Morgunblaðið - 17.10.1956, Page 14

14
MORCVHBl4Ð1Ð
Miðvikudagur 17. okt. 1958

— Ræða Bjarna Benediktssonar
á móti þvi, að kjósendur Alþfl.
eigi að hafa jafnrétti á við aðra,
hvernig sem atkvæðin voru feng-
in.
Framh. af bls. 13
an til þess að Sjálfstæðisfl. og
Bændaflokkurinn höfðu nokkurt,
takmarkað samstarf með sér í
kosningunum 1937, var sú að kosn
ingarnar 1934 sýndu, að Alþfl. og
Framsóknarfl. höfðu fengið mun
fleiri þingmenn heldur en þeim
bar miðað við heildarfylgi sitt
hjá þjóðinni. 1934 fengu Sjálf-
stæðismenn og Bændaflokks-
menn saman 48,7% af kjósend-
um, en aðeins 23 þingmenn
kosna, en Framsóknar- og Alþfl.
fengu saman 43,6%, en 25 þing-
menn kosna. Það var þess vegna
engan veginn neitt óeðlilegt og
ekki á neinn veg til þess að fara
í kringum kosningalög eða hafa
nein rangindi í frammi, eins og
vakti fyrir Hræðslubandalaginu
nú, þó að Sjálfstæðismenn og
Bændaflokksmenn reyndu í
nokkrum kjördæmum að styðja
hvorn annan til þess að hindra
bað að Framsfl. og Alþfl. fengju
neiri hluta á Alþingi, þó að þeir
væru í miklum minni hluta hjá
þjóðinni.
EYSTEINN ÓSAMMÁLA
3ERNHARÐ
Það er ekki eitt, heldur er það
jllt, sem er svo gerólíkt um
bandalagið 1937 og 1956, að mann
'hlýtur stórlega að furða, að jafn
greindur maður og gegn eins og
hv. þm. Eyf., Bernharð Stefáns-
^on, skuli láta hafa sig til þess
ið koma hvað eftir annað opin-
jerlega fram á Alþingi og segja
að hér sé um „nákvæmlega hið
sama“ að ræða.
Það fór heldur ekki neitt leynt
sumar, fyrir kosningarnar og
iður en kæran kom fram, að hér
væri um algera nýjung að ræða
í íslenzkum stjórnmálum.
Það verður enn að minna á
ummæli hæstv. fjármrh., Eysteins
Jónssonar, sem höfð eru eftir
honum í Tímanum þriðjudaginn
24. apríl 1956, þegar hann hafði
» fundi sagt:
„Hreinn meiri hluti þessara
flokka á Alþingi næst ekki nema
með nánara samstarfi en áður
hefur þekkzt á milli flokka. Það
lugar ekki minna en að flokk-
arnir sameinist algerlega í kosn-
ingum og að hver einasti maður í
Alþýðuflokknum líti á sigur
Framsóknarmanna sem sinn sig-
ur og hver Framsóknarmaður
skoði sigur Alþýðuflokksins sem
sigur sinn“.
Hver og einn einasti maður í
flokkunum á sem sé að líta á hinn
flokkinn sem sinn flokk, og ráð-
herrann tekur alveg skýrt fram,
að það á að verða „nánara sam-
starf en áður hefur þekkzt á milli
flokka". Eftir þessa yfirlýsingu
og eftir það, hvernig bandalagið
var framkvæmt, lætur svo hinn
mæti fyrri þm. Eyf., Bernharð
Stefánsson, hafa sig að því ginn-
ingarfífli að segja, að hér sé alveg
það sama eins og áður hefur átt
sér stað. Ég ann hv. þm. Eyf.,
Bernharði Stefánssyni, annars
hlutskiptis og betra heldur en
að leika þennan bjálfalega leik,
sem hann hefur látið ota sér út
í. Það var heldur ekki svo að
hæstv. fjármrh. lýsti þessu yfir
í nokkru fljótræði, enda held ég
sannast sagt að hvað sem maður
segir um hæstv. fjármrh., Eystein
Jónsson, þá sé hann manna sízt
líklegur til þess að tala af sér eða
segja annað heldur en það, sem
hann hefur vendilega undirbúið.
