Morgunblaðið - 26.02.1957, Blaðsíða 6

6
MORCT’Nm/4ÐIÐ
Þriðjudagur 26. febr. 1957
/ fáum orðum sagt:
* CTVTTTTTTTt
„Ég hef bara tekið sjón-
arvottana og spurt þd“
JÓNAS RAFNAR fyrrum yfir-
læknir í Kristnesi hefir und-
anfarið dvalizt hér í bæ. Morg-
unblaðið notaði tækifærið og
hafði tal af honum fyrir skömmu.
Jónas er þjóðkunnur maður fyr-
ir læknisstörf sín og þjóðsagna-
söfnun, enda væri honum illa í
ætt skotið, ef hann hefði ekki á-
huga á þeim efnum. Þegar ég hitti
Jónas að máli, bað ég hann segja
mér dálítið frá föður sínum. Eins
og kunnugt er, var hann einn
helzti forvígismaður raunsæis-
stefnunnar, röggsamur klerkur og
þjóðfræðari, svo að af bar. Jónas
sagði:
— Faðir minn var einn af þess-
um sílesandi mönnum. Hann las
alltaf í rúminu á kvöldin. Einnig
las hann mikið á daginn og oftar
en hitt las hann á meðan hann
borðaði. Þetta var fastur vani
hans. Og hann las allt mögulegt.
Hann var jafnvel stundum að
lesa stærðfræði upp á eigin hönd
og notaði þá spjald og griffil,
en ekki blýant, eins og nú
tíðkast. — Annars las hann mest
þýzku. Það var uppáhaldsmálið
hans. Þótt undarlegt sé hélt hann
mest upp á rómantísku skáldin,
Göthe, Schiller og Steingrím, svo
að dæmi séu tekin.
— En segið mér eitt, Jónas, var
ekki mikil vinátta milli föður yð-
ar og annarra raunsæisskálda?
— Ja, Einar Kvaran þekkti
hann ákaflega vel. Þeir lásu sam-
an undir skóla og voru síðan í
Lærða skólanum um svipað leyti.
Nú, Gest þekkti hann lítið per-
sónulega, ég man ekki eftir að
hann minntist á hann. Þeir hafa
lennilega ekki þekkzt að neinu
ráði, þó að þeir hafi auðvitað
sézt hér í Reykjavík á skólaárum
sínum.
— Þar sem hann las nú svona
mikið sjálfur, hafði hann þá ekki
líka mikinn áhuga á, að þið krakk
arnir tækjuð ykkur bók í hönd?
— Ojæja, hann lét okkur alveg
sjálfráð um það. Enda ekkert
okkar í líkingu við hann á því
sviði. Hann var öllum stundum
með hugann við bækurnar sínar.
— Skyggði ekki bókaáhuginn á
prestskapinn?
— Ekki á prestskapinn, nei,
Hann var mjög reglusamur í
þeim sökum. Hann settist niður á
laugardögum og skrifaði sinar
ræður. Og var ákaflega fljótur
að því. Og ég held ég hafi aldrei
séð hann strika út eina einustu
setningu. Onei, ég man ekki til
þess.
— Nei. Honum hefur verið á-
kaflega létt um að skrifa.
— Ójá.
— En hvernig var það, Jónas,
la* hann stundum fyrir ykkur
sögurnar sínar, áður en þær birt-
ust á prenti?
— Nei, ég man aldrei til þess,
að hann læsi fyrir okkur sög-
urnar sínar, áður en þær voru
prentaðar. En þá gat það komið
fyrir. Annars talaði hann ákaf-
lega litið um skáldskap sinn. Ég
man nú samt, að ég spurði hann
stundum og sagðist hann þá æv-
inlega hafa ákveðnar persónur í
huga, þegar hann skrifaði sög-
urnar.
