Morgunblaðið - 06.10.1957, Side 8

f
MOrtfíVlSfíT At)1Ð
Sunnudagur 6. okt. 1957 \
frá og flytja skrokkana á itlakk
til byggða. Þetta varð að ráði og
hófst nú sláturtíð við Ströngu-
kvíslarkofa. Gangnastjórinn hafði
fjárbyssu meðferðis og voru nú
sunnankindurnar skotnar og far-
ið innan í þær og síðan ákveðið
að reiða skrokkana í gæ* unum
til byggða. Fyrir þessum aðgerð-
um var að vísu ekkert fordæmi
þarna efra, því slíkt hafði aldrei
komið fyrir áður. En við höfum
fengið nóg af sauðfjárveikævin-
týrum hér á landi svo að borið
saman við það allt telst þetta ekki.
mikil fórn, enda var hirt það sem
mögulegt var að flytja hitt var
vendilega grafið.
Að þessu loknu var gengið frá
hestunum eins og venjulega og
menn tóku á sig náðir. Nú var
ekkert sungið og aðeins drukkið
svart kaffi. Fram undan var erfið
ur gangnadagur og því eins gott
að sofa vel.
Gangnadagsverk metið á 160 kr
Þennan dag hafð ég fræðzt um
margt viðkomandi göngum. Hafði
ég orðið samferða Sigurði gangna
stjóra nokkurn spöl um daginn og
sagði hann mér ýmislegt. Ég
spurði hann m.a. hvað gangna-
dagsverk væri metið hátt í krón-
um nú til dags og hvernig gangna
niðurjöfnun væri hagað.
Göngur eru lagðar á menn á
miðju sumri. Hlýtur hver bóndi
gangnadagsverk eftir fjárfö)u.
Þessa niðurjöfnun annast fjall-
skilastjórar. Eru þeir ekki alltaf
hinir sömu og gangnastjórar þótt
það geti farið saman. Fyrir kemur
að bændur geta ekki sjálfir farið
hendi. En lítið er nú gangnamann
inum ætlað að hafa fyrir sjálfan
sjálfan sig, þrjá hesta og allan
útbúnað. Víst er um það að vísi-
töluútreikningur er ekki nákvæm
ur á gangnadagsverkin.
Einfaldur útbúnaður
Það var enn náttmyrkur er við
skriðum úr „hýðum okkar morg-
ininn eftir. Þetta var nú tekið
að fara nokkuð í vana fyrir manni
að hleypa hestunum í haga og
brynna þeim, sötra síðan svart
kaffi og sneiða kjöt úr hnefa.
Hnífapörinn voru ekki önnur en
sjálfskeiðungurinn og ílátin ekki
önnur en óbrotgjörn kanna til
þess að drekka úr kaffið. Hún var
aldrei þvegin upp og hníf inn
hreinsaðj maður á læri sér, eftir
að hafa smurt með honum brauð,
sneitt kjöt og hrært með honum
í könnunni. Ég held að það sé
hreinasti óþarfi að maður þurfi
til sjós til þess að venja sig af
tildri og tiltektum nútímamenn-
ingarinnar. Aldrei þvoði ég mér
eða rakaði í ferðinni og ég
gleymdi að spyrja þá sem í slátr
uninni stóðu kvöldið áður hvort
þeir hefðu þvegið sér á eftir. Það
kann að vera að þeir hafi brugðið
sér ofan í Ströngukvísl og skolað
af sér blóðið úr jökulköldu vatn-
inu. Þó er ég ekkert viss um það.
Ég draslaðist með innvols og
hausa niður í gröfina þar sem það
var jarðsett og lét mér nægja að
þurrka mér lauslega um hendurn
ar á eftir. Enda er það svo að
húsakynni öll og aðbúnaður
krefst alls engrar sérstakar snyrt
ingar.
Glettur og gásk
VIÐ erum staddir á bökkum
Svörtukvíslar. Héðan eru aðeins
um 10—12 km á Hveravelli. Við
sjáum hvar gufan úr hverunum
stígur til lofts í haustsvalanum.
En nú skal ekki lengra haldið.
Baki er snúið við jöklum og Sig-
urður gangnastjóri raðar mönn-
um sínum þannig að þeir gangi
Guðlaugstungur allar með hæfi-
legu millibili.
Ekki fjárvon
í Guðlaugstungum
Áður fyrr, eða fyrir fjárskipti,
voru gengnar bæði Svörtutungur
og Biskupstungur, eða svæðið
frá Svörtukvísl að Seyðisá. Það
svæði gengu undanreiðarmenn
bæði norðan og sunnanmanna og
drógu sundur í Seyðisárrétt.
