Morgunblaðið - 24.11.1955, Page 14

30
MORGVJSBLAÐIÐ
Fimmtudagur 24. nóv. 1955
Steinunn Magnúsdóttir\^m Sveinsson'Arni Jónsson trésmiður frá
Itfri-Cegmsholum attrϚ
ÁTTRÆÐ er í dag Steinunn
Magnúsdóttir, fyrrum húsfreyja
að Efri-Gegnishólum í Gaulverja
bæjarhreppi. Mér er það mjög til
efs að ég gjaldi Steinunni gott,
að sjálfs hennar dómi, með því
að minna hér á þessi merku
tímamót í ævi hennar, hvað mér
bæri nú henni allt gott að gjalda,
ekki sízt á þeim vegamótum, er
hún í dag stendur á. En svo fer
hér sem oft áður unair slíkum
kringumstæðum, að hér er það
ekki afmælisbarnið sem að mín-'
um dómi á að ráða því hvort
vinir og velunnarar láta vera
eða ekki, að beina huganum ör-
litla stund til þeirra liðnu stunda
er viðkomandi á að baki.
Ekkert veit ég betur en það
að saga Steinunnar er ekki önn-
ur en saga þúsunda alþýðu-'
kvenna, sem ólust upp á tímum
allsleysis í íslenzku þjóðlífi, tím-
um, sem við unga kynslóðin
horfum til sem löngu liðinna æv-
intýra, vantrúandi á að geti hafa
skeð í sumum atriðum.
En fyrir það er saga hennar
ekki ómerkari, og ég minni á,
að þeim sem við allsnægtir líð-j
andi stundar nú búa í landi voru,
er einkar þarflegt að reyna að
skilja samhengi þeirrar aðbúðar
er Steinunn og jafnaldrar hennar
bjuggu við í æsku, og þess sem
við nú búum við. Mætti þá ef
til vill ske að einhver sæi, að
því aðeins höfum við öðlazt trúna
á land vort og getu til að hag-
nýta gæði þess að forfeðurnir
plægðu akurinn, unnu hörðum
höndum og skiluðu miklu dags-
verki eftir mikið starf, samfara
því sem þeir undu glaðir við
sitt, heimtuðu ekki meira sér til
handa en þeir sáu að vinnan ein
og skylduræknin gat fært þeim.
Það er þessa sem minnzt skal
og virt, þegar gripið er niður í
sögu þeirra er nú eru komnir
yfir miðjan aldur og horfa með
undrun til þess vanþakklætis og
kröfuhörku er alltof víða gerir
nú vart við sig.
Steinunn er Árnesingur í húð
og hár, fædd í Stekkkoti í þeirri
blómlegu og kostamiklu sveit
Biskupstungum. Foreldrar henn-
ar voru þau Guðrún Jónsdóttir
Og Magnús Guðmundsson frá
Helludal í þeirri sveit. Fimm ára
gömul fluttist Steinunn að Hellu-
dal og ólst þar upp og tók þar
síðar við búi er hún giftist Tóm-
asi Guðmundssyni frá Gígar-
hólskoti í Biskupstungum. —
Bjuggu þau þar í fjölda mörg ár,
en fluttust síðan að Álfsstöðum
á Skeiðum og bjuggu þar í 2 ár,
en settu síðan bú sitt að Efri-
Gegnishólum hér í Gaulverja-
bæjarhreppi, og bjuggu þar til,
ársins 1949, er Tómas var þrot-
inn að heilsu og Steinunn stóð
ein uppi, vanmegnug þess að
halda búskapnum áfram, þegar
hann sem stutt hafði hana í starfi
og gleði gat ekki lengur fötum
fylgt. Andaðist Tómas maður
hennar skömmu síðar. Um Tómas
heitinn mun það eitt lengst of
sagt, að hann var góðmenni ein-
stakt sem öllum vildi gott gera,
en engum illt. Maður sem ekki
æðraðist þótt á móti blési, en
bar ráð sín jafnan saman við
álit konu sinnar sem einatt var
hið skapandi afl heimilisins.
