Morgunblaðið - 06.10.1957, Qupperneq 12

18
MORGTJWTtT'AÐlÐ
SunnuSagur 8. okt. 1957
Otg.: H.t. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson
Aðamtstjorar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsscr-
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Öla, simi 33045
Augiýsmgar: Arnj Garðar Knstinason.
Ritstjórn: Aðalstrætj 6.
Auglýsingar og aigreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480
Askriftargjald kr 30.00 á mánuði ínnanlands.
I lausasölu kr, 1.50 eintakið.
STÆRSTA ÁFALL SÓSÍAUSMANS
Einar Gerhardsen, Carl J. Hambro, Bent Röiseland, Einar Frogner,
foringi foringi foringi foringi
V erkamannaf lokksins. Hægri-flokksins. Vinstri-flokksins. Bændaflokksins.
UM ÞAÐ verður naumast
deilt að kenning sósíal-
ista bæði jafnaðarmanna
og kommúnista, um þjóðnýtingu
atvinnutækjanna og eignarrétt
hins opinbera á landi og fram-
leiðslutækjum er einn af hyrn-
ingarsteinum sósíalismans. Þessi
kenning er só grundvöllur, sem
hagkerfi marxismans er byggt á.
Eins og vakin hefur verið at-
hygli á nýlega hér í blaðinu, hafa
nú bæði kommúnistar og jafnað-
armenn neyðst til þess að falla
að verulegu leyti frá þessari
kenningu. Kommúnistar hafa orð
ið að viðurkenna að hagkerfi
þeirra, byggt á þjóðnýtingu og
ríkisrekstri, hefur reynzt þess
gersamlega vanmegnugt að skapa
svipaða þróun og uppbyggingu
og gerzt hefur í löndum hins
frjálsa framtaks. Og jafnaðar-
menn meðal lýðræðisþjóða hafa
hreinlega lýst því yfir að þjóð-
nýting atvinnutækjanna „komi
ekki lengur til greina“. Þessulýsti
dr. Heinrich Deist, einn aðalleið-
togi þýzkra jafnaðarmanna yfu-
fyrir kosningarnar í Vestur-
Þýzkalandi um daginn. Hann
játaði þar hreinlega að „vegna
reynslunnar, sem fengin er af
þjóðnýtingu, bæði í þriðja riki
Hitlers og kommúnistalöndunum
erum við orðnir henni frábitn-
ir“.
I kjölfar þessarar yfirlýsingar
kemur svo samþykkt brezka
Verkamannaflokksins um að
flokkurinn skuli fara sér hægar
í þjóðnýtingarmálum. Gaitskell
segir þar hreinskilningslega að
áður en þjóðnýúng einstakra at-
vinnugreina sé ákveðin beri „að
rannsaka hvort það sé hagkvæmt
fyrir þjóðarheildina".
Að áliti jafnaðarmannafor-
ingjanna brezku liggur það
þannig ekki í augum uppi
lengur, að þjóðnýtingin sé
ávallt heppilegust fyrir verka-
lýðinn eða þjóðarheildina. —
Þvert á móti, flokkur hans lýs-
ir því yfir, að fara beri hæg-
ar í þjóðnýtinguna og rann
saka, hvort hún sé „hagkvæm
fyrir þjóðarheildina“.
Heimsöguleg tímamót
Ef til vill gera menn sér ekki
ljóst í fljótu bragði að þessar
yfirlýsingar um snúning jafnað-
armanna og kommúnista frá
kenningum marxismans um þjóð-
nýtingu atvinnutækjanna, marka
í raun og veru heimssöguleg
tímamót í stjórnmálaátökunum í
dag. 1 flestum lýðræðisþjóðfé-
lögum Evrópu hefur baráttan
snúizt um það megin hluta þess-
arar aldar, hvört hentaði betur
opinber rekstur og þjóðnýting
atvinnutækjanna eða séreignar-
skipulagið með einstaklings- og
félagsrekstri. Nú hefur hvorki
meira né minna gerzt en það að
sósíalistar, sem barizt hafa með
eldlegum áhuga og ofstæki fyrir
þjóðnýtingunni, hafa komið fram
fyrir þjóðirnar og sagt:
Við játum að við höfðum
rangt fyrir okkur. Kenning
Karls Marx, hins mikla læri-
föður okkar um að þjóðnýt-
ing og opinber rekstur tryggi
bezt hagsmuni verkalýðsins og
þjóðarheildarinnar, er fánýt.
Reynslan hefur sannað okkur
þetta. Við höfnum þess vegna
þessari rykföllnu fræðikenn-
ingu og viðurkennum að ein
staklings- og félagsframtak er
færara um að tryggja aukna
framleiðslu, meiri arð af
vinnu fólksins, uppbyggingu
og farsæld meðal þjóðanna!
