Morgunblaðið - 27.10.1956, Blaðsíða 8

8
MORCVTSBLÁÐ1Ð
Laugardagur 27. okt. 1956

Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Síjórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vigur
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 1600
Áskriftargjald kr. 25.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu kr. 1.50 eintakið.
Togarakaupin og endur
fœðing Framsóknar
Nýsköpunarstjórnin,
sem formaður Sjálfstæð-
isflokksins beitti sér fyrir að
niynduð væri á morgni lýðveld-
isins þegar Alþingi hafði í tvö ár
brugðizt þeirri frumskyldu sinni
að tryggja landinu starfhæfa rik-
isstjórn, hefur verið skömmúð
fyrir márgt í dálkum Tímans.
Mest hefur liún þó sennilega ver-
ið svívirt fyrir endurnýjun tog-
araflotans. Leiðtogarar Fram-
sóknar áttu þá ekki nægilega
sterk orð til þess að útmála,
hversu hræðileg „sóun“ það væri
á gjaldeyrisinncignum þjóðarinn
ar að kaupa rúmlega 30 togara
fyrir nokkurn hluta þeirra.
f>á var það og talið hið mesta
glapræði að vinda svo bráðan
bug að kaupum togara fyrir ís-
lendinga. Framsóknarmenn full-
yrtu, að með því að bíða með
samninga um skipakaupin hefði
mátt fá togarana á lægra verði.
Auðvitað reyndist þetta hin
mesta blekking. Verð á skipum
hækkaði verulega nokkru eftir
að fslendingar sömdu um smíði
á togurum sínum. Það reyndist
þannig hið mesta snjallræði, hve
skjótt ríkisstjórnin brá við í
stríðslokin. Tryggði það bæði
lægra verð á hinum nýju skipum
og styttri smíðatíma.
Loks reyndu Tímamtnn á
alia iund að sverta sjáif skip-
in og skapa vantrú á þeim.
Eysteinn Jónsson kallaði tog-
arana „gums“ og Skúli Guð-
mundsson, afturhaidssamasti
þingmaður landsins, lýsti
þeim með sinni frægu „spýiu-
samlíkingu.“
En allt kom fyrir ekk?.. Ný-
sköpunartogararnir voru
keyptir undir forystu Sjálf-
stæðismanna og sigldu í höfn
heima á íslandi hver á fæt-
ur öð’rum.
Togaraútgerð í öllum
landshlutum
I>egar ákveðið var, hvar ný-
sköpunartogararnir skyldu gerð-
ir út kom nýtt sjónarmið til
greina: Atvinnuþörf fólksins í
hinum ýmsu landshlutum. Áður
hafði fjármagnið svo að segja
eingöngu ráðið staðsetningu þess
ara langsamlega afkastamestu
atvinnutækja þjóðarinnar.
Nú sneru Sjálfstæðismenn
sér að því, að útvega ýmsum
byggðariögum úti um land
lánsfé til þess að kaupa hin
nýju skip. Árangurinn varð
sá, að stór hiuti nýsköpunar-
togaranna fór til verstöðva úti
á landi.
Útgerð hinna nýju skipa varð
svo vinsæl þegar í upphafi, og
svo miklar vonir á henni byggð-
ar, að Framsókn sá sér þann kost
vænstan að breyta algerlega af-
stöðu sinni til togarakaupanna.
Þegar ríkisstjórn Stefánc Jó-
hanns tók við í ársbyrjun 1947
með þátttöku Sjálfstæðismanna
og Framsóknarmanna taldi
' Framsókn það meira segja sjálf-
sagt að keyptir yrðu 10 togarar
í viðbót.
Þar með hafði Framsóknar-
flokliurinn endanlega etið
ofan í sig allan þvætting sinn
um glapræði nýsköpunar-
síjómarinnar í sambandi við
togarakaupin.
Eigum rúmlega 40
togara
í dag eiga fsiendingar rúmlega
40 togara, sem byggðir erú eftir
síðustu styrjöld. Tveir gamlir
togarar eru ennþá gerðir út. Hér
í Reýkjavík eru aðeins gerðir út
17 togarar en 8 frá öðrum stöð-
um við Faxaflóa. Á Vestfjörðum
eru gerðir út 6 togarar, þar af
tveir gamlir, á Norðurlandi 8 og
4 á Austurlandi.