Hann hefur og aldrei horfið frá
þessari yfirlýsingu sinni eða gert
neina leiðréttingu á henni. Hún
var heldur ekki neitt einstök.
UMMÆLI EMILS OG GYLFA
Það voru fleiri af talsmönnum
þessara flokka, sem lýstu svipuðu
yfir. Samkvæmt því, sem Alþýðu-
blaðið hinn 22. apríl hefur eftir
Emil Jónssyni, þá hafði hann sagt
á fundi í Hafnarfirði það, sem nú
skal greina, með leyfi hæstv. for-
seta:
„Með samfylkingu Alþfl. og
Framsfl., með sameiginlegum
framboðum þessara flokka og
sameiginlegri stefnuyfirlýsingu,
er stefnt að því að gerbreyta ís-
lenzkum stjórnmálum, brjóta blað
í sögunni, breyta valdahlutföll-
unum og efna til nýrra stjórnar-
hátta. Stefnuskráin hefur verið
lögð fram, flokkarnir ganga til
kosninga í einhuga fylkingu."
Hér er ekkert verið að draga
úr því, að um algera nýjung sé
að ræða í íslenzkum stjórnmálum,
eitthvað, sem því svipað hafi
aldrei komið fyrir áður. Emil
Jónsson hefur aldrei borið á móti
því, að þetta sé rétt eftir honum
haft.
Aftur á móti er rétt að geta
þess, að það voru önnur ummæli
mjög athyglisverð, sem síðar
voru borin tiT baka, en segja þó
sína sögu, því að Alþýðublaðið
hefur það eftir Gylfa Þ. Gísla-
syni núv. hæstv. menntamrh., að
hann hafi á fundi á Akureyri
hinn 12. maí lýst því yfir orð-
rétt, með leyfi hæstv. forseta, sem
nú skal lesið, að „ekki færi hjá
því að á næsta þingi yrði þing-
flokkur þessara flokka stærsti
samstæði þingflokkur".
Þetta hefur Alþýðublaðið eftir
hæstv. núverandi ráðherra, og
hæstv. ráðh. sá ekki ástæðu til
að leiðrétta þetta fyrr heldur en
eftir að kæran var komin fram.
Þá mundi hann allt í einu eftir
því að hann hafði ekki sagt
„þingflokkur", heldur „þing-
blokk“.
Það var meinleg misheyrn eða
prentvilla hjá blaðinu og leið-
réttingin hefði verið markmeiri,
ef hún hefði komið fram strax,
en ekki eftir það að kæran hafði
komið til landskjörstjórnar.
FORÐUÐUST AÐ NEFNA
„FLOKK“
Þessi hv. þm., Gylfi Þ. Gíslason,
á auðvitað leiðréttingu orða
sinna eins og aðrir, og vitanlega
dettur mér ekki í hug að halda
honum að þeim orðum, sem hann
sagði að hann hafi aldrei mælt.
En við, sem hlustuðum á út-
varpsumr. í sumar, höfum áreið-
anlega margir tekið eftir því, að
þegar þessir ágætu menn, eins og
von var til, voru að eggja sína
menn til að standa sig í kosning-
unum, þá notuðu þeir flest orð
um sameiningu sína og vilja sinn
til samstarfs annað heldur en
þetta eina, að þeir ættu að ganga
fram í einum flokki. Það var
vandlega passað að nota aldrei
það orð, en öll önnur sameining-
arheiti voru þar notuð. Þá voru
þeir farnir að gæta tungu sinnar
dálítið betur heldur en áður.