Hin mikla
gjaldþrotayfirlýsing
Þetta er hin mikla gjaldþrota-
yfirlýsing sósíalismans í heimin-
um í dag. Leiðtogar hans hafa
orðið að játa að fræðikenning-
ar Karls Marx eru ein af annarri
fallnar um sjálfa sig. Þær hafa
reynzt falskenningar, sem enga
möguleika fólu í sér til þess að
bæta hag mannkynsins. Þar sem
þær hafa verið framkvæmdar,
hafa þær þvert á móti tafið upp-
byggingu og framfarir og valdið
heilum kynslóðum óbætanlegu
böli og þjáningu.
Ráðvilltir menn
Það sætir því vissulega engri
furðu þótt jafnaðarmenn og
kommúnistar um heim allan séu
ráðvilltir eftir hið mikla áfall,
sem þeir hafa beðið. Hyrningar-
steininum hefur verið kippt und-
an allri spilaborg sósíalismans. —
Almenningur um víða veröld ger
ir sér þetta ljóst. Afleiðingin hlýt
ur að verða stórkostlegt fylgis-
hrun, ekki aðeins kommúnista-
flokkanna heldur og sósíaldemó-
krata, meðal frjálsra þjóða. í
þrælakistu kommúnista hrista
hinar kúguðu þjóðir hlekki sína.
Nýjasta dæmið um það getur að
líta í Póllandi.
Berklavarnardagur
f DAG er hinn árlegi berkla-
varnardagur, sem félagssamtök
berklasjúklinga hófust handa um
fyrir 19 árum. Þennan dag hefur
jafnan'verið höfð merkjasala og
gengur hagnaður af henni til
framkvæmda að Reykjalundi í
Mosfellssveit.
Samband Islenzkra berklasjúkl-
inga hefur á þessum tæpum
tveimur árum unnið mikið afrek.
Vinnuheimilið að Reykjalundi er
ef til vill merkilegasta og sér-
stæðasta stofnunin, sem íslenzka
þjóðin á. Hún hefur verið byggð
upp undir farsælli forystu þeirra
manna sjálfra, sem orðið hafa
fyrir barði berklaveikinnar á
einhverju skeiði ævinnar. En
þjóðin, allur almenningur í land-
inu, hefur gert málefni þeirra að
sínu. Það starf, sem unnið hefur
verið og unnið verður að Reykja-
lundi, á hug íslenzku þjóðarinn-
ar allrar. Þess vegna mun hún
halda áfram að styrkja það og
styrkja á hvern þann hátt, sem
hún getur því viðkomið.
En engu að síður er ennþá
mikið verk að vinna á þessu
sviði. Við þurfum að útrýma
berklaveikinni algerlega úr
Iandinu, og við þurfum að
halda áfram að hjálpa þvi
fólki, sem hana hefur tekið,
til sjálfshjálpar. Það gerir
þjóðin bezt með því að styðja
einhuga Reykjalund og starfið
þar. SÍBS mun því áreiðan-
lega verða vel til liðs í dag er
seld verða merki þess og rit
um land allt.
Óvissa um úrslitin í norsku
kosningurtum
Andlát konungs hindraði kosningabarátfu
Á MORGUN fara fram kosningar
til norska Stórþingsins. Þær fara
fram reglulega í október á fjögra
ára fresti, því að stjórnarskráin
heimilar ekki þingrof.
Verkamannaflokkurinn hefur
verið við völd í Noregi í 22 ár.
Fyrr á árum voru norskar kosn-
ingar lítið spennandi. Kjördæma-
skipun var með þeim hætti, að
Verkamannaflokkurinn var ör-
uggur um meirihluta, enda þótt
hann hefði ekki nálægt helming
atkvæða,
En sumarið 1953 voru kosn-
ingalögin færð nokkuð í jöfn-
unarátt og síðan er óvissa
ríkjandi um úrslit. I kosning-
unum í október rétt marði
Verkamannaflokkurinn meiri-
hluta. Nú er óvíst hvort hann
heldur honum.
★
Noregi er skipt í 20 kjördæmi
eða fylki og eru listakosningar
í hverju fylki. Getur oft munað
mjóu, hvort annar eða þriðji
frambjóðandi Verkamannaflokks
ins nær kjöri, eða sá fyrsti á
einhverjum lista minni flokk-
anna. Engum uppbótarsætum er
jafnað út í Noregi.
Samtals verða kosnir 150 þing-
menn og urðu úrslit þingkosning-
anna 15. okt. 1953 þessi:
Kommúnistar
tfi & •3 3 b£ — | K
A a A M
830 77
80 3
327 27
186 14
177 15
157 14
Vinstri flokkurinn .
Bændaflokkurinn .
★
Þegar norska kosningabaráttan
hófst fyrir um þremur vikum,.
voru andstæðingar jafnt og fylgis
menn Verkamannaflokksins þeirr
ar skoðunar, að nú myndi Verka-
mannaflokkurinn missa meiri-
hluta sinn. Skoðanakannanir, sem
fram fóru virtust einnig benda
til þess.