Það mun samhljóða álit allra,
sem til þekkja, "ð dreifing tog-
aranna til allra landshluta sé
raunhæfasta sporið, sem stigið
hefur verið til varanlegra at-
vinnbóta og sköpunar jafnvægis
í byggð landsins. Þetta spor var
stigið undir forystu Sjálfstæðis- j
manna, sem einnig hafa á sið-1
ustu þingum flutt hvert frum- j
varpið á íætur öðru um nýjar j
ráðstafanir til þess að auka tog- í
araútgerð og þæta með því at- 1
vinnu- og afkomuskilyrði víðs-
vegar um land.
Endurfæðing Ilermanns
Hermann Jónasson var einn
þeirra manna, sem skammaði ný-
sköpunarstjórnina mest fyrir
togarakaup hennar á sínum tíma.
En nú er þessi Framsóknarleið-
togi endurfæddur. Hann mælti
s. 1. miðvikudag fyrir írumvarpi,
sem ríkisstjórn hans flytur um
kaup á 15 nýjum togurum. Og
þá leit helzt út fyrir að Fram-
sóknarmenn hefðu frá upphafi
verið brautryðjendur um togara-
kaup og togaraútgerð á íslandi.
Nú var ekkert minnzt á „gums“
eða „spýtur í kross“. Þvert á
móti játaði hinn mikli veiðimað-
ur nú, að aukin togaraútgerð
væri nauðsynleg ráðstöfun til
sköpunar atvinnuöryggis í ýms-
um landshlutum og jafnvægis í
byggð landsins.
Það er vissulega ánægjulegt
þegar „slík ævintýri gerast með
þjóð vorri“, þegar slík endurfæð-
ing afturhaldsseggja og þröng-
sýnismanna á sér stað.
Sköpun rekstrar-
grundvallar
Það er hins vegar rétt, sem
Magnús Jónsson benti á í um-
ræðunum um togarakaupin, að
ríkisstjórnin hefur ekki ennþá
tryggt neitt fjármagn til þess að
kaupa þessi 15 skip fyrir. Um
lánsfjármöguleika er allt á
huldu. Heyrzt hefur að vísu að
Einar Olgeirsson hafi fært Her-
manni gildan sjóð frá Krúsjeff
er hann kom frá Moskvu um
daginn, í þakklætisskyni fyrir
samstöðu með kommúnistum í
öryggismálum íslendinga. Um
það skal þó ekki fullyrt að sinni.
En á það verður að leggja
megináherzlu að togaraútgerð
landsmanna verði skapaður heil-
brigður rekstrargrundvöllur.
X að verður að draga stórvirkustu
framleiðslutæki landsmanna upp
úr því hallarekstrarfeni, sem
kommúnistar hafa hleypt þeim
út í.
Ætti hinn nýi sjávarútvegs-
málaráðhcrra nú aö sýna
snjallræði sín, er honum hef-
ur ofí orðiö tíðrætt un á und-
ariförnum árum. Nýir togarar
koma því aðeins að gagni að
hægt sé að reka þá og láta þá
skapa atvinnu og útflutnings-
i verðinæti.
UTAN UR HEIMI
m að kann að hafa komið
ýmsum lesendum spánskt fyrir
sjónir, að bandarískur dómstóll
skyldi fjalla um deiluna milii
sænsku og ítölsku skipafélaganna
í sambandi við árekstur „Stock-
holms'* og „Andrea Doria“. —
En svo er málum háttað, að hér
er ekki um neinn venjulegan sjó-
rétt að ræða, heldur er það banda
rískur héraðsdómur, sem tekið
hefur málið íyrir samkv. beiðni
sænska skipafélagsins, sem er að
reyna að koma því til leiðar, að
það þurfi ekki að greiða um 50
milljónir króna, sem íarþegar á
„Stockholm" og ættfólk þeirra
hafa gert kröfur um. .
