Morgunblaðið - 27.10.1956, Blaðsíða 6

6
MORCUMÍlAÐIÐ
Laugardagur 27. okt. 1958
Gómúika hefur alið
hálfan aldur sinn
fangelsum
i
gamli leiðtogi
stjómarinnar,
HINN 52 ára
nýju pólsku
Wladislaw Cíómúlka,, er sá meöal
I>ólskra kommúnista, sem nýtur
langmestrar hylli meoal alþýðu
manna í Póllandi. Ástæðan er sú,
að hann var lúnn eini af núver-
andi leiðtogum lioswmúmsta sem
var kyrr í Póllandi í stríðinu og
gat sér slíkan or'ðstír í andstöðu-
hreyfingunni, að hann varð for-
ingi aljþýðuíicrsins, sem var und-
ir stjórn kommúnista. Hann var
ekki í þeim stóra flokki pólskra
kommúnistaleiðíoga, sem voru
um kyrrt í Moskvu öll stríðsárin
og komu heim að stríði loknu til
að taka við virðulegum embætt-
um.
Hann er því frelsishetja og
þjóðernissinni í augum þeirrar
kynslóðar, sem háði miskunnar-
lausa baráttu við ógnarveldi naz-
ismans. Það var ekki sízt af þess-
um sökum, að fagnaðarópin
glumdu á götum Varsjár, þegar
tilkynnt var, að Gónaúlka hefði
tekið við forustu kommúnista-
flokksins. Nú eru þaer flestar
horfnar af sjónarsviðinu kemp-
urnar, sem komu heim í 'tríðs-
lok og mynduðu hina miður
þokkuðu Lublin-stjórn. Bierut
forseti er dauður; Minc, einvald-
urinn í efnahagsmálum, hefur
verið rekinn; Jaeob Berman hef-
ur, líkt og lærisveinn galdra-
mannsins, verið molaöur af
flokksvéJinni, sem hann tók þátt
í að skapa. Af liinni gömlu klíku
Moskvu-valdsins er Rókossovski
einn eftir, og áhrif hans fara
hraðdvínandi.
Gómúllca er kommúnisti, og
það verða Pólverjar að láta sér
lynda eins og málum er nú hátt-
að. En hann er ólíkur fyrirrenn-
urum sínum að því leyti, að hann
er pólskur kornmiinisti, sem á
það sammerkt með Tító, að hann
lætur þjóðernissjónarmið ganga
fyrir fiokkssjónarmiöum. Enn
sem komið er vitum við það eitt
um pólitiskt markmið hans. Eins
og aðrir byltingarmenn hefur
Gómúlka eytt mörgum dýrmæt-
um árum innaw fangelsismúr-
anna, og það gerir manni erfið-
ara fyrir að dæma pólitíska hsefi
leika hans. Hann var fyrst fang-
elsaöur tvítugur að aldri fyrir að
úthýta marxískum dreifimiðum
við kröfugöngu 1. maí. Það var
glettni örlaganna, að hatyn fékk
frelsi á ný, þegar Pilsudski hrifs-
aði völdin í Póliandi, en sam-
vinna hægri manna við kommún-
ista og cósialdemókrata varð
skammlíf, og Gómúlka varð aftur
að snúa sér að ólöglegum störf-
iim.
Árið 1932 var hann særður og
handtekinn, þegar lögreglan tók
skrifstofu kommúnistaflokksins.
Hann var dæmdur í ‘t ára fang-
el«i, en hélt sem fyrr tryggð við
pólitíska trú sína. Hann var varla
laus úr fangelsinu, fyrr en hann
var aftur dæmdur fyrir ólöglega
pólitiska starfsemi, og í þetta
sinn fékk hann 7 ár. Þessi tími
hlýtur að hafa orðið hormm injög
þungbær, því meðan hann sat í
íangelsimi hófust hreinsanirnar í
Sovétríkjunum, og þar létu lífið
margir leiðtogar pólskra komm-
únista, sem leitað höfðu athvarfs
í Sovétríkjunum.
Þegar síðari heimsstyrjöldin
hófst, var Gómú lka látinn laus.
Hitler og Stalin höfðu gert með
sér vináttusamning og réðust á
Pólland eins og gráðugir úlfar.
En ekkert fékk hnekkt trú Gó-
múlka, og árið eftir fór hann inn
í hinn rússneska hluta Póllandc,
þaðan sem hann var senduv aít-
ur inn í þýzka hlutann til að
skipuleggja andstöðuna við naz-
ista. Gómúlka hefur aldrci skort
viljastyrk eða hugrekki, og nú
tók hann til óspilltra málanna,
þótt útbúnaður hans væri af
frumstæðasta tagi, mestmegnis
heimatilbúnar sprengjur. Fram-
kvæmdi hann margar djarfar aö-
gerðir gegn Þjóðverjum, og varð
brátt frægasti og eftirsóttasti
meðlimur andstöðuhi-eyfingarinn
ar.