En hér gerði það strik í reikn-
inginn, að Hákon konungur lézt,
rétt þegar kosningabaráttan var
hafin. Stjórnmálaumræður stöðv-
uðust með öllu í tíu daga og jafn-
vel á þessum fáu dögum sem til
stefnu voru eftir útför konungs
þykja háværar stjórnmáladeilur
ósmekklegar, því að sorg ríkir
í landinu. Er það álit manna að
stjórnarandstöðuflokkarnir biði
hnekki af þessu. Þeim muni ekki
takast að koma gagnrýni sinni
á stjórnarstefnunni fram og yfir-
höfuð ekki að skapa neinn bar-
áttuanda. Af þessum sökum er
það álitið, að kosningaþátttaka
verði með minna móti.
★
Eins og sjá má af atkvæða-
tölum í kosningunum 1953 ber
Verkamannaflokkurinn höfuð
og herðar yfir hina flokkana
með 46,7% allra greiddra at-
kvæða. Má búast við að hlut-
fallstalan verði lík, einhvers-
staðar í kringum hálfan
fimmta tug prósenta. Verka-
mannaflokkurinn var eitt sinn
einn róttækasti sósíalistaflokk
ur í Vestur-Evrópu og hafði
meðal annars á þriðja áratug
aldarinnar náið samstarf við
kommúnista og Moskvu.
Nú er hann orðinn heldur
hægfara, er búinn að kasta
fyrir borð öllum þjóðnýtingar-
áætlunum, en heldur sér við
skipulagsbúskap, höft og eftir-
lit.
Hann brýnir það mjög fyrir
kjósendum, að það sé nauðsynlegt
að hafa áfram styrka stjórn og
vera ekkert að breyta til. Kenn-
ir í rauninni hjá flokknum sterkr
ar íhaldssemi og jafnvel stöðn-
unar. Það er og álit margra, að
flokkurinn sjálfur hafi ekkert
gott af því að vera lengur en
22 ár við völd. Við svo langan
valdatíma geti farið að gæta
spillingar. Má m.a. benda á það
að í hinni margumtöluðu bók
„Rauða rúbínanum“ er nokkuð l
vikið að slíkri spillingu í Verka-
mannaflokknum.
Forustumenn Verkamanna-
flokksins eru þeir Einar Gerhard-
sen forsætisráðherra, Oscar Torp
dómsmálaráðherra og Nils Höns-
vald formaður þingflokksins.
Halvard Eange utanrkisráðherra I
sem hefur verið mjög mikils met-
inn mun nú vera að draga sig út
úr stjórnmálum af heilsuleysi og
öðrum ástæðum.
Borgaraflokkarnir eru fjór-
ir. Fyrr á árum var hið mesta
hatur og sundrung milli
þeirra. Nú hafa þeir nálgazt
hvern annan og hafa kosn-
ingabandalag saman í ýmsum
fylkjum. Þótt enn séu nokkr-
ar snuðrur á þræðinum, munu
möguleikar þeirra til að
starfa saman að stjórn aldrei
hafa verið eins miklir og nú.
Þeir eru þessir:
— Hægri flokkurinn, sem hef-
ur verið mjög íhaldssamur en
færst á síðustu árum yfir til auk-
ins frjálslyndis. Hann er annar
stærsti flokkur landsins og fer
vaxandi. Hann nýtur sérstaklega
mikils blaðakosts. Fylgja honum
að málum m.a. Aftenposten,
stærsta blað Noregs og svo ágæt
og vönduð héraðsblöð í öllum
helztu borgum og bæjum Noregs.
Hann hefur vaxandi fylgi meðal
æskunnar.
Foringjar hafa verið hinn aldnt
C. J. Hambro og Herman Smitt
Ingebretsen aðalritstjóri Aften-
posten. Formaður flokksins er
Alv Kjös, sem nú lætur nú meira
að sér kveðá. Annars er Hambro
nú að draga sig í hlé.
Hinir þrír ílokkarnir Kristilegi
flokkurinn, Vinstrl og Bænda-
flokkurinn eru venjulega kallað-
ir miðflokkar. Vinstri flokkurinn
er upphaflega hinn frjálslyndi
flokkur Norgs. En upp úr styrj-
öldinni tók hann aö verða all rót-
tækur og leiddi það til þess að
hægri armur flokksina klofnaði
út úr honum og myndaði Kristi-
lega flokkinn. En Vinstri flokk-
urinn er enn all sundraður. Eru
armar hans tveir: borgararmur-
inn, sem er róttækur og stendur
að málgagni hans Dagbladet og
sveitaarmurinn, sem er hæglát-
ari og ekki fjarri náinni sam-
vinnu við Hægri flokkinn.
Foringjar Vinstri flokksins eru
Bent Röiseland og Paul Ingebret-
sen.
Foringi Kristilega flokksins er
Erling Wikberg.
Bændaflokkurinn hefur hags-
muni sveitanna á stefnuskrá
sinni. Hann er fremur hægri sinn
aður og nú gott samkomulag
Frh. á bls. 18.
Mynd þessi var tekin í fyrradag í Ósló, þegar Hægri-flokkurinn hélt kosningafund í einu kvik-
myndahúsi borgarinnar. Mikil aðsókn var að fundinum og sést biðröðin á myndinni.