Þau eignuðust 4 börn, tvo
drengi og tvær stúlkur. Eru þrjú
þeirra á lífi, Guðmundur búsett-
ur í Grindavík, Anna, starfandi
í Hafnarfirði og Guðrún búsett
á Stokkseyri. Son sinn Magnús
misstu þau í sjóslysi í Grindavík
fyrir allmörgum árum, og mátti
ségja að þar félli mikið manns-
efni um aldur fram. Auk þess að
koma upp sínum eigin börnum,
ólu þau að miklu leyti upp tvo
drengi, þá Óskar Bjarnason, arki-
tekt, starfandi í Reykjavlk, og
Harald íshólm, en hann fórst í
heimsstyrjöldinni siðari sem há-
seti á flutningaskipi. Fleiri ung-
lingar voru og oft langdvölum á
heimili Steinunnar, enda skorti
þau aldrei viljann til þess aði
rétta hjálparhönd hverjum sem.
þiggja vildi.
Um Steinunni Magnúsdóttur |
mætti margt segja, um kjör
hennar í æsku og ráð hennar
eftir að hún sjálf tókst á hend-
ur forstöðu heimilis. Fátt eitt
mun ég þó nefna og gerir þar
sitt að meiri helgi hvílir að mín-
um dómi yfir viðkynningu minni
við hana að þar sé margt kyrrt
látið liggja. því Steinunn er um
margt nokkuð sérstæð kona og
á, ef ég mætti orða það svo, í
mörgu heim út af fyrir sig.
Steinunn er skapmikil og skap-
hörð, engin hálfvelgja kemst að
í hennar huga og jafnan er hún
annað hvort með eða á móti.
Ekki fóru heldur hennar skoð-
anir um búskap og búháttu sam-
an við álit annarra á þeim mál-
um, enda óskaði hún aldrei, með-
an hún bjó búi sínu, eftir því
að troða skoðunum sínum upp
á aðra, en ætlaðist jafnframt til
að aðrir létu sig um ráð síns
eigin bús, hvað flestir virtu og
mátu að verðleikum hörku henn-
ar og harðfylgi við að sigrast á
vandamálum síns daglega lífs.
Mjög er nú með réttu oft talað
um hina miklu ræktun sunn-
lenzkra bænda og þá öru þróun
er orðið hefur hin síðari ár í
þeim efnum, þar sem óræktar-
móum hefur verið breytt í græn-
ar og sléttar flatir, og þess er
jafnan getið sem og rétt er, að
því aðeins er þetta raunveruleiki
að stórvirkar vinnuvélar hafa
komið til.
Hins er sjaldnar minnzt, sem
gamla fólkið áorkaði í ræktun
og túnasléttun með ristuspaðann
sinn og skófluna eina að vopni
gegn þýfi og órækt. Það er þó
merkilegt starf, merkilegra en
svo að því beri að gleyma jafnt
og annað auðveldara hefur kom-
ið til. Steinunn Magnúsdóttir er
ein í þeim hópi, er sannkallað
afrek hefur unnið í þessum efn-
um. Þótt undarlegt ícunni að
þykja um húsfreyju, er það engu
að síður staðreynd að hún með
þeirri stöðu sinni, einatt sinnti
að verulegu leyti störfum utan
bæjar, og ekki munu það fá
kvöld, er hún í búskapartíð sinni
í Efri-Gegnishólum tók spaðann
sinn á kvöldin, er aðrir gengu
til náða og risti grassvörðinn af
hinu hrjóstuga landi og bjó það
undir nýjan gróður á sléttri flöt.
Þannig sléttaði hún allt sitt tún
í Efri-Gegnishólum og færði
mikið út að auki. Fyrir þetta
hefur Steinunn greipt minnis-
merki sitt, — á þeim stað er hún
svo lengi stjórnaði, — betur og
varanlegar en hún með nokkru
öðru móti hefði getað gert. Og
fyrir þetta mun minning hennar
lifa í huga allra þeirra er hana
þekkja, og einhvers meta fram-
tak og vilja til sjálfsbjargar.
