Morgunblaðið - 03.11.1955, Qupperneq 5

[ Fimmtudagur 3. nóv. 1955
MORGVNBLAÐIÐ
21 ’
Litli ævintýramaðurinit
ÞÝZKI rithöfundurinn Albert
Daudistel ritaði margt gagn-
merkt um ísland, enda hafði
hann dvalizt hér um 17 ára
skeiff. Hann lézt nýlega í I.and-
spítalanum hér. — Daudistel flúffi
föðurland sitt, eftir aff nzistar
komust til valda þar og dvaldist
hér á landi æ siffan. Gaf hann sig
aff ritstörfum ungur aff aldri —
einkum eftir fyrri heimsstyrjöld-
ína — og hlutu bækur hans viff-
urkenningu. Hann vann þá um
skeiff við „Berliner Tageblatt".
Efíirfarandi grein ritaði Daudi-
stel fyrir nokkrum árum.
★ ★ ★
ÞA Ð vildi til í Reykjavík fyr-
ir skemmstu, er ég var rétt
kominn út fyrir húsdyrnar, að
lítill strákur — nágranni minn
■— vék sér að mér og sagði, að
ég skyldi koma með sér til Af-
ríku. Gatan bergmálaði orð hans,
og ég hélt, að mér hefði mis-
heyrzt, en íhugull svipurinn á
andliti hans bar vott um, að
hann hefði mikinn áhuga fyrir
heiminum, og þegar byggi skiln-
ingur bak við orðin.
★ ★ ★
Drengurinn var á sjötta árinu.
Fatanna vegna virtist hann Vera
eldri. Hann bar jakkann á vinstri
handleggnum, en ekki með þeirri
nákvæmni, sem einkennir
skemmtiferðamenn, heldur hirðu
leysislega, eins og þetta væri
honum hvimleið byrði.
Mig fýsti að kynnast betur
hugsanagangi hans. Hár hans var
úfið af blæ framkvæmdalöngun-
arinnar. Er hann þagnaði leit
hann hreinskilnislega á mig,
augu hans voru hin mesta prýði
í heildarmynd þessa litla, ó-
hreina andlits. Þau ljómuðu af
glóð löngunarinnar: Til Afríku.
Ég gat ekki fengið mig til þess
að ráða honum frá því að halda
til „Svörtu heimsálfunnar.“ Því
að ég fann, að hann vildi vera
hluthafi í lífinu, fylgja þrá sinni.
Hann leitaði trausts hjá mér og
vildi fá skilning í trúnaðar-
trausti sínu.
Til þess að fullvissa mig alveg
um, að hann væri hlutverki sínu
vaxinn, spurði ég hann kumpán-
lega: „Kannt þú að synda?“ —
Hann leit á mig brosandi og yfir-
lætislega eins og hann vildi segja:
„Sennilega mun betur en þú!“
★ ★ ★
Ég spurði: „Getur þú klifrað?“
Hann svaraði lágum rómi full-
ur trúnaðartrausts: „Eins og
api!“
Ég spurði: „Getur þú gengið
Iangt?“
„Ég er nú á hlaupum allan
daginn!“
Hrifning hans náði tökum á
mér. Ég sagði stuttlega og á-
kveðið: „Jæja, af stað þá!“ Og
við gengum áleiðis.
★ ★ ★
Eftir skamma stund tóku
hugsanir mínar að snúast um
sólríkt uppland Afríku: „Hvernig
stóð á því, að þessi hnokki lengst
í norðri hafði slíkan áhuga á hin-
um fjarlæga heimi. Hann var
varla læs svo ungur. En hann
reyndi að gera sér grein fyrir
baksýn tilverunnar. Hvaðan
hafði hann fengið hugmyndina
um þetta útlenda orð „api“? Á
Éslandi er að vísu „Apavatn“,
en apar eru annars aðeins til í
goðsögum þessa norræna lands,
í Eddu, í Völuspá, þar sem segir
árá jötninum Suttungi, er Óð-
ihn stal skáldamjöðnum frá, og
er Suttungur þar kallaður
api ....“
„Erum við ekki á rangri leið?“
spurði litli félagi minn,
„Taktu nú eftir, við erum á
veginum, þessum aldagamla vegi
með kröppum beygjum ....“
„Gott,“ sagði hann svo lágt,
að mér rann kalt vatn milli
skinns og hörunds.
★ ★ ★
Þessa leið, sem við fórum
núna, hafði ég gengið fyrsta í
Reykjavík — og þá hafði ég eins
Og nú sökkt mér niður í hugsanir
um fortíðina — og kannað mörg
þúsundir mílna af farinni leið.