— Dæmi? Ja, í Eiðnum hafði
hann bændurna alveg fyrir aug-
um. Annar var húsmaður á næsta
bæ við Hrafnagil, en hinn var
bóndi úr Rangárvallasýslu. Ætli
Þorlákur i Brot úr ævisögu, hafi
ekki verið hreppstjóri einhvers
staðar undir Eyjafjöllum. Það
grunar mig. Hreppstjórinn þarna
fyrir austan tók víst söguna til
sín og þótti ekkert gott að fá
hana framan í sig. Nú; vafalaust
Segír Jónas Rafnar í stuttu
samtali um reaiisma, stráka-
pör og þjóðtrú
eiga margar aðrar persónur sér
raúnverulegar fyrirmyndir, t.d.
Jón halti. Ég má segja, að hann
sé úr Skagafirði sá. En efnið í
Glettni lífsins er sótt austur yfir
fjall.
— Sennilega hefur hann aðeins
haft þessa samtíðarmenn sína til
hliðstjónar, eins og títt var um
raunsæisskáldin?
— Ójá. Hann tók þessar mann-
gerðir úr lífinu, en söguefnið átti
lítið skylt við þær. Ég man hann
sagði mér einu sinni, að hann
reyndi að gera sér grein fyrir því
í sögunum, hvernig ákveðnar per-
sónur mundu bregðast við, ef
þær lentu í sporum sögupersóna.
— En segið mér eitt, hvenær
byrjaði hann á þjóðháttunum?
— Þjóðhættirnir urðu eiginlega
til upp úr smáritgerðum sem
hann var beðinn um að skrifa í
þýzk og dönsk tímarit. Erlendir
vísindamenn voru alltaf að biðja
hann um upplýsingar um íslenzka
þjóðhætti og það ýtti einnig við
honum. Poestion var t.d. alltaf að
skrifa honum og Axel Olrik. Fyrir
hans orð hlaut hann líka styrk úr
Carlsbergsjóði til að skrifa fs-
lenzka þjóðhætti. Nú, svo hafði
hann ágæt skilyrði, þegar hann
kom til Akureyrar. Amtsbóka-
safnið þar var að miklu leyti
undir hans umsjá.
Jónas Rafnar fer nú að ræða
um bók föður síns um íslenzka
þjóðhætti og gengur þess ekki
dulinn frekar en aðrir, að hún er
undirstöðuverk sem byggja verð-
ur ofan á. En honum er einnig
ljóst, að henni er að einhverju
leyti áfátt. Eins og gengur. —
NÚ SNERUM við okkur að
Jónasi lækni og æsku hans.
Mér hafði verið sagt, að stráka-
pör þeirra Friðriks vígslubiskups
hafi verið þekkt um allan Eyja-
fjörð. Þegar ég spurði Jónas um
þetta, svaraði hann:
— Ojújú. Við vorum auðvitað
með strákahrekki. Það held ég.
En þessar sögur sem ég er að
heyra um okkur bræður eru ann-
aðhvort mjög ýktar eða þá gaml-
ar þjóðsögur. Sú saga hefur til
dæmis gengið, að ég hafi kennt
strák Fjallræðuna undir ferm-
ingu og látið hann klykkja út
með því að segja: Sælir eru þeir
sem eiga sinn jólamat óétinn! —
Ég man ekki eftir því, að þetta
hafi nokkurn tíma gerzt, heldur
Jónas Rafnar áfram og brosir. Ég
held að þetta sé bara gamalt
orðatiltæki frá fyrri tímum. Þetta
skolast til á ýmsa vegu á löng-
„Urðu þær skelkaðar og héldu, að einhver bölvaður draugurinn
væri að dangla í þær“.
um tíma. — Já, ég gæti sagt yður
söguna um lögmálið og Bringu.
Einhvern tíma hefur svipuð saga
verið sögðu um okkur bræður,
en hún er tilbúningur. — Sagan
um lögmálið er frá því um 1800,
ef ég man rétt, en eyfirzk er
hún: Séra Jón lærði í Möðru-
felli var að spyrja fermingarbörn
í kirkju. Undir spurningunum sat
sonur Jóns lærða við hliðina á
Stefáni í Bringu. Svo er Stefán
shrifar úr
daglega lifinu
VELVAKANDA hafa borizt'
tvö bréf um mál, sem áður
hefur borið á góma hér í dálk-
unum. Fara þau hér á eftir:
IGÆR birtir þú bréf, þar sem
þeim er fylgt að í.oálum, sem
undanfarið hafa viljað efla Éspe-
ranto-hreyfinguna hér á landi, og
er ekki nema gott eitt um það
að segja. Hinu kann éj illa, þegar
jafnframt er látið í það skína,
að Bandaríkin hafi verið sér-
stakur þröskuldur í þróunarbraut
alþjóðamálsins Esperanto. f N-
Ameríku eru þó starfandi tvö
Esperantofélagasambönd, — hið
eldra stofnað 1905, — og mættu
fulltrúar frá þeim báðum á Al-
þjóðaþingi Esparantista í Kaup-
mannahöfn sl. sumar. Ávarps-
ræður þeirra beggja á þinginu
hefi ég á segulbandi ásamt með
fleiri ræðum, sem þar voru fluít-
ar. — Bn bréfritara láðist að
geta um annað stórveldi, „þar
sem Esperanto hefir átt einna
erfiðast uppdráttar fram til
þessa,“ en það er Ráðstjórnar-
ríkin, þar sem menn hafa orð-
ið að þola handtökur og yfir-
heyrslur vegna Esperantokunn-
áttu sinnar. Og þegar Rússar
náðu ráðum yfir Austur-Þýzka-
landi voru bækur, skjöl og skil-
riki gert upptækt fyrir Esperant-
istunum þar. Tel ég það illa
farið, að hlutlaust hjálparmál
skuli ekki hafa sloppið við á-
reitni pólitískra öfgastefna, en
vonandi útbreiðist Esperanto hér
lendis á næstu árum, ekki síð-
ur en annars staðar um hinn
menntaða heim.
Rvik, 23. febr. 1957.
Magnús Jónsson frá Skógi.
„Rokkið“ — og útvarpið
ÆRI Veivakandi!
Mig langaði til að gera að
umtalsefni kynningu á danslög-
um í útvarpinu á sunnudags-
kvöldum.
Mér þótti það gleðit’ðindi, þeg-
ar það var tilkynnt í haust að
ungur maður hefði tekið að sér
að sjá um val og kynningu dans-
laga útvarpsins á sunnudags-
kvöldum, en því miður virðist
valið ekki hafa verið sem bezt,
a. m. k. virðist þessum unga
manni ekki leikið, að gera nema
litlum hluta hlustenda til geðs
hvað val danslaganna snertir.
p p £
A? — x

K
Síðan þessi kynning hófst, hef-
ir varla heyrzt í öðrum hljóm-
sveitum og söngvurum en ame-
rískum, í danslagatíma sunnu-
dagskvöldcmna, og þá einkum
verið borinn á borð hinn marg-
nefndi „jazz“, eins og hann er
nú uppbyggjandi menningarlega
séð. Þá hefir „rock“ið, algerlega
yfirtekið nú síðustu vikumar og
virðist stjórnandinn alveg gagn-
tekinn og heillaður af þeirri tón-
list ef svo skyldi nefna það.
Yfirleitt virðast danslögin nokk-
uð mikið miðuð við þann hluta
hlustenda sem er á sorpritamenn-
ingarstigi, a. m. k. er lagavalið
í sama dúr hvað gildið snertir
og sorpritin meðal bókmennt-
anna. Hví ekki að leyfa hlust-
endum að heyra danslög frá
Norðurlöndunum og Þýzkaiandi,
að ógleymdum íslenzkum dægur-
lögum, sem eru hér hvað vin-
sælust?
Þá var gerð sú nýbreytni um
daginn, að leyfa hlustendum að
velja danslag í umræddan þátt
og jafnframt að senda kveðju
til kunningjanna. Þetta mistókst
gersamlega, vegna þess hve lítið
var gert til þess að veita hlust-
endum þá þjónustu í sendingu
kveðjanna, sem þeim bar, og
hefir áreiðanlega margui- fengið
lítið fyrir krónurnar, sem hann
varði í að hringja til útvarpsins
í því skyni að senda kveðju til
vina og kunningja, því að í
mörgum tilfellum heyrðist kveðj-
an ekki.