Héldu síðan hvorir í sína áttina
Önnur grein
og höfðu lokið þessum undanreið-
argöngum er aðalgangnaflokkarn
jr komu upp. Nú eiga norðanmenn
ekki fjárvon framan við Ströngu-
kvísl, vegna þess að hinir nýju
fjárstofnar, sem til komu eftir
fjárskiptin, hafa ekki vanizt á að
leita sér haglendis í Guðlaugs-
tungum. Það er því aðeins um að
ræða stóð, sem okkur er ætlað
að smala á mánudaginn. Þeir
sem ganga eiga niður með
Svörtukvísl og Blöndu eru þegar
farnir, því að þeir eiga lengri
leið fyrir höndum en við, sem
göngum rniðsvæðis. Austasti mað
urinn fer hartnær sörnu leið til
baka og við komum eftir. Ég
lendi nokkuð miðsvæðis og á að
fara niður með Heriólfslæk. Eig-
um við að vera þrír saman og
taka við hestum gangnamanna,
því skammt neðan við hraunin
eru mýrarflár, sem óreitt er yfir.
Að sönnu eru það aðeins fáir
menn miðsvæðis, sem þurfa að
stíga af hestum sínum, því bæði
þeir sem austast fara og vestast
hafa reiðveg allan tímann. Við
ríðum nú niður Tófumela og nið-
ur á Miðlækjarhól og bíðum þar.
Þangað kemur gangnastjórinn og
annar maður með honum. Hafa
þeir með sér hesta félaga okkar
/ á fjöllum uppi
sem hafa skilið þá eftir jafnóðum
og þeir urðu að stíga af baki. Þeir
yfirgefa okkur þrímenningana,
sem höldum af stað með hrossin.
f mýrarfenjum
Ekki gekk okkur vel til að
byrja með, því hestarnir lágu í
mýrardragi norðan við hólinn.
Einn reif af sér hnakkinn í drag-
inu, sleit bæði móttak og reiða en
gat rifið sjálfan sig upp úr feninu.
Annar hestur settist að í foraðinu
og urðum við allir að bregða við
til þess að draga hann upp úr.
Það ætlaði ekki að ganga vel, því
við sátum ekki síður fastir í drull
unni en hestarnir. Munaði því
minnstu að við yrðum undir hon-
um í umbrotunum og einn okkar
Jón á Eirríksstöðum, lenti hálf-
vegis undir síðu hans en tókst þó
að rífa sig lausan. Ég hékk í
taumnum á þeim rauða og þegar
hann reif sig upp úr í einni kvið-
unni skall hann aftan a mig og
munaði ekki hársbreidd að hann
hefði mig undir þar sem ég sat
fastur í leðjunni. En sem betur
fór var hann svo rólegur að hann
teið meða.i c-g losaði mig og höfð
um við okfcur upp nr í næstu
ictu. Ekki vst ég frínilegii.- ásýnd
um þegar upp úr kom, en aur-
sletturnar þornuðu fljótt því veð-
ur var gott. Enn var haldið af
stað og gekk allt þolanlega um
stund þótt hægt yrði að íara. En
skyndilega sat bleikur hestur,
sem ég teymdi, fastur í foraði og
sleit af sér hnakkinn. Ég sat á
Vind gamla en hnn var sýnilega
vanur mýrunum í Hólminum og
fór að öllu með gát. Nú var úr
vöndu að ráða. Hnakkgjörðin
var slitin. Ég hafði enga auka-
gjörð. Þær sátu allar niðri í kofa
við Ströngukvísl. Það var því ekkj
um annað að gera en leita uppi
snærisspotta og hníf, en til allrar
hamingju hafði ég hvort tveggja
í vasa mínum og gat ég tjaslað
saman gjörðinni og lagt á þann
bleika á ný. Gekk nú allt sæmi-
lega greitt úr þessu enda fór reið
vegurinn batnandi. Brátt tóku
svo gangnamennirnir að koma
ofan úr flánum og afhentum við
þeim þá hesta sína og xældum
svo allir af stað ríðandi. Talsvert
af hrossum hafði fundizt í Guð-
laugstungunum og voru þau nú
öll rekin norður yfir Herjólfslæk
Þannig þurfa gangnamenn oft að reiða lömb fyrir framan sig
á linakknefinu
ekkj við og færu fram fyrir aftur
um nóttina.