Ég sagði í upphafi að þessum
fátæklegu orðum mínum til vin-
konu minnar Steinunnar Magn-
úsdóttur í tilefni áttræðisafmælis
hennar, að ég mætti henni allt
gott sýna. Ég vildi aðeins í end-
irinn staðfesta þessi orð mín með
því að þakka henni af heilum
huga fýrir allt það góða sem hún
hefur sýnt mér, systkinum mín-
um og foreldrum. Margra ára
nábýli staðfesta þann vitnisburð
minn, að hún er í hópi þess
ágæta fólks, er maður óskar að
minnast til endaloka sem beztu
vina sinna. Og þegar ég læt hug-
ann reika aftur í tímann, þá
minnist ég ekki sízt þess, að sem
barn, áhyggjulaus og ærslafullur
var gott að koma að Efri-Gegnis-
hólum til Steinunnar. Þar var að
mæta þeim skilningi og því frelsi
er bernskan ein metur og virðir.
Ekki svo fleiri orð um það,
Steinunn mín, en fyrir það allt
og ótal margt fleira, sem við
ekki nefnum hér, þakka ég þér
af einlægni á þessari stund í lífi
þínu. Bið ég svo þess eins, að sá
sem mestan kraftinn hefur léð
þér gegnum árin til orða og at-
hafna á mörgum sviðum, styrki
Hátúni — látinn
„ÞAÐ svrtir að er sumir kveðja“.
Ósjálfrátt flugu mér í hug þessi
orð skáldsins er mér á öldum
ljósvakans barst sú fregn að
Sveinn í Hátúni væri látinn.
Einum góðum og skemmtilegum
manni er nú land vort fátækara.
Gleðin, hin sanna og fölskva-
lausa gleði sem ávallt var í fylgd
með Sveini kom öllum í gott
skap. Ósjálfrátt var maður far-
inn að brosa með og það var
sannarlega dauður maður sem
ekki komst í gott skap í námunda
við Svein. Kynni mín af Sveini
voru mörg og öll á einn veg.
Ég minnist varla að hafa fyrir
hitt annan eins dreng og áhuga-
mann í félagslífi eins og hann.
Við vorum saman á Eskifirði í
karlakórnum ,,Glað“ sem lengi
starfaði þar Alltaf var Sveinn
mættur á hverri æfingu á rétt-
um tíma, enda stundvísi í blóð
borin. Og víst er að þar hefði
orðið oft annar blær á ef Sveins
hefði ekki notið við. í stúkunni
Björk áttum við langa samleið.
Þar held ég hafi kynnst honum
bezt. Þar fann ég hann sem félága
og vin, enda þau kynni sem
myndast innan þeirra samtaka
verða jafnan varanleg, svo föst-
um tökum nær Reglan á þeim
sem kynnast henni bezt. Sveinn
var ágætur söngmaður. Þau eru
ekki fá skiptin sem rödd hans
hefir ómað í Eskifjarðarkirkju
við hvers konar athafnir, og í
söngfélögum var hann lengi, og
hafði enda yndi af allri hljóm-
list. Þá er einn þátturinn sem
mér er minnisstæður og það er
hve mikill og skemmtilegur leik-
ari Sveinn var og þær eru ekki
fáar stundirnar sem hann
skemmti mönnum með sínum
ágæta leik. í uppvexti mínum á
Eskifirði voru sjónleikir oft
sýndir. Var leikfélag heima sem
starfaði lengi af krafti og eftir
að það hætti tóku önnur félög
við. Minnist ég lengi Sveins á
sviðinu í gerfi Ketils í Skugga-
Sveini ásamt svo fjölmörgum
öðrum hlutverkum. Allt var vel
og ágætlega af hendi leyst, eins
og annað það sem hann lagði
hönd að.
í vinahóp var Sveinn jafnan
hrókur alls fagnaðar. Greiðugur
með afbrigðum og vildi hvers
manns vandræði leysa. Hann var
hagleiksmaður og verkið lék í
hendi hans.
Ekki minnist ég þess að hafa
séð Svein bregða skapi. Hins-
vegar vakti það athygli mína
hversu hann gat tekið öllum
hlutum með jafnaðargerði. Æðra
þekktist þar ekki. Tryggð hans
við menn og málefni mun lengi
í minnum höfð.