ATHÖFNIN SKER ÚR
En auðvitað eru það athafnirn-
ar, sem menn eru dæmdir eftir,
en ekki orðin, þó að orðin vitan-
lega hafi sína þýðingu. Vitanlega
hefur það þýðingu, hvaða orð
menn viðhafa, en þó að þpir hefðu
sagt allt þetta, sem ég hef nú
rakið um „algert kosningabanda-
lag“ o. fl. þá höfðu orðin enga
þýðingu, ef þeir hefðu ekki hagað
framboðunum eins og þeir gerðu.
Það er athöfnin, styrkt af orðun-
um, sem sker úr. Og það er vegna
þess, að kosningabandalagið var
algert í framkvæmd, sem það á
að vera algert þegar úrslitin eru
fundin, en ekki skiptast, þegar
þessum herrum þóknast. Þeim tjá
ir ekki að hafa það algert, meðan
þeir eru að afla sér fylgisins, en
neita svo að taka afleiðingunum
af þessari „algeru" sameiningu.
Auðvitað skilur hv. þm., Eysteinn
Jónsson, þetta, jafngreindur eins
og hann er, og það er vegna þess,
að hann og flokksbræður hans
skilja þetta, að þeim er jafnilla
við þessar umr. eins og raun ber
vitni um. Þótt þeir hafi atkvæða-
magnið og þótt þeir ætli ekki að
láta rökin hafa nein áhrif, þá
finna þeir, að þeir hafa gert
rangt, og þess vegna þola þeir
ekki, að umræðunum sé haldið
áfram, að málið sé lagt fyrir
þjóðina og rökrætt, svo sem efni
standa tiL
VITNISBURÐUR TÍMANS
Það er einnig óvefengjanlegt,
að kosningaúrslitin eru með þeim
hætti, að ómögulegt er að greina
á milli raunverulegs fylgis hvors
flokksins um sig. Þeir segja að
vísu hér, bæði hv. 1. þm. Eyf.,
Bernharð Stefánsson, og þm. Ak.
Friðjón Skarphéðinsson: Alþfl.
fékk þetta fylgi. — Það er stað-
reynd, sem ekki verður haggað,
og Alþfl. er þá svona stór, eins
og raun ber vitni um.
Ég skal leiða vitni á móti þess-
um herrum, um þetta. Við skulum
alveg sleppa því að rekja hvað
Sjálfstæðismenn segja um þetta,
og ekki minnast á, að öll þjóðin
veit, að Framsfl. er stærri flokk-
ur heldur en Alþfl., þótt kosn-
ineatölurnar sýni allt annað. En
viö skulum athuga, hvað Tíminn,
málgagn Framsfl. segir um þetta.
Viðurkennir hann það, að kosn-
ingaúrslitin, kosningatölurnar,
sýni raunverulegt fylgi Framsfl.?
Þannig stóð á, að Morgunblaðið
var að stríða Tímanum eða fram-
sóknarmönnum með því í sumar,
að nú væri Framsfl. orðinn það
sem Morgunblaðið kallar stund-
um „pínulitli flokkurinn" og
búinn að taka þann titil af Alþfl.
Tíminn var þá fljótur að svara
eins og stundum ella, og er ég
ekki viss um, hvort Framsókn-
armönnum verður mikil þökk í
því svari, þegar til lengdar lætur.
Það er stundum betra að hugsa
dálítið áður en talað er. Tíminn
sagði 3. júlí:
„Þá gerir Morgunbl. sér mjög
tíðrætt um Framsfl. sem „pínu-
litla“ flokkinn. Rétt er það að
Framsfl. hefur nú minna at-
kvæðamagn á bak við sig en
1953. En það stafar ekki af fylgis-
tapi. Kosningaúrslitin sýna vissu-
lega, að Framsfl. hefur ekki tap-
að fylgi í kosningunum, heldur
hið gagnstæða. Um það vitna m.