Betra hefði verið fyrir alla
aðila, að kveðjurnar hefðu venð
lesnar upp en ekki fluttar af
segulbandi, ekki sízt þar sem
þeim sem sendu kveðjurnar var
ekki kunnugt um, að þeir gætu
á þennan hátt sent kveöjuna
beint.
Þessi óskalög, sem fólkið valdi
í fyrrnefndum þætti, ættu að
vera góð ábending til stjórnanda
danslaga útvarpsins á sunnudags-
kvöldum, um það, hvernig fólkið
vill hafa danslögin. Má í því
sambandi geta þess, að helming-
ur óskalaganna fyrra sunnudags-
kvöldið sem þau voru flutt, voru
íslenzk dægurlög.
„Rock“-æðið er nú komið hér
á það hátt stig, að börn, sem
koma í afmælisveizlur hvert til
annars vilja ekki annað en „rock
and roll“. Veit ég dæmi þessa.
Væri það ekki athugandi fyrir
útvarpið að flytja ekki þessa teg-
und tónlistar, sem síður en svo
er til menningarauka, fyrir ís-
lenzka æsku. Mín tillaga er:
„Burt með „rock“-ið úr útvarp-
inu.“ Háskólastúdent.
„tekinn upp“ og hvíslaði þá son-
ur prests svörunum í eyra Stef-
áns. Gengur þetta þolanlega,
þangað til kemur að lögmálinu.
Klerkur spyr: Hvar er lögmálið
gefið út? — Á fjallinu fyrir ofan
Bringu, svarar Stefán heldur en
ekki hreykinn. — Ekki fylgir það
sögunni, hver viðbrögð klerks
hafi orðið, en liklega hefur hann
rennt grun í, hvaðan svarið var
komið.
— En hvað um yðar stráka-
pör?
— Ja, það er ekkert á þeim að
græða.
— Það ætti ekki að saka að
koma með eitt dæmi.
— Ég man nú ekki eftir neinu
skemmtilegu. Mér dettur einna
helat í hug, þegar við hrekkjuð-
um stúlkurnar á Hrafnagili. —
Úr f jósinu var dálítill gangur með
vindauga í loftinu. Þar hengdi ég
stóreflis hrútshorn og miðaði það
við brjóst stúlknanna. Ég vissi,
að þær kveiktu á týruljósi, þeg-
ar inn í ganginn kæmi, en mundu
rekast fyrst á hornið. Það varð.
Þegar þær komu inn í ganginn,
hreyfðu þær við horninu sem
lenti á þeim aftur og aftur í
myrkrinu, svo að þær misstu eld-
spýturnar og gátu ekki kveikt.
Urðu þær nú skelkaðar og héldu,
að einhver bölvaður draugurinn
væri að dangla í þær. En þetta
lagaðist, þegar þeim tókst að
kveikja og ekki hlutust nein
vandræði af. — Þetta var ósköp
meinlaust, en um annað er á-
stæðulaust að tala.
— Er það satt, að þér hafið
farið út í læknisfræði vegna fyr-
irmæla frá látnum afa yðar?
— Nei. En það hefur sennilega
verið eitthvert læknisblóð í mér.
Afi minn, Jónas Jónsson, var
sjálfmenntaður læknir. Og pabbi
var læknisfróður maður. Þó að
afi færi aldrei í skóla, þótti hann
ágætur læknir á sínum tíma, enda
las hann þær bækur sem kennd-
ar voru við læknadeild Hafnarhá-
skóla. Ég á báðar kennslubæk-
urnar ennþá. Er önnur dönsk, ea
hin þýzk. Jón Finsen læknir á
Akureyri útvegaði honum þær,
a. m. k. er önnur þeirra áreið-
anlega frá honum. Afi gamli hafði
fullt læknisleyfi, skrifaði sína
eigin lyfseðla og hvað eina. Þó
held ég hann hafi aldrei setið
yfir konum. f Eyjafirði var lærð
yfirsetukona, Rósa Jónsdóttir.
Framh. á bls. 16