Sveinn var á bezta starfsaldri
er hann kvaddi þennan heim og
þegar litið er til þess hve manns-
ævin hefir lengzt á seinustu tím-
um með bættum aðstæðum. Er
ekki að efa að hann átti eftir
svo margt óleyst enn og því sökn-
um við nú vinar í stað. Ég mun
ekki hafa þessi fáu og íátæklegu
orð lengri. Ég kveð vin minn
Svein Sveinsson. Þakka fyrir
góð og einlæg kynni sem lýsa
langt fram á veg. Um leið óska
ég honum góðrar heimferðar til
þess lands sem hann var svx>
öruggur með að biði sín handan
við storma og strauma. Menn
með kosti Sveins prýða hvert
bæjarfélag.
Árni Helgason.
þig í elli þinni, og vermi við
arineld minninga um mörg liðin,
erfið en þó um margt björt ævi- 1
ár.
Gunnar Sigurðsson
Seljatungu.
Illfsstöðum
ÉG SIT við skrifborðið og er að
hugsa um löngu liðna daga. I
huga mínum rek ég upp minning-
ar frá æskuárum mínum, um lát-
inn vin minn, Árna Jónsson, frá
Úlfsstöðum, (Nýlendugötu 21,
Reykjavík).
Ég loka augunum svo ég sjái
betur atburðina fyrir mér. Frá
því ég er aðeins lítill drengur
man ég svo vel eftir Árna Jóns-
syni, þessum brosmilda unglingi,
um fimm árum eldri en ég.
Við ólumst upp nærri hvor
öðrum, það var ekki meir en
tuttugu mínútna gangur milli
bæja og kunnugleiki frá því
fyrst ég man all náin.
Samt lékum við okkur ekki
saman, sá stakkur er okkur var
skorinn og við ólumst upp í var
það þröngur að til leikja var ekki
varið miklum tíma, annað sem þá
var talið nauðsynlegra hlaut að
sitja i fyrirrúmi. Hinar daglegu
þarfir kröfðust allrar þeirrar
orku er hver einstakur heimilis-
maður átti, jafnvel barnið sem
frá æsku var vanið á að láta sína
takmörkuðu krafta í té í þarfir
heimilisins, vandist snemma á að
gjöra það með gleði, af því að það
fann að einnig það hafði hlut-
verki að gegna, sem hafði þýð-
ingu fyrir daglega afkomu fjöl-
skyldunnar.
Árni Jónsson átti strax í æsku
sérstakt aðdráttarafl fram yfir
aðra, svo það var auðvelt og
gaman að kynnast honum, jafnt
fyrir unga sem eldri og ég sé
hann fyrir mér fulltíða mann,
jafn hóglátan og hugljúfan vió
alla.
Skapgerð hans var alveg sér-
staklega viðfeldin, aldrei virtist
hann búa yfir neinni ofurkæti,
heldur ekki yfir þjakandi dapur-
leik. Kyrrlát rósemi virtist stilla
öllu í hóf, hvað sem mætti.
í huga mínum er hann eins og
tær og lygn lækur, sem ávallt á
hæfilega mikið vatnsmagn til
þess að vera sí-streymandi hvern-
ig sem viðrar, en aldrei í þeim
óeðlilega öra vexti sem gjörir
usla eða örðugleika. Nei, hann var
alltaf í fullu jafnvægi. Og þó átti
hann það til að vera mjög gaman-
samur en að öllu í þess orðs beztu
merkingu.
Manni hlaut að líða vel í ná-
vist hans, þann yl er frá honum
lagði var ekki hægt að misskilja,
allt hið ljúfmannlega i fari hans,
sem þeir nutu er kynntust hon-
um, var ekta, það var honum
eiginlegt.
Ég tryði því bezt að hann hafi
borið hlýhug til allra er hann
hafði kynni af, og ég er viss um
að hins gagnkvæma hefir hann
orðið var meðal samferðamanna
sinna. Enda erfitt að skilja
hvernig sá maður gæti bakað sér
kala, er sífellt sýnir góðleik og
hjálpsemi svo að afber og getur
fyrir meðfædda hæfileika sína oft
og tíðum leyst vanda annara
manna og gjörir það fúslega og
með sömu ljúfmennsku hver sem
í hlut á. Mér er vel kunnugt um
það að eftir fermingaraldur hans
og öll þau ár er við vorum ná-
búar í sveitinni — allt fram að
þrítugsaldri gekk hjálpsemi hans
svo langt að hann notaði oft
hvíldartíma sína til að geta ovðið
öðrum að liði þegar á lá. En það
var oft sem á lá, því hann var
frábær hagleiksmaður.