Weda. ójoóiiýó j)e
m
eóóctrctr
ctr
lávom
ák
í firheyrslurnar, sem
hófust 19. sept., hafa farið fram
daglega, mánudag til föstudags,
frá kl. 10 á morgnana langt fram
á dag með stuttu matar’nléi. Bú-
izí er við, að þær taki að minnsta
kosti sex vikur. Enn sem komið
er hefur ekki fengizt nein örugg
vitneskja um tvær mikilsvarð-
I um hraða, milli 18 og 19 hnúta.
Stýrimaðurinn hafði dálitlar á-
hyggjur af hafstraumum, sem
báru skipið 2—3 mílur úr leið
norður á bóginn. Auk þess varð
hann að hafa fullar gætur á mann
inum, sem stóð við stýrið, þar
sem hann „hafði meiri áhuga á
öðrum hlutum en kompásnum".
Rétt fyrir kl. 23 kom smáblettur
á ratsjána, og gaf til kynna, að
skip væri að nálgast. Hann visSi
ekki þá, að skipið var „Andrea
Doria“, sem var 12 sjómílur
íramundan á bakborða, og sigldi
nokkrum mílum fyrir sunnan þá
Þannig segja Svíar að skipin hafi rekizt á. „Andrea Doria“ var á
bakborða, en sveigði tii vinsíri í veg fyrir „Síockholm".
andi spurningar: Var þoka þegar
áreksturinn átti sér stað, eins og
ítalir halda fram, eða heiðskírt
veður með þokuflókum, eins og
Svíar segja? Mættust skipin á
bakborða, eins og Svíar halda
fram, eða á stjórnborða, eins og
ítalir segja? Eins og stendur er
það mönnum hrein ráðgáta,
hvernig tvö fullkomin nýtízku-
skip, búin beztu tækjum, gátu
rekizt á úti á opnu hafi, einkan-
lega þar sem þeim var kunnugt
um ferðir og hraða hvors annars.
J ala lögfróðra manna
við þessi réttarhöld er óvenju há.
— Sænska Ameríku-línan hefur
fimm málflytjendur, bæði banda-
ríska og sænska, og ítalska
Ameríku-línan hefur ráðið til sín
frægan bandarískan lögfræðing,
sem hefur um 40 aðstoðarmenn
sér við hlið. Bæði félögin hafa
einnig ráðið til sín sæg af túlk-
um til að hafa eftirlit með öllum
þýðingum á málin þrjú: ensku,
sænsku og ítölsku. Bæði sænsku
og ítölsku vottarnir gefa vitnis-
burði á sínu móðurmáli. Þá er
þriðji hópur lögfræðinga við-
staddur réttarhÖldin á vegum
tryggingafélaga og verzlunar-
fyrirtækja, sem áttu vörur með
skipunum. Er hann einnig mann-
margur. í blaðamannastúkunni
sitja aS staöaldri 25 fréttamenn
frá bandarískum og erlendum
blöðum og fréttastofum. — Bæði
skipafélögin hafa tryggt sér það,
að sjónarmið þeirra og málflutn-
ingur komist í fréttir blaða og
útvarps sem víðast í heiminum.
u,
pplýsingarnar, sem 3.
stýrimaður á „Stockholm", Car-
stens-Johannsen, gaf, eru í stuttu
máli þessar: Hann kom á vakt
upp í brúna kl. 21.30 hinn 25.
júlí. Um klukkustund síðar fór
Nordenson skipstjóri niður, eftir
að hann hafði skipað stýrimann-
inum að halda stefnunni á 87
gráðum. Veður var heiðskírt og
skyggni gott. Tungiið var í aug-
sýn. „Stockholm“ fór með full-
leið, sem skip sigla venjulega til
New York.
ífc
R,
eyndar eru skipaleið-
irnar til og frá New York ekki
lögboðnar, en skipum er ráðlagt
að halda sig á þeim, þar sem það
dregur úr slysahættu á hinni
geipifjölförnu siglingaleið til
borgarinnar. Það er ekki ófyrir-
synju, að sjómenn kalla þessa
leið „The Times Square of the
Ocean“, þ.e.a.s. eins konar Lækj-
artorg hafsins.
i áeinum mínútum síð-
ar sá stýrimaðurinn á ratsjánni,
S
u
m þetta leyti hringdi
síminn í brúnni, og stýrimaður*
inn fór og svaraði. Auk þriðja
stýrimanns voru þrír menn á
verði í skipinu, maðurinn viö
stýrið, vaktmaðurinn í brúnni
hægra megin og vaktmaðurinn í
körfunni á mastrinu. Símhring-
ingin kom frá mastrinu, og til-
kynnti vaktmaðurinn að stórt
skip nálgaðist með miklum hraða.
Þegar stýrimaðurinn kom úr sím-
anum, sá hann stórt farþegaskip
baðað Ijósum sigla beint í veg
fyrir „Stockholm". Á samri
stundu sá hann, að árekstur var
óhjákvæmilegur, gaf skipun um
a'ð snarbeygja til hægri og setja
vélarnar á fulla ferð aftur á bak.
Kl. 23.09 rákúst skipin á með
miklum hraða.
4k
rundvallaðist öll máls
meðferð Sænsku Ameríku-lín-
unnar á þessum vitnisburði þriðja
stýrimanns, sem hélt fast við það
þá 11 daga, sem hann var til yfir-
heyrslu, að komast hefði mátt hjá
árekstri, ef „Andrea Doria“ hefði
haldið stefnu sinni í stað þess að
sigla í veg fyrir „Stockholm". —
ítalir halda því hins vegar fram,
að „Stockholm“ hafi siglt utan
við venjulega siglingaleið, og að
skipin hafi mætzt á stjórnborða.
1-iangflestir þeirra, sem
viðstaddir voru réttarhöldin,
telja, að Carstens-Johannsen
hafi staðið sig vel í yfirheyrsl-
unni. í 10 daga samfleytt var
hann yfirheyrður af ekki færri
en 12 lögfræðingum. Hann hefur
verið öruggur og ótrauður í
framgöngu og ekki látið það á sig
íá, þótt lögfræðingarnir hafi
reynt að draga fram alls konar
hluíi, sem ekki koma málinu við,
svo sem hegðun hans í skóla og
störf hans á skipum, sem hafa
Þetta er skýriag ítala á slysinu. „
þegar „Andrea Doria“ reyndi að
þvert fyrir ítalska skipið.
að skipið var 10 sjómílur fram-
undan, og nokkru síðar var það
í 6 mílna fjarlægð á bakborða.
Þá var klukkan 23.05. Stýrimað-
urinii sá enga ijósglætu frá hinu
ókunna skipi, e.t.v. vegna þess
að „það var hulið þokusiæðingi“.
Skyndilega kom hann auga á
efstu Ijós skipsins og á rautt ljós
á bakborðssíðu þess. Þá var skip-
ið um 1.8 sjómílu framundan, og
stýrimaðurinn áleit, að það
mundi sigla fram hjá „Stock-
holm“ með tæprar mílu millibili.
Til að auka þetta bil gaf hann
skipun um að breyta stefnu sltips
ins 22 gráður á stjórnborða. Á
hafinu gilda sömu umferðarregl-
ur og á vegum úti: skip sem mæt-
ast eiga að sveigja til hægrL
Stockholm“ var á stjórnborða, og
breikka bilið, sigldi „Siockholm44
orðið fyrir áföllum. Hann hefur
aldrei orðið tvísaga.
ilf kunnáttumönnum er
aðeins eitt atriði í vitnisburði
hans talið neikvætt fyrir máls-
stað Svíanna. Hann lét undir
höfuð leggjast að nota skipsflaut-
una, þegar hann sá skipið nálgast
með slíkum hraða. Með því að
flauta einu sinni gaf hann til
kynna, að skipið sveigði til hægri,
tvisvar að það sveigði til vinstri,
og þrisvar að það færi með fullri
ferð aftur á bak. Hvort hann
hefði getað afstýrt árekstri með
því að flauta einu sinni, er aftur
spurning, sem engin svör verða
gefin við nú.