a. úrslitin í þeim kjördæmum,
þar sem Framsfl. hefur fyrst og
fremst orðið að styðjast við eigið
fylgi. Ástæðan til þess, að heild-
artala flokksins lækkar, er allt
önnur en fylgistap. Það veit Mbl.
mæta vel af úrslitunum á Akur-
eyri, Siglufirði, Snæfellsnesi og
í Austur-Húnavatnssýslu, svo
nokkur kjördæmi séu nefnd. Þau
sýna bezt, hve samstæður og
sterkur flokkur Framsfl. er, og
hve auðveldlega hann getur fylkt
liði eftir því sem bezt hentar á
hverjum stað. Kosningaúrslitin
sýna ótvírætt, að Framsfl. er enn
sem fyrr sterkasti andstæðingur
íhaldsins".
Þetta segir Tíminn, orðrétt, eft-
ir að kosningatölurnar eru búnar
að sýna, að hann sé orðinn
minnsti flokkurinn, jafnvel minni
en „pínulitli flokkurinn".
FRJÁLSRÆÐI KJÓSENDA
Svo var hv. þm. Eyf., Bernharð
Stefánsson, hér að tala um, að
það væri algerlega rangt að flokk
arnir gætu ráðið yfir atkvæðum
kjósendanna, og auðvitað væri
kjósendurnir alveg frjálsir að
því, hvernig þeir kysu. Ja, hvað
segir Tíminn hér? Tíminn segir
beinlínis og hælist um yfir, að
flokksstjórnin hafi fylkt liði eftir
því sem bezt hentaði á hverjum
stað. Þarna kemur fram alger
staðfesting á því, sem hv. þm.
A-Hún., Jón Pálmason, og hv.
þm. Reykv., Jóhann Hafstein,
höfðu haldið fram. (Gripið fram
í: Skorað á menn) Já, þeir skor-
uðu á menn og kannske gerðu
dálítið meira sums staðar.
Nú, en látum það eiga sig. Það
er alveg rétt hjá þessum hv.
þingmönnum, að við kjörborðið,
ræður kjósandinn því einn að
lokum, hvern hann kýs. Það get-
ur verið áskorun, það geta verið
hinar og þessar fortölur, það
getur verið ýmiss konar þvingun,
sem er beitt, en að lokum ræður
kjósandinn, hvern hann kýs.
Þetta er alveg rétt, og það er rétt,
að kosningatölurnar urðu að lok-
um þær, sem þær eru, þótt þær
séu alveg villandi. En enginn ber
JAFNRÉTTI KJÓSENDA
Það sem hér er verið að tala
um, er eingöngu þetta:
Eiga kjósendur að geta skapað
sér meiri rétt heldur en þeim í
raun og veru ber, með því að fara
að eins og gert var í sumar? Eiga
þeir að skapa sér meiri rétt en
aðrir landsmenn? Það er ekki
verið að tala um að svipta kjós-
enuurna nokkrum rétti. Þeir eiga
að hafa alveg þann rétt, sem þeim
ber. En eiga Framsóknarmenn
með því að fylkja sér, eins og
Tíminn segir, eftir því, sem bezt
hentar á hverjum stað, að verða
rétthærri heldur en aðrir lands-
menn? Það er það, sem hér er
til úrskurðar og ákvörðunar.
Þessir menn tóku þátt í „al-
geru kosningabandalagi." Þeir
áttu fullkominn rétt til þess að
taka þátt í slíku algeru kosn- ■
ingabandalagi og kjósa hvern
þann, sem þeim leizt. En úr því
að þeir tóku þátt í hinu „algera
kosningabandalagi", urðu þeir
vitanlega að taka afleiðingunum
af því og atkvæði þeirra að met-
ast samkvæmt því, og hið „algera
kosningabandalag“ að fá það at-
kvæðamagn á Alþ., sem því að
réttum lögum ber, en ekki með
ra’ngindum fjórum þingmönnum
meira heldur en þessir menn
eiga nokkra siðferðilega eða rétt-
arlega kröfu til.
VISSU HVAÐ ÞEIR
GERÐU
Þeir kjósendur, sem þetta
gerðu, vissu ákaflega vel, hvað
þeir voru að gera. Það var marg
tekið fram á kosningafundum
víðs vegar um landið, í blöðum
og í útvarpi, að 3 af 5 flokkum
töldu, að svona ætti að líta á at-
kvæðin, og þegar kjósendurnir
greiddu atkvæði, þá hlutu þeir
sem góðir og skynsamir menn
að gera ráð fyrir þeim mögu-
leika, að sú leið yrði ofan á,
sem við teljum eina rétta. Það
liggur líka fyrir, að ýmsir af
forustumönnum þessara flokka,
gerðu sér þessa fulla grein. —
Þann hafði einn af frambjóðend-
um Hræðslubandalagsins, fram-
bjóðandinn í A-Hún. áður látið
uppi, hvernig líta bæri á slíkt
„algert kosningabandalag."
Bragi Sigurjónsson hafði í
blaði sínu sagt, með leyfi hæstv.
forseta:
„Ef sameiningin væri alger,
mundi það tákna, að kosninga-
bandalagið fengi enga uppbótar-
þmgmenn sökum atkvæðafæðar
Framsóknarflokksins bak við
hvern þingmann sinn. Kosning-
una yrði því að vinna á kjör-
dæmakosnum þingmönnum ein-
göngu.“
Svo mörg eru þau orð. Þessi
forustumaður Alþfl. gerði sér
fullkomna grein fyrir því áður
en til þessarar deilu kom, að
algert kosningabandalag væri al-
gert, það væri ekki hægt að
hlaupa frá því í miðjum klíðum
og gera það að engu, sem al-
gert er, eða sundur skilja það.
SKYLDA ALÞINGIS
Hv. þm. Ak., Friðjón Skarp-
héðinsson, lagði á það mikla
áherzlu, að þetta mál væri í
raun og veru útrætt. Það væri
búið að taka ákvörðun um það af
réttum aðilum, landskjörstjórn,
og Alþ. kæmi þetta í raun og
veru ekkert við. Hv. þm. veit
það auðvitað ofur vel, jafnvel og
ég, að samkv. stjórnlögum lands-
ins hefur Alþ. endanlega úrskurð
arvaldið í þessu. Og það er ekki
aðeins réttur, sem Alþ. með
þessu er fenginn, heldur er það
bein skylda Alþingis að gera sér
grein fyrir, hvort að lögum hafi
verið farið eða ekki. Alþingi
hefur skylduna og getur ekki
skotið sér undan henni með
nokkru móti. Og eins og ég segi,
þá var svo margoft tekið fram
í kosningabaráttunni, að þessu
mundi verða skotið til Alþingis,
að engum þeim manni, sem
þetta hugleiddi í alvöru, getur
hafa komið annað til hugr ■ en
að Alþ. að lokum yrði um málið
að fjalla og því frekar sem
landskjörstjórn er þríklofin og
tveir af fimm ráða úrslitum. Þó
að ekkert væri annað heldur en
það eitt, þá er það auðvitað óhjá-
kvæmilegt, að Alþ. geri sér sjálf-
stæða grein fyrir málinu og at-
hugi, hvernig á því getur staðið,
að slíkur úrskurður sé kveðinn
upp, sem þarna átti sér stað, og
slík sundrung komi fram, að
minni hluti ráði úrslitum.
VILJA ANDSTÆÐINGARNIR
LÚTA SKOÐUN JÓNS
ÁSBJÖRNSSONAR?
Þess hefur stundum verið
spurt af andstæðingum okkar í
þessu máli, af hverju Sjálfstæð-
ismenn fylgdu ekki oddamann-
inum í yfirkjörstjóm, Jóni Ás-
bjömssyni hæstaréttardómara?
