrst frá, eru von- Þannig, að sendar voru heim þær,
brigðin yfir fyrstu viðtökunum sem hezt voru utlitandi, og ma mjðað við hina hœina a
é þýzkri grund, í Frankfurt við Seta nærri um, hvernig hinar ™^n 1 miðium ágúst
Oder á rússneska hernámssvæð- Plest.r þmrra ‘ - >n ,
liýðulögregla að einangra járn- sandnamum, við grjótflutning, handa skepnum smum að fnn-
brautarpallana, þar sem stríðs- lárnbrautarlagnir eða skógar- inSum meðtoldum.
íangalestin nam staðar, til þess högg og eru orðnar að útliti lík- !
að hindra, að borgarbúar næðu ari galeiðuþrælum en konum. BRAUTRYÐJANDINN
tali af föngunum. Þeir stigu samt ^ln Þelrra sagði: „Eg óttast ekk- f byr.jun þessarar aldar kom
út úr lestinni og ruddu lögreglu- ei't starf lengur, en ég er hrædd maður til sögunnar, sem sá og
mönnunum til hliðar og sögðust vl® verða aftur að fara að
vera í heimalandi sínu og ekki hugsa um klæðnað. Ég er orðin ,
vilia láta banna sér að tala við fíömul, og ég veit ekki, hvort,
bræður sína og systur. Gafst þá éS læt manninn minn vita fyrstj
lögreglan upp, en yfirmaðurinn,.um ..smn> a® é8 er hér.
majór að tign, sneri sér til rúss- j Hörmuleg eru örlög þeirra, |
neska herforingjans, sem fylgdi sem Þegar fyrir löngu höfðu af- >
hópnum, og bað hann um hjálp. Ptánað dóm sinn, því að hingað
En Rússinn brosti að honum og til var þeim ekki leyft að fara
fiagði, að hann yrði að vita sjálf- heim> heldur voru Þeir sendir
ur, hvernig hann vildi taka á 1 svonefnda „sjalfstæða utlegð“.
móti löndum sínum, og neitaði ^n nu kváðu vonir standa til,
•að skipta sér af málinu. Þessi a® Það breytist, Þar sem Rússar |
■etburður Varð til þess, að síðari munu hafa í undirbúningi lög þar j
etríðsfangalestir voru látnar fara.a® lútandi. , 1 ■ —---------------
að næturþeli í gegnum rúss- Þratt fyrir allt er furðlegt, hve
neska hernámssvæðið. í uPPfag manna helzt og kemur hann kominn aftur, gamall,
Hefir þetta að vonum vakið Þljótt í Ijós, er þeir koma aftur þreyttur, sigraður. Er hann var
jnikla gremju, og veitist útlög- 1 sut gamla umhverfi. Fyrrver- spurður, hvort hann hefði orðið
unum erfitt að skilja, að þeirra andi stríðsfangi, sem stóð bros- Var við aðra stríðsfangaflutninga,
€igin landar skuli fara með þá andl V1® skálainngang í Fried- réíti hann úr sér og sagði: „Já,
^ins og stórglæpamenn og jafn- ^n^» vai spurður, fivoit liann horra. niinn. Liðið okkar kemur
vel ekki skirrast við að leita símað heim. „Já“, sagði £ eftir, við fórum fram úr þeim.
hjálpar fyrrverandi óvinar til h^nn> ,,en konan mín kemur ekki Ágætis hráefni, skal ég segja yð-
Jþess að hrekja þá og varna þeim hingað. „Eg vil það ekki, því að ur Þeir hafa enzt prýðilega.“
eð komast í samband við sína hun a ehkl að sJá mig í þessu Þannig talaði hann enn, eftir tíu
*iánustu. i ástandi.“ Maðurinn var klæddur ára fangavist. Það verður erfitt
Það vakti og undrun fangannaJrussneshum vattjakka og andlit fyrir hann að samlagast um-
-að hvar sem lestin stanzaði í hans er brunt °g hárið óhreint hverfinu.