Hann átti engan hlut að hinni
sorglegu Varsjár-uppreisn, cn
hann hafði djúpa samúð með
hetjunum þar. Hann hefur var-
azt að taka nokkra afstöðu til
þess flókna pólitíska glæfraleiks,
sem Rússar létu sér sæma að
leika í stríðinu, og er í því efni
ólíkur öðrum pólskum kommún-
istum.
Gómúlka er sonur verkamanns
við olíulindirnar í Galiziu og hef-
ur ekki hlotið neina skólamennt-
un. 14 éra gamall varð hann lær-
lingur hjá blikksmiði, en fyrir
tvítugt hafði hann gefið sig all-
an við hinu pólitíska starfi, sern
átti eftir að verða lífsköllun hans.
Má cegja, að síðustu 30 árin hafi
hann vericj að staðaldri í fangelsi
eöa „neðan jarðar“. Það var ekki
fyrr en 1945, að hann gat sett
nafnið sitt á dyrnar hjá sér. f
fyrstu stjórn Póllands eftir stríð
Wladislaw Gómúlka.
var hann vara-forsætisráðherra
og fór jafnframt með mál þeirra
héraða, sem innlimuð höfðu ver-
ið í Pólland méöfram fljóíunum
Oder og Nasser. En brátt kom
upp misklíð innan stjórnarinnar
og árið 1948 sat liann aftur í
fangelsi.
Nú er hann enn á ný frjáls
maður með mikil völd í landi
sínu. Hvsð sem hann gerir í
framtíðinni, er sá hlutur vís, að
hann er meira en tortrygginn í
garð hins alþjóðlega kommún-
isma, sem hefur sorflð svo hart
að PóIIandi, og ctefna hans er
líkleg til að byggja á ríkri
þjóðemiskennd hinnar marg-
hrjáðu pólsku þjóðar.
Hátíðleg skólosetning
að Staðarfelli
Skólinn efnir til gagnfræbanámskeios
fyrir stúlkur
Krásjeff: Lfðraði
í Sovétrákjununi aakið
LONDON (Reuter): _ Nikita
Krúsjeff, aðalritari rússncska
kommúnistafiokksins átti ný-
lega tal við sendinefnd
ítalskra friðarsinna, og sagði
hann há, að nú vaeri í nndir-
búningi ný löggjöf, sem auka
mundi lýðræðið I Sovétríkjun-
um. Benti hann á, að gerðar
yrðu breytingar á störfum
þingsins, sem miöuðu að meirá
lýðræði í landinu. Krúsjelf
talaði til fulltrúanna í rúma
klukkustund í Kreml. Aðspurð
ur sagði hann, að niðurrif
Stalinismans hofði mætt nokk-
urri mótspyrnu í fjarlægum
héruðum Sovctríkjanna, ea
ekki í stærri borgum. En, bæiii
hann við, þróunin í lýðræðis-
átt heldur áfram, og beníi í því
sambandi á hin nýju leg um
þing Sevéirikjanna.
Búðardal, 20. okt.
ÚSMÆÐRASKÓLINN að
Staðarfelli var settur hinn
10. október sl. að viðstöddu
skólaráði, formönnum kveníélaga
og ýmsum velunnurum skólans
víðs vegar að úr Dalasýslu.
Sr. Pétur T. Oddsson, prófast-
ur að Hvammi, flutti í uppha.fi
ræðu, þar sem harrn lýsti þeim
framkvæmdum og endurbótum,
sem gerðar hafa verið á húsa-
kynnum skólans, sem nú eru
orðin mjög vönduð. íbúðarhæð
nemenda heíur verið máluð og
dúklögð, vatnsleiðslur og raf-
lagnir hafa verið yfirfarnar og
endurbættar og vélakostur skól-
ans allur yfirfarinn.
Vandaður frystikle/i var reist-
ur á sl. sumri og verður tekinn í
p.oíkun innan skmms, svo skólinn
starfar nú við hinar fullkomnustu
aðstæður.
Bauð hann hina nýju starfs-
krafta skólans velkomna, ungfrú
Kristíriu Guðmundsdóttur frá
Egilsá ív Skagafirði, en ungfrú
Kristín var nýkominn frá 2 ára
dvöl í Danmörku, þar sein hún
stundaði íramhaldsnám. Hún tek-
ur við störfum forstöðukonu. —
Matreiðslukennari skólans er ung
frú Bára Þórarinsdóttir, en hún
hðíur lokið prófi frá Húsmæðrs-
kennaraskóla íslands. Væntan-
legur handavinnukennari skól-
ans, ungfrú Borghildur Jónsdótt-
ir, er enn ókomin ffá námsdvöl
í Englandi, en þar til hún kemur
annast forslöðukona tilsögn í út-
3aumi.
Gat formaður sltólaráðs þess,
að enda þóít aðsókn að skóianum
hefði sjaldan eða aldrei verið
meiri úr Dalasýslu, væri skólinn
þó eigi fullsetinn og taldi ástæðu
til þess liggja að nokkru í því,
hve mikil óvissa hefði ríkt fram
eftir sumri um það, hvort hægt
myndi að hefja kennslustörf í
Wurj&Wk jj sferi-far úr
g daglega lifinu
Orðskripi, sem ætti
aö hverfa
VELVAKANDI góður", skrifar
S.J. „Mér finnst tími til
kominn, að gerð sé athugascmd
við orðskrípi eitt, sem virðist á
góðri leið méð að festast í ís-
lenzku máli. Það er orðið „mennt
skælingur" — sama og mennta-
skólanemi. Fyrst í stað mun orð-
ið hafa verið notað meðal skóla-
fólksins aðeins — í nokkurs kon-
ar glensi, en nú er gengið svo
langt, að við sjáum það og heyr-
um í dagblööum og útvarpí. —
Síðast nú í fyrradag í frétt um
fyrirhugað hljómplötusafrr
Menntaskólans. — Það er anzi
hart, að ein æðsta menntastofnun
landsins skuli ganga á undan í að
vanskapa móðurmédið — eða
hvernig fyndist ykkur, ef hinir
kæmu á eftir: háskælingar, iðn-
skælingar o. s. frv.?
Ég man líka til þess, að einn
menntaskólakennarinn notaði
þetta orð í útvarpsþætti einurn
og þótti mér það harla lítil
smekkvísi. Því að orðið á bók-
staflega engan rétt á sér. Það er
aðeirrs einum staf styttra en hitt,
sem við höfum fyrir: mennta-
skólanemi, sem er gott og viður-
kennt orð í málinu. Hinn van-
skapnaðurinn, „mermtskæling-
ur“, er ekki annað en leiðinleg
„skæling“, sem ætti að hverfa
með öllu.
Vanþókimn á „fIosa“
SVO langar mig í leiðinni til að
lýsa vanþóknun minni á hinu
nýja orðsmíði, „flosi“, enda er ég
viss um, að engum kemur til
hugar að nota það í þeirri merk-
ingu, sem til er ætlazt — fyrr en
þá, að af því verður, að einhver
snjail maður finni upp þægilegan
hníf eða annað áhald, sem íiysji
kartöflur fyrir húsmóðurina. —
Þar ætti „flosi“ rétt á sér — hins
vegar hreint engan í þeirri merk-
ingu, sem orðsmiðirnir huga sér“.
Vill Iiclður Skoða
KODA-ELGANDI hefur
Sko:
ið:
orð-
„Kæri Velvakandi!
Ég varð dálítið undrandi, þegar
ég las greinina í þriðjudagsblað-
inu um nýju amerísku bílana.
Þar segir m.a., að á Islandi eigi
margir þann draum að eignast
nýja ameríska bifreið, „þegar
þeir skrölti áfram á sínum Mosk-
vitch eða Skoda“.
Ég er einn hinna „ólánssömu"
Skoda-eigenda, en ég verð að
segja það eins og er, að draum-
urinn um nýja ameríska bifreið
er mér ekki mikils virði. Ég
hugsa meira að segja, að ég
myndi ekki vilja skipta á nýjum
amerískum og mínum Skoda,
sem ég er búinn að eiga í tvö ár
og hefur reynzt mér framúrskar-
andi vel. Hví að loka augunusn
fyrir því að nýju amerísku þfl-
arnir eru alls ekki hentugir f'yrir
íslenzka vegi? — Kunningi minn,
sem hefur átt ameríska bifreið í
eitt ár, er búinn að láta herða
hana þrisvar upp. Grindin senni-
lega ekki nógu sterk til að þola
holurnar og „þvottabrettin11 á
vegunum okkar. Hjólbarðarnir á
henni voru aðeins fjögurra striga
laga, þar sem sex ctrigalaga er
það eina sem dugir á íslenzka
vegi. — Má ég þá heldur biðja
um Skodann minn.
Með þökk fyrir birtinguna. —
Skoda-eigandi“.
H
Ekki fyrr . . .
'INN frægi tékkneski tónlist-
armaður, Rafael Kubelik,
sem að undanförnu hefur starfað
sem hljómsvekarstjóri við
Covent Garden í London, fékk
nýlega boð frá heimalandi sínu
um að stjórna þar á gesíahljóm-
leikum.