- eftir Alfcert Daudistel
- Ræia Jóns Paintasonar
Frh. af bls. 20
og kaupgjaldi í landinu til að
bjarga gengi krónunnar. Þetta er
hugsað þannig, að það séu eigi
neinir einstakir starfshópar eða
vissar stéttir, sem þetta háa
gjald yrði álagt, heldur allar
stéttir, öll þjóðin. Menn tala
stundum um það þegar rætt er
um atvinnurekstur, að það sé
mjög undarlegt og óheilbryggt,
að þó fyrirtækin séu rekin með
halla, þá geti þó eigendur og for-
stöðumenn grætt og lifað vel. —
Þetta er víða til og það er skiljan-
legt öllum sem fylgjast með því
\ varpsins sem er stimpilgjald á
aðgöngumiða að skemmtunum og
hækkað álag á ferðagjaldeyri,
skal ég eigi fara mörgum orðum.
En. ég tel eðlilegt og sjálfsagt, að
allíi* þeir landsmenn sem telja sig
hafa ráð á því, að vera sífellt að
1 skemmta sér innanlands og utan,
þeir borgi meira en er fyrir það
til að bjarga vandamálum þjóð-
félagsins. En hættan á nýju
gengisfalli er alvarlegra vanda-
| mál en flest annað. Annars er til-
laga mín um svo háan skatt á
I ferðagjaldeyri flutt í tvenns kon-
: ar tilgangi. í fyrsta lagi til að fá
hvernig fyrirkomulagið er. Mér j tekjur í verðtryggingarsjóð og í
hefir skilizt, að í þessum efnum j öðru lagi til að draga nokkuð úr
sé einkum átt við: útgerð, iðnað skemmtiferðum fólksins til anr\-
og verzlun. Þessar atvinnugrein- ara landa. Um undantekningar
Daudistel — skyggndist inn í hug litlu „borgaranna“ í Reykjavík.
í fyrsta skipti síðan ég kynntist
hinum stóra fjarlæga heimi,
hvarflaði hugur minn á fornar,
dásamlegar slóðir, sem lágu um
mikla skóga, nýgrónar engjar,
kál- og rófnagarða, yfir myllu-
læki og áfram um slegnar engj-
ar inn í haustið, og ilmur þess
var sterkari en ilmur víns og
garðmoldar.
Það var haustið, sem forðum
hafði vakið hjá mér löngunina
eftir að leggja land undir fót
— yfir sléttur, gegnum frum-
skóga stórborganna, um óbyggð-
ar auðnir til að geta skapað mér
heildarmynd af heiminum.......
★ ★ ★
„Veizt þú“, spurði snáðinn mig,
„hversvegna fjöllin eru blá í
fjarska, en þegar maður stendur
beint fyrir neðan Esju, er hún
ekki lengur blá?“
Ég gat ekki fengið mig til að
spilla fyrir honum dálæti hans
á hinu leyndardómsfulla — á
raunsærri rómantík — og ég
kinkaði kolli þegjandi.
„Einmitt þessvegna fór ég ekki
með upp til fjallanna i gær“, sagði
hann. „Sjáðu!“ hann benti á lát-
lausan straum farartækjanna á
aðalgötunni. Við vorum komnir
að mesta umferðarhorninu við
Lækjartorg. í mínum augum var
þetta götuhorn likast þeim vegi,
sem lá frá fortíðinni inn í nú-
tíðina .... Ég veitti því athygli,
að litli vinur minn kreppti hnef-
ana. Og hann sagði við mig með
raddblæ, sém gaf til kynna, að
hann vildi hvetja mig til að vera
var um mig og vera viðbúinn:
„Við verðum að komast yfir!“
Hann sagði þetta eins og um væri
að ræða að synda yfir Pó, Ebru
eða jafnvel sjálfa Níl. Ég svar-
aði: „Rétt er það. Um að gera
að leggja í viðureignina, hvort
sem átt er í höggi við krókódíla,
hyldýpi, kyrkislöngur, veiðiarma
kolkrabbans eða bifreiðir!“
„Þú þai'ft ekki að vera hrædd-
ur,“ sagði litli förunauturinn
minn, „komdu með mér yfir!“
Og við tókum á sprett eins og
smáhrekkjalómar væru að verki.
★ ★ ★
Er við voi'um komnir yfir göt-
una, sá ég, að snáðinn gerði sér
far um að ganga sem hraðast
eins og maður, sem af miklum
dugnaði vill komast úr sporun-
um. Og hann benti skyndilega á
spariklæddar „gínurnar“ í sýn-
ingargluggum karlmannafata-
verzlunar, sem við fórum fram
hjá á leiðinni til Afríku: „Á nótt-
inni eru þessir karlar lifandi....“
Ég leit inn í sýningargluggann.
Og þá glotti eitt þessara vaxlitu
andlita þessara útstilltu herra-
manna til mín, eins og hann hefði
heyi't orð barnsins og vildi gefa
til kynna, að snáðinn hefði rétt
fyrir sér.