Hrólfur kemur með 5 kindur
Enn vantaði einn gangnamann-
inn, Hrólf Jóhannesson, aldursfor
setann í hópnum, en hann varð
fimmtugur á þessu ári. Hrólfur
hafði fundið fimm kir.dur frammi
undir Svörtukvísl og gengið illa
að reka þær. Voru menn næsta
forvitnir að vita hvaðan þær gætu
verið. Tveir voru sendir honum
til aðstoðar en aðrir riðu heirn á
leið. Biðu þar allir eftirvæntingar
fullir eftir komu þeirra félaga.
Þegar þeir komu heim að kofa
voru kindurnar settar inn í nýja
hesthúsið og þær athugaðar.
Reyndust þær vera sunnan úr
Árnessýslu.
Nú var úr vöndu að ráða. Á
tímum hinna ströngu sauðfjár-
veikivarna var skylda að drepa
allt fé, sem fór á milii varnar-
svæða, en engin varnargirðing er
yfir Kjöl þveran, þótt svæðin
norðan og sunnan við teldust sitt
varnarsvæðið hvort. Gangnamenn
voru ekki of margir hjá okkur,
ekki sízt þar sem tvo þurfti alltaf
til þess að fara með trússhestana.
Það var því illmögulegt að fórna
manni til þess að fara með þessar
kindur til byggða aðgreindar frá
öðru gangnafé.
Sláturtíð við Ströngukvísl
Ein leið var þó eftir enn, en
hún var að lóga fénu þarna upp
í göngur eða haft mann þar fyrir
sig. Láti þeir vita um þetta í tísna
er þeim gert að greiða 160 kr.
fyrir gangnadagsverkið en fjall-
skilastjóri útvegar gangnamann.
Það er þó hrein undantekning að
þetta þurfi að koma til. Gangna-
niðurjöfnun er hagað þannig að
menn geti leyst verkefni sín af
Það gekk því hver til sinna
verka um leið og hann var skrið-
inn úr pokanum um morguninn.
Haldið niður í Álfgeirstungur
Á þriðjudagsmorguninn héldu
menn misjafnlega snemma af
stað. Sumir þurftu að fara fram
fyrir Áfangakofa og smala
Áfangaflá með miðflokksmönn-
um, en þeir halda síðan frá kofa
sínum austur á Eyvindarstaða-
heiði og niður um Buga. Við göng
um aftur á móti niður Álfgeirs-
tungur og niður með Blöndu um
Galtarárdrög og eru austustu
menn á Vesturheiði, en svo nefn-
ist gangnasvæði það er ég var á
á Öfuguggavatnshæðum. Tveir
menn voru sendir suður fyrir
Ströngukvísl, því 4 hross höfðu
rásað fram fyrir aftur um nótt-
ina.
Um helmingur okkar, eða rúm-
lega það, varð eftir heima við
kofa. Var nú tekið saman dótið
og búið upp á klifjahestana. Tók
þetta allt sinn tíma, enda iá okk-
ur ekkert á. Það mun hafa verið
komið fram undir hádegi þegar
austanmenn okkar komu á móts
við kofann. Hélt þá lestin af stað
og eins þeir sem áttu að ríða út
Hér sjáum við mynd af tófu. Ekki er óalgengt að gangnamenn
rckist á tófur, stundum tekst að ráða niðurlögum þeirra. Svo
hefir farið í þetta sinn. Síðan hafa einhverjir gárungar stillt
henni upp í girðmguna rétt hjá hliðinu þar sem féð rennur
í gegn. Myndin er tekin skammt ofan við Fossa.
Gangnastjórar eða fjallkóngar milli Jökulsár og Blöndu. Frá hægri: Páll Ólafsson gangnastjóri
í Austflokk stjórnar 24 mönnum, Haraldur Jónasson gangnastjóri í Miðflokk stjórnar 15
mönnum, Magnús Helgason gangnastjóri i Vestflokk stjórnar 15 mönnum, Guðmundur Gúð-
mundsson frá Fossum, sem var gangnastjóri á Vesturheiði í 30 ár en er nú hættur og við af
honum hefir tekið sonur hans Sigurðurf lengstt.v.) og stjórnar hann 22 mönnum.
í GÖNGUM
og niður með Ströngukvísl en
vöðin yfir kvíslina eru um það bil
miðsvæðis milli kofans okkar og
Blöndu. Þar sameinaðist allur
hópurinn og hrossin runnu yfir.
Tveir gangnamenn riðu svo á eft-
ir til þess að tryggja að þau snéru