Listamaðurinn sjálfur hefur
látið svo um mælt, að hér haíi
hann tekið eina hina alvarleg-
ustu ákvörðun í lífi sínu. Hann
hefði viljað gefa næstum allt til
að fá að sjá aftur Prag og Brati-
slava — en hann hafnaði boðinu
— af háttvísi og virðuleik. Hann
sendi símskeyti:
Ég harma það mjög, að geta
ekki tekið boði yðar um að
stjórna í Prag, þar sem slíkt er
mér ómögulegt, á meðan málum
er svo háttað, að ég þarf að
tryggja mér sérstakt leyfi til að
fá að fara frjáls ferða minna til
London aftur.
Þegar tékkneska ríkisstjórnin
viðurkerunir frjálsræði borgar-
anna til að ferðast hvert sem þeir
vilja og þegar samtök listamanna
hafa farið fram á endurskoðun á
núverandi afstöðu til frelsisins
— þá skal ekki standa á mér að
koma heim, því að ekkert væri
mér kærara en að hitta landa
mína og vini aftur.
haust. Skólinn mun enn taka á
móti nemendum.
Skólaráð kvað hann mundu
efna til unglingakennslu fyrir
10 námsmeyjar eða fleiri, ef hús-
rúm leyfði. Yrði þar kennd al-
menn gagnfræði. Enginn slíkur
skóli væri fyrir hendi í sýslunni
og ynnist því tvennt með þeirri
nýbreytni, að bætt yrði úr brýnni
þörf og reksturskostnaður skól-
ans nýttur til fulls í þágu alþjóð-
ar. —
Að lokinni ræðu skólaráðsíor-
manns flutti forstööukona setn-
ingarræöu, þar sem hún bauð
nemendur skólans velkomna til
starfa.
Lýsti hún því yfir í ræðu sinni,
að hún teldi, að þó kunnátta í
kennslugreinum skólans væri
mikils virði og ómissandi, þá iiti
hún svo á, að höfuðverkefni
raenntastofnana væri fólgið í að
veita göfgandi áhrifum að hug-
um nemenda sinna og hlynna sem
bezt að alhliða innri þroska
þcirra. Las hún eftirfarandi er-
indi, sem faðir hennar, Guð-
mundur Friðfinnsson, hafði sent
skólanum:
Vaxi rósir vítt um Dali
viki á brauíu norðansvali.
Ungir kvictir aldrei kali
ilmi lundur, bráðni svell.
Dýru stefni dísavali
Drottinn heim í Staðarfell.
Kveðja barst einnig frá Hall-
dóri Sigurðssyni, alþm., fyrrver-
andi skólaxáðsformanni.
Að skólasetningu lokinni gengu
gestir um liúsakynni skólans og
vakti hinn snotri og vandaði frá-
gangur á vistarverum náms-
meyja óskipta athvgli og aðdá-
un, enda munu þær vera með
vistlegri íbúðum sem til þekkist
hér á landi.
Ríkir almenn ánægja í hérað-
inu með það, að skólinn heíur
haíið störf að nýju.
Auk formanns ckipa skólaráð,
tilnefndir af ríkisstjórn: Sigurður
Ágústsson, alþingismaður, Stykk
ishólmi, sr. Þórir Stephensen,
Hvoli, Saurbæ; tilneíndar af
Sambandi breiðfirzkra kvenna:
frú Steinunn Þorgilsdóttir,
Breiðabólsstað, og frú Elínbet
Jónsdóttir, Innri-Fagradal, for-
maður Sambands breiðfirzkra
kvenna. — E. G. Þ.
Skip með tuniui-
efni til Siglu-
fjarðar
SIGLUFIRÐI, 24. okt.: _
Finnska vöruflutningaskipið Har-
iet losaði hér í gær 200 stand-
arða af tunnuefni til Tunnuverk-
smiðju ríkisins. Er von síðar á
verulegu magni til viðbótar með
Tungufossi. — Er hér um að
ræða efni í 80,000 tunnur sem
hér verða smíðaðar í vetur. Tal-
ið er að vinna í Tunnuverkcmiðj-
unni muni hefjast um næstu mán-
aðamót. — G.
KnaWeikanámskeiS
AXEL ANDRÉSSON hefur hald-
ið í sumar námskeið á eftirtöld-
um stöðum: Keflavík, Hafnar-
firði og Grafarnesi.
í Keflavík voru nemendur, pilt
ar og stúlbur, 203. í Hafnarfirði
224. í Grafarnesi 104. Kennslan
fór fram bæði úti og inni. Nám-
skeiðunum lauk með sýningum á
Axelskerfinu fyrir fullu húsi á-
horfenda. Árangur var með á-
gætum enda áhugi nemenda mik-
ill og gott veðurfar var í sumar.