Hnokkinn greip hendi mína og
leiddi mig að stórum sýningar-
gletgga þar, sem seld voru blóm
og dýr.
★ ★ ★
Heillaðui', allt að því óttasleg-
inn, kíkti hann gegnum rúðuna
inn í rökkrið, þar sem gráðugir
fiskar sinntu fram og aftur,
dökkir á lit, og renndu sér gegn-
um vatnið og eltu hvorn annan.
Ég vissi, hvernig dýraverzlunin
leit út í augum barnsins. Þarna
flögruðu fuglar og ungir gamm-
ar til og frá, dökkleitir í myrkr-
inu. Það var lykt af hræjum og
blóðvolgum húðum — og ljón-
um. Villikettir, tígi'isdýr, jagú-
arai* og leoparðar lágu fram á
lappir sínai’. Naut bölvuðu og
fílar rumdu. Apar glottu. Beggja
megin stóðu spjót villimannaiina.
Og fjærst blasti við hafdjúpið. Já,
snáðinn sá þarna inn í uppland
Afríku.
Ég kom hins vegar aðeins auga
á innilokaða fugla. í hrörlegum
vatnsbúrunum voru gullfiskar,
slæðufiskar og aðrar fisktegund-
ir úr hitabeltishafinu. Sitt hvoru
megin voru útsprungin blóm og í
miðju þeirra var komið fyrir búri
með páfagaukum í öllum i-egn-
bogans litum. Fuglarnir skríktu
og vippuðu sér á tilbúnum grein-
um.
Kjai'kleysislegur á svip kippti
snáðinn í jakkaei’mi mína: „Vertu
bara ekki hræddui*, komdu nú
með mér inn!“ Ég varð við ósk
hans. Hann gekk vai'færnislega
um verzlunina og leit í kringum
sig. Bak við búðarborðið stóð
maður meðalskegg.Gætilega rétti
drengurinn fram hnefann, sem
var krepptur af eftirvæntingu.
Hann rétti hægt úr hendinni.
Nokkrir skildingar féllu úr hnefa
hans niður í lófa mannsins. í
geðshræringu yfir fegxxrð hins
ískyggilega heims hvíslaði dreng-
uriiih, svo að varla heyrðist: „Ég
vil gjarna fá fallega græna kóngs
páfagaukinn....“
ar eru eins og nú er komið næst-
um eingöngu reknar af félögum,
hlutafélögum og samvinnufélög-
um. Þess vegna er það, að í öllum ]
þessum félögum eru eigendur og
forstöðumenn jafnt sem aðrir
starfsmenn á launum hjá fyrir-
tækinu. Þau laun eru greidd |
hvort sem fyrii’tækið græðir eða
tapar og það svo lengi sem unnt
er að fá lánsfé til að halda félag-
inu lifandi. Allir þessir menn eru
því á launum og verða sam-
kvæmt minni tillögu, að greiða
sinn launaskatt á sama hátt sem
þeir menn er vinna hjá rikinu
eða stofnunum þess. Vai'ðandi
bændastéttina, þá hefir hennar að
staða verið öll önnur, því land-
búnaðurinn er yfirleitt ekki rek-
inn af félögum. En ef það næði
fram að ganga, að miða afurða-
verð sveitanna við það hvað raun
verulegur framleiðslukostnaður
afurðanna er á ríkisbúunum, þá
er þar með fenginn grundvöllur
fyrir því, að allir vinnufærir
menn í bændastétt hafi svipaða
greiðslu fyrir sína vinnu sem
almennt gerist um verkamenn,
Þá eiga þeir líka af þeim tekjum
að greiða sinn launaskatt til
bjargar krónunni. — Eftir eru
þá tiltölulega fáir menn sem
persónulega stunda t.d. verzlun
eða iðnað, bifreiðaakstur eða
annað, án þess að vera í félögum.
Um vinnutekjur þessara manna
er óvíst og örðugt að vera viss
um þær. En til þess er ætlast, að
þeir greiði líka sinn launaskatt
og gert ráð fyrir, að þeir hafi
árstekjur eins og Dagbrúnar-
verkamenn, sem allt árið hefir
vinnu. Ef hægt er að sanna annað
á aðra hvora hlið, þá ber að
sjálfsögðu að fara eftir því. Um
öll slík atriði verður að ákveða
nánar í reglugerð auk margs ann
ars.
Ég skal taka það fram, að vel
mætti hugsa sér, að halda báta-
gjaldeyriskerfinu og hafa launa-
skattinn lægri. Geta menn gjarn-
an hugsað um það, að um þetta
mætti velja. En ég legg til, að
fella niður bátagjaldeyrisaðferð-
ina, af því að mér hefir alltaf
fundist hún hið mesta neyðarúr-
ræði. Ég hefi líka sterkan gx'un
um, að vegna bátagjaldeyriskerf-
isins sé flutt inn mjög mikið af
vörum sem ekki er þörf fvrir.