Og segja mátti að enginn mun-
ur væri á hvort hann mótaði
smíðisgripi sína úr tré eða málmi,
í höndum snillingsins varð allt
smíðisgripir. Þetta kom sér vel i
sveitinni fyrir um sextíu árum,
og það er ofur skiljanlegt að hann
átti hlýhug margra á æskustöðv-
um sínum, þeirra mörgu er nutu
högu handanna hans og miklu
greiðaseminnar.
Og þá hefir það ef til vill eklc:
verið hagleikur handanna, held-
ur fyrst og fremst ljúfmennska
- minnmg
og hið prúða dagfar, er lcnýttu
vináttuböndin fastar en allt
annað. Og í mínum huga verður
hann ávallt hinn gagnmerki
sæmdarmaður.
Aldrei hafði Árni sest á skóla-
bekk í hinum almenna skilningi,
slík menntun var fátíð hjá fátæk-
um alþýðudreng fyrir sextíu —
sjötíu árum og þó — maður þurfti
ekki að vera lengi samvistum við
hann ti! þess að verða þess var
að hann átti haldgóða og hagnýta
þekkingu til sinnar fjölþættu iðn-
ar, það var ein af hans góðu
vöggugjöfum. En umfram aílt átti
hann aðra miklu stærri og dýr-
mætari vöggugjöf, honum veitt-
ist náð til þess að skilja hvað
felst í orðum postulans, „Allt
megna ég fyrir hjálp hans er
mig styrkan gjörir“. f þessum
styrkleika lifði hann mörg síð-
ustu ár ævi sinnar.
Árni Jónsson var hamingjumað
ur, hann giftist árið 1902 Guð-
björgu Sigurðardóttur frá Litlu-
Hildisey, dugmikilli sæmdarkonu
er lifir mann sinn.
Ég spyr ekki neinn mann
hvernig eiginkona Guðbjörg hafi
verið, hina réttustu og beztu lýs-
ingu á því fáum við með því að
renna augunum yfir hið liðna.
Þeim varð átta barna auðið, er
öll ólust upp heima hjá foreldr-
um sínum, tveir synir og sex
dætur, hvert öðru mannvænlegra.
Ekki er mér kunnugt um að
Guðbjörg hafi í öllum sínum bú-
slcap, yfir hálfa öld haft aðra
húshjálp en þann kraft er Guð
lagði inn í hennar eigið líf. Áreið
anlega hafa þó hennar böm eins
og öll önnur, þurft umönnunar
nákvæmra móðurhanda, sívak-
andi umhyggju nótt og dag. Þetta
var hennar köllunarstarf, það
vissi hún og hlýddi því með skör
ungskap.
Ég blessa minningu Árna Jóns-
sonar og bið eftirlifandi konu
hans bömum, tengda- og barna-
börnum allrar blessunar Guðs.
Reykjavík, 18. nóvember 1955
Markús Sigurðsson
frá Fagurhóll.
Guðrún Péfursdóttir
Fædd 18. maí 1874.
Dáin 19. sept. 1955.
Ég kveð þig, góða amma, í síðasta
sinn,
af söknuði er dapur hugur minn.
Mér finnst sem sólin felist bak
við ský, —
nú finn ég bezt hve höndin þín
var hlý.
í þínum ranni átti ég öruggt
. skjól,
og allir dagar voru þá sem jól.
Þú leiddir mig, og fræddir mig
urt> flest,
í forsjá þinni leið mér ætíð
bezt. —
Þú vildir alltaf vera veikum hlíf,
á vegum drottins gekkstu allt
þitt líf.
Ég þakka, amma, það sem gafstu
mér,
ég þrái heitt að mega líkjast þér.
Nú ertu komin heim — og horfirs
mér,
en hjartans bænir mínar fylgja
þér
yfir djúpið, — inn á æðra svið„
þar englar drottins standa þér við
hlið.
Róbert Snædal.