Póllandi, flykktist fólk að henni! °8 uflð- Hánn hélt áfram: „Þér Sá getur bezt skilið gleði þýzku
©g færði þeim gjafir og bar sig, sEuluð ekki halda, að við höfum þjóðarinnar yfir endurheimt
upp undan stjórnarfarinu þar og j farið í hundana þarna. Við gát- stríðsfanganna, sem séð og heyrt
var ekki myrkt í máli. i um að vlsu, ekkl hirt okkur, en hefur það| sem fram hefur farið
Austurþýzka útvarpið hefir * nu» Þegar ég fer heim til kon- við móttökuathafnirnar, bæði í
lítið minnzt á heimsendingu | unnar minnar, vil ég ekki koma Friedland og heima í borgunum
öðruvísi en hreinn og þrifaleg- og bæjunum, þar sem þeim hefir
ur. Við höfum beðið í 10 ár, svo verið fagnað af ótölulegum mann
að einn dagur skiptir ekki leng- grúa, hvort sem þeir hafa komið
ur máli.“ Hann brosir. Þessi mað- á nótt eða degi. Hafi þessir menn
ur er aftur að breytast í það, einhverntíma gert eitthvað refsi-
sem hann var áður. Breytingin vert> mun flestum þykja sem
byrjar að utan, hvað inni fyrir þeir seu þúnir að taka út ríku-
gerist, sést ekki. lega refsingu með því að draga
fram lífið í fangabúðum þúsund-
„ÁGÆTIS IIRÁEFNI. ...“ ir kílómetra frá heimkynnum
Gamall hershöfðingi, kunnur sínum í heilan áratug eða leng-
að því að vera óeigingjarn og ur. —
heiðarlegur maður, er þarna einn Stríðsfangamálið var löngu
ig. Hann var vanur á sínum tíma hætt að vera hernaðarmál eða
að kalla hersveitirnar sínar pólitískt mál, enda varð það að-
,.hráefnið“, þegar menn hugsuðu eins leyst með rökum mannúðar-
í tölum og herfylkjum. Nú er innar.
Eilenilar
fanganna og þá lítt vinsamlega,
jafnvel haft þau orð, að þeir
væru landinu til skammar. Samt
hefur mikið verið reynt til að
fá þá til að setjast að á Austur-
«væðinu og beitt til þess ýmsum
aðferðum. Láta sumir undan
Jieim fortölum, en langflestir fara
til Vestur-Þýzkalands, jafnvel þó
að fjölskyldur þeirra séu búsett-
ar í hinum hlutanum. Þær koma
þá oftast á eftir.
KONUE
MEÐAL FANGANNA
11. október kom enn allstór
hópur fanga til Fxiedlands, þ. á.
Erlendur Gunnarsson
hana gufu til þess að clda mat-
inn við.
Áður hafði Erlendur rætt við
ýmsa um þessa hugmynd sína,
meðal annara við verkfræðing og
prest, hálærða menn hvorn á
sínu sviði, og töldu þeir báðir öll
tormerki á að þetta mætti takast.
En Erlendur var þessari hugsjón
sinni trúr og kom henni í fram-
kvæmd.
VARÍ) ÍSLENDINGUR
FYRSTUR?
Eg hefi ekki frétt með vissu,
hvenær ítalir hófu að notfæra
sér jarðhitann til híbýlahitunar.
En liafi íslendingar verið á und-
an ítölum í þessu efni, þá er það
Sturlu-Reykjabóndanum að
þakka.
Nú eru milli 20 og 30 hús í
Reykholtsdal, þar é meðal
menntasetrið, hituð upp með
hveraorku. í flest þeirra hefir
heita vatnið verið leitt, en í hin
gufan.
Þórður sonur Erlendar á
Sturlu-Reykjum var hér nýlega
á ferð og bað ég hann að segja
mér með hvaða hætti Erlendur
faðir hans liefði leitt jarðhitann
í bæinn.
HVERINN VIRKJAÐUR
Frásögn Þórðar er á þessa leið:
Hverinn, sem virkjaður var var
26—30 faðma frá bænum, og
undan halla. Vatnið í hvernum
var á að gizka 90—100 stiga heitt
á celsius.
Erlendur steypti yfir og utan
um augað á hvernum, þó þannig,
að vatnið rann neðst úr steypta
hólfinu út i gegnum vatnslás.
Efst í hólfinu var pípa, 4 þuml-
ungar i þvermál, og þrýstist guf-
an upp í gegnum hana.
Gróf Erlendur síðan skurð frá
þessari pípu og heim í bæinn og
steypti hann í botninn. Tók þá
plötur úr sléttu járni og skipti
þeim í lengjur og beygði þær
þvers í hálfhring. Hvolfdi síðan
lengjunum ofan á stevptan skurð
botninn og steypti yfir járnið.