En þær séu fluttar inn til að fá
álagið fyrir út.gei'ðina og tollana
í ríkissjóðinn auk þess. sem j
verzlanii-nar hafa sinn hagnað.
Ég held því, að eí menn vilja
í alvöi'u 'minnka innflutning ó-
þarfrar vöru til meira jafnvægis
og lækka eitthvað af vöruverði
svo um muni, þá væri stói't spor
í áttina, ef unnt væri að afnema
bátagjaldeyrisaðferðina.
Af þessu sem ég hefi nú sagt,
er það augljóst, að tillaga mín
um launskattinn þýðir ekki nema
að sumu leyti hærra framlag
þjóðarinnar til þessara mála. —
Heldur kemur þetta þahnig út,
að launaskatturinn kæmi að
miklu levti í stað bátagjaldeyris-
ins. Auk þess er mér náttúi'lega
ljóst, að launaskatturinn mundi
nokkuð draga úr hinum almenna
tekjuskatti til ríkisins. Er það og
mikið atriði, að hann væri frá-
dráttarbær eins og ég legg til.
Um 4. og 5. lið í 4. grein frum-
frá þessari skyldu býst ég við, að
yi'ði eitthvað svipað og er. En það
geta verið reglugerðarákvæði.
Ég hefi nú rætt öll meginatriði
þessa frumvarp og ég hefi farið
yfir þau hér til frekari skýringa
en gert er í greinajgerðinni.
Vil ég svo að lokum leggja
áherzlu á það sem ég vék að i
byrjun að grundvöllurinn fyrir
þessu frumvarpi, er þetta þrennt:
1. Hallalaus framleiðsla.
2. Óbreytt gengi krónunnar.
3. Óbreytt og föst vísitaia.
Ég vil mega vona, að allir hátt-
virtir alþingismenn hvar í flokki
eða stétt sem þeir standa, viður-
kenni ótvíræða nauðsyn þjóðar-
innar á þessu þxænnu. Það er aðal
atriðið.
Hiit er svo annað mál og meira
vafasamt hvort ég hefi hér hitt á
heppilegustu leiðina til að
tryggja þennan grundvöll. — Um.
það er eðlilegt að skoðanir geti
verið skiptar. Um aðrar tillögur
og ráðstafanir er þó ekki hægt að
ræða fyr en þær liggja fyrir, og
þá er sjálfsagt að hugsa það ræki-
lega hvað heppilegast muni vera
til fullnægjandi árangurs.
iær ll jiiís. kináim
slátrað hjá K. Þ.
ÁRNESI, 18. okt.: — Slátrun
hófst hjá K. Þ., Húsavík, þann 19.
f.m. og lauk 10. þ.m. Alls var
slátrað á vegum félagsins 21927
kindum, þarf af 20298 dilkum.
Meðalþyngd 14,33 kg, og er slátr-
unin nú 2754 kindum fleira en
s.l. ár og meðalfallþungi 1,18 kg
meiri en þá.
Raunverulega er þó enn minni
munur á vænleikanum, þar sem
nýrmörinn er nú veginn með
kjötinu en ekki s.l. haust, en nýr
mörinn getur vegið um 1 kg úr
meðal dilk. Þykir bændum út-
koman ekki jafn góð á fjárrækt-
inni í ár og hið góða sumar hefði
átt að gefa tilefni til, og er þurr-
viðrunum ásamt miklum vindum
með tíðu moldroki kennt um. Þeg
ar varla kom náttfall nxánuðinn
út í sumar. Mesta meðalvigt á
heimili var á Nýpá í Köldukinn
hjá bræðrunum Friðbirni og
Karli Jónatanssonum, í'úmlega
18,2 kg. — Fr.
Mývetaisspr noía
■ U
¥M
HUSAVIK, 28. okt.: — Veturinn
heilsaði hér nyrði'a með exnmuna
veðurblíðu, eftir eitt hið veðúr-
sælasta sumar er menn muna
eftir. Hefur sama veðurátta hald-
izt það sem af er.
Rjúpnaveiðar ei'u byi'jaðar hér
fyrir nokkru en veiði hefur verið
nokkuð treg. Er um kennt að jörð
er alauð en rjúpan sækir ekki til
byggða fyrr en föl er komin á
jöi;ð.
í Mývatnssveit skaut þó einn
maður fyrir skemmstu 130 i'júp-
ur með riffli á einum degi. Þar
munu almennt vera notaðir riffl-
ar við rjúpnaveiðar en ekki hagla
byssur. — Fréttaritari.