En ég spyr andstæðingana: Vilj-
ið þið fylgja Jóni Ásbjörnssyni,
þið sem berið hann svo mjög
fyrir ykkur? Eruð þið þá reiðu-
búnir til þess að fylgja Jóni Ás-
björnssyni? Eruð þið reiðubúnir
til þess að láta hæstv.. mennta-
málaráðh., Gylfa Þ. Gíslason,
víkja af þingi? Mér er enginn
sérstakur akkur í því, að hæstv.
menntamrh. víki af þingi, og ég
segi það að sjálfur tel ég, að
hann eigi ekki frekar að víkja
af þingi heldur en hinir þrír.
En samkv. skoðun Jóns Ás-
björnssonar, er hæstv. mennta-
málaráðh. ólöglega kosinn. Þeir,
sem alltaf eru að bera fyrir
sig Jón Ásbjörnsson, vilja þeir
þá fylgja honum í þessu máli?
Ef þeir vilja það ekki, er sæmst
fyrir þá að hætta að vitna í þann
mæta mann.
Eg hef sjálfur mjög mikla til-
trú til Jóns Ásbjörnssonar og
tel hann með okkar mætustu
lögfræðingum. Mér kemur ekki
til hugar að væna hann eða
neinn af yfirkjörstjórnarmönn-
um um það, að þéir hafi gert
annað heldur en það, sem þeir
telja réttast og sannast. En ein-
mitt ágreiningurinn innan yfir-
kjörstjórnar og tvískinnungurinn
í afstöðu manna þar, hlýtur að
sanna mönnum það, þó ekki
væri annað, að hér er um full-
komið vafamál að ræða ,að ekk-
ert fær staðizt af þeim stóryrð-
um, sem hv. þm. Ak., Friðjón
Skarphéðinsson, hafði um það,
hversu þessi kæra væri fráleit og
till. okkar ósanngjarnar.
OFT VAFI Á ÚRSLITUM
í mörgum deilumálum, þar
sem deilt er um lög og stað-
reyndir, er auðvitað mikill vafi
um, hver úrslit eigi að vera.
Þess vegna eru höfð fleiri en
eitt dómsstig. Það er ekki vegna
þess, að menn væni héraðsdóm-
arana um það, að þeir dæmi vís-
vitandi rangt eða séu út af fyr-
ir sig ekki hæfir menn í sínu
starfi, heldur vegna þess, að bet-
ur sjá augu en auga. Það eru
mörg atvik, sem geta valdið því,
að einstökum manni skjátlist í
dómi sínum. Þess vegna eru líka
ekki aðeins höfð fleiri en eitt
dómsstig, heldur eru hafðir fleir-
skipaðir æðri dómstólar og víða
lægri dómstólar líka. Þess vegna
eru 5 menn í hæstarétti. Einn
maður gæti e. t. v. annað því
starfi að kveða upp dóma í öll-
um málunum, sem koma fyrir
hæstarétt. En það er vegna þess,
að talið er nauðsynlegt, að marg-
ir menn beri ráð sín saman og
fleiri en einn verði sammála um
niðurstöðu í vandasömum mál-
um, sem dómurinn er hafður
fjölskipaður.
Það er þess vegna síður en
svo nokkurt vantraust á Jón Ás-
björnsson, hæstaréttardómara,
eða aðra landskjörstjórnarmenn,
þó við séum þessum mönnum ó-
sammála. Þeim skjátlaðist í
þessu efni og það er vegna þess,
að Alþ. hefur gert ráð fyrir því,
að slíkum mönnum geti skjátlazt,
að þeir hefðu ekki að lokum rétt
mat á öllum atvikum, sem það er
sett í lög, að Alþ. en ekki lands-
kjörstjórn eigi að hafa í þessu
úrslitaatkvæði.
ATKVÆÐI JÓNS
ÁSBJÖRNSSONAR
Hitt er svo auðvitað fjarstæð-
' ara heldur en í raun og veru
ætti að þurfa að eyða orðum að,