Fékk Erlendur á þenna hátt
3—4 þumlunga víða pípu, sem
leiddi gufuna frá hvernum heim
í bæinn.
JÁRNDUNKAR I STAD
MÍDSTÖBVAROFNA
Fvrsta veturinn leiddi Erlend-
ur gufuna í einn járndunk, er
hitnaði svo að tæplega var hægt
að snerta hann. En úr járndunk-
inum lá pípa upp úr þaki bæjar-
ins, og fékk gufan þar útrás.
Þremur árum síðar leiddi Er-
lendur svo hitann í flest eða öll
herbergi í bæ sínum. Notaði hann
venjulegar vatnsleiðslupípur og
fyrst járndunka, einn í hverju
herbergi, sem seinna voru látnirt
víkja fyrir miðstöðvarofnum.
Og þá um leið keypti Erlendu?
eldavél og leiddi í hsna gufu til
þess að elda matinn við.
Hér lýkur frásögn Þórðar.
I
MIKIL BREYTING
Erlendur Gunnarsson var fædd
ur 1853 og dó 1919. Hann giftist
fyrst konu norðan úr Iiúnavatns-
sýslu. En hún lézt að fyrsta barni
þeirra hjóna og barnið með.
Seinni kona Erlendar var Andrea
Jóhannesdóttir af Akranesi, ætt-
uð lengra fram austan undan
Evjafjöllum. Elzti sonur þeirra,
Jóhannes, tók við jörðinni eftir
föður sinn og byggði þar mynd-
arlegt hús nokkru áður en hann
lézt. Á Sturlu-Reykjum búa nú
3 sonarsynir Erlendar. En alls
voru börn Erlendar og Andreu
10, sem upp komust, 5 dætur og
5 synir.
Geta má nærri, hvort fólkið f
baðstofunni hefir ekki fagnað
breytingunni, sem á varð, þegar
hitinn var fyrst leiddur í bæinn.
Hefir ein af dætrum Erlendar
sagt mér, að svo hafi hitaveitan
gefizt vel, að fólkið á -Sturlu
Reykjum vissi naumast af kuld-
unum 1918, og þó var þá mesti
frostavetur, sem komið hefir á
þessari öld.
Mér kæmi ekki á óvart, þótt
einhverntíma rynni upp sú
stund, að Reykdæiingar reistu
Erlendi Gunnarssyni minnis-
merki og staðsettu það í tún-
inu á Sturlu-Reykjum.
Mundi hað minna vegfar-
endur á íslenzka bóndann, sem
var svo framtakssamur og:
hugkvæmur, að verða fyrstur
una til híbýlahitunar og út-
allra til þess að nota hveraork-
rýma þannig vetrarkuldanum,
Oddur.
1
'1
Læasfa skipfimynf
verSi f@l!d niSur
ÞINGMENN Þjóðvarnarflokksins
gera tillögur á Alþingi um breyt-
ingar á innlendri skiptimynt,
Þeir vilja láta fella niður notkun
einseyringa, tvíeyringa, fimmeyr-
inga og 25 aura og að allir út-
reikningar endi á heilum tug
aura.
Vilja þeir láta slá skiptimynt
sem hér segir: 5 krónur, 2 krónur,
krónu, 50 aura og 10 aura. Telja
þeir að með þessu myndi sparast
mikið skrifstofu og bókhald fyr-
irtækja. Benda þeir á að ýmis
fyrirtæki og sumar deildir banka
séu hættar að reikna svo
nókvæmt.. Þá myndi sparast mik-
ill kostnaður við myntsláttu. Og
eitt þýðingarmesta atriðið er ein-
faldlega að losa almenning við
hina hvimleiðu skiptimynt, sem
er orðin svo til verðlaus.
Friseneffs félk góða
déma á Afesreyri
AKUREYRI, 25. okt.: — Síðast-
liðinn sunnudag kom hingað til
Akureyrar töframaðurinn Fris-
enette. Hafði hann hér sýningar
á sunnudaginn og mánudaginn.
Vöktu þær talsverða athyglj 0g
sýndi hann fyrir fullu húsi. Eink-
um þóttu dáleiðslur hans skemmtí
legar.
Ekki virtist hann á mælikvarða
okkar Akureyringa mikill töfra-
maður, en þess er að gæta, að hér
1 bænum eigum við snjallasta
töframann landsins.
En dáleiðari er Frisenette mjög
góður og einkar smekklegur.
— Vignir. 1