Morgunblaðið - 11.10.1957, Side 6

6
MORCVPtBL AÐ1Ð
Föstudagur 11. október 195T
Hrói höttur og
ASTANDIÐ á eynni Kúbu í
Karibíska hafinu er nú
orðið svo ótryggt, að ein-
ræðisherrann Batista hefur sent
konu sína og börn til Flórida í
Bandaríkjunum. Á flugvellinum
í Havana bíður flugvél hans og
er ætíð tilbúin til brottferðar, ef
Batista þyrfti á því að halda.
Það er unga þjóðin sem er
að gera uppreisn gegn ein-
ræðisherranum. Stúdentar eru
fremstir í fiokki. Skæruliða-
hernaður geisar á suðurströnd
Iandsins. Sprengjum er kastað
og nú fyrir nokkru brauzt út
uppreisn í Cienfuegos, bæki-
stöð flotans á suðurströndinni.
★
Batista er af fátækum bændum
kominn. í æðum hans rennur
blandað blóð hvítra manna og
Fidel Castro, uppreisnarforingi
Indíána. Hann gekk ungur í her-
skóla. Þar var það gæfa hans, að
hann lærði vel vélritun og hrað-
ritun. Vegna ágætra hæfileika í
þeim greinum var hann skipað-
ur hraðritari herráðs Kúba.
Kynntist hann og varð vinur
gamla harðstjórans Machado.
Stjórn Machado harðnaði mjög,
þegar kreppan skall yfir um
1930. Fátækt og atvinnuleysi kom
af stað ólgu meðal almúgans. En
Machado lét hart mæta hörðu og
varð hann hataður af þjóðinni.
Það var komið að suðumarki.
Þetta sá Batista, hraðritari her-
ráðsins. Hann safnaði um sig hópi
ungra liðsforingja, sem sáu nú
von um frama. Svo notaði hann
tæikfærið, dró upp skammbyssu
og sagði Machado að hafa sig á
brott. Batista hét þjóðinni bætt-
um kjörum og auknu frjálsræði.
Hann efndi hið fyrra, þegar tím-
arnir fóru að batna. Hitt tregð-
aðist hann við. Það er nú meira
en aldarfjórðungur síðan Batista
framkvæmdi valdatöku sína.
Hann hefur síðan verið hinn
mikli valdhafi Kúbu. I fyrstu
var hann vinsæll meðal alþýðu,
en nú er svo komið, að hann
heldur völdum, aðeins með stuðn
ingi hersins.
Um tíma skömmu eftir síð-
ari heimsstyrjöldina var hann
knúinn af almenningsáliti inn-
anlands og utan til að leggja
niður völd. Lýðræðisskipulag
var við lýði á Kúbu í fáein ár.
Svo kom Batista aftur til lands
ins, framkvæmdi aðra valda-
töku með herinn að baki sér
og leysti upp þingið. Eftir það
hefur verið kalt stríð milli
Batista og alþýðunnar, miili
hersins og alþýðunnar,
★
Það er þó ekki fyrr en síðustu
tvö ár, sem mótstaðan gegn Bat-
ista hefur sameinast undir einum
foringja og eitt ár er íiðið síðan
hann steig á land á Kúbu og hóf
að þreyta liðsmenn stjórnarinn-
ar með skæruhernaði.
Foringi skæruliðanna er ung-
ur lögfræðingur að nafni Fidel
Castro. Barátta hans gegn Batista
hófst 26. júlí 1953. f smábænum
Santiago, sem er um 1000 km aust
ur af Havana. Hann var fremstur
í flokki fjölmenns liðs stúdenta,
sem risu upp gegn stjórninni og
fc-.áræðisherrann
réðust vopnlitlir að kastalanum
í borginni. Árásin var gerð af
vankunnáttu og vanefnum. Þetta
varð blóðbað. Hinir vönu her-
menn í kastalanum skutu stúdent
ana niður með vélbyssum. Þeir
sem eftir lifðu voru handteknir.
Það átti að dæma Castro til
dauða, en erkibiskupinn í Santi-
ago skarst í málið og hlaut þessi
ungi uppreisnarmaður í þess stað
15 ár^ fangelsi.
19 mánuðum seinna lét Batista
fara fram eina af hinum svo-
nefndu kosningum, sem fer fram
með sama hætti og kosningar í
Sovétríkjunum. Kosningadagur-
inn var gerður að hátíðisdegi og
í tilefni hans voru margir fangar
náðaðir og sleppt úr haldi, þeirra
á meðal Castro. Enn var Batista
ekki hræddur við að sleppa upp-
reisnarmönnum úr haldi, því að
mótstaðan var sundruð og hik-
andi.
★
Castro fór úr landi. Fyrst hélt
hann til New York og reikaði þar
í nokkrar vikur um strætin. Eft-
ir það kom hann til Mexikó og
hitti þar fyrir mikinn hóp út-
lægra stúdenta og frelsiselskandi
manna frá Kúbu. í Mexikó seldi
Castro föt af sér fyrir 20 dollara
til þess að geta gefið út bók um
réttarhöldin gegn sér í Santiago.
Vakti bók þessi athygli fyrir það
hve nákvæmlega hún lýsti ger-
ræðisfullri misbeitingu dómstól-
anna á Kúbu. Varð Castro nú
brátt viðurkenndur uppreisnar-
leiðtogi í hópi útlægra stúdenta
og það þótt þeir væru af möig-
um flokkum.
Þeir stofnuðu nú byltingarráð
Kúbu og gáfu út tilkynningu, um
að einhverntíma á árinu 1956
myndu þeir gera innrás á eyjuna
og velta Batista einræðisherra.
Jafnframt þessu fór að gæta nokk
uð minniháttar skemmdarverka á
Kúbu. blú vissi Batista, að hann
hafði fengið skæðan mótstöðu-
mann Herinn fékk fyrirmæli um
að vera við öllu búinn.
★
Þann 2. desember 1956 sigldi
svolítill 62 smálesta mótorbatur
upp að suðurströnd Kúbu. Hann
bar nafnið Gramma og innan-
borðs voru 82 ungir uppreisnar-
menn. Það var ætlunin að stíga
á land á svonefndum Oleranda-
Fulgencio Batista, einræðisherra
sandi, sem er skammt frá bænum
Niegero.
En óheppnin fylgdi uppreisn-
armönnunum í byrjun. Orrustu-
flugvél stjórnarinnar kom auga
á skipið og lét vélbyssuskotum
rigna yfir það. Það kom líka í
ljós, að mjög erfitt var að stíga
á land á þessum stað. Þar er
grunnsævi og sker fyrir framan.
Komust uppreisnarmennirnir
ekki á land nema með lítið eitt
af vopnum. Uppi í landinu komu
hersveitir stjórnarinnar á móti
þeim og stóðu bardagar í þrjá
daga. Eftir það voru 30 uppreisn-
armenn fallnir og fleiri særðir.
Héldu þeir upp í Sierra Maestra
fjöllin og földu sig þar í geysi-
þéttum frumákógum.
★
Þar hefur Castro haldizt við
síðan. Að honum hefur drifið
mesti fjöldi ungra manna og
skiptir uppreisnarherinn orð-
ið hundruðum. Hefur Castro
verið líkt við Hróa hött, hinn
fræga stigamannaforingja. —
Hafa menn hans vanizt við
dvölina í skóginum, safnað
skeggi og eru hinir vígaleg-
ustu. Þeir ráða í rauninni yfir
þessu suðausturhorni eyjarinn
ar. Þaðan hafa þeir gert út-
rásir í ýmsar áttir og eiga
ætíð öruggt hæli í skógunum.
Getur verið að þeir ráðist til
stærri atlögu hvenær sem er.
Auk þess eru flugumenn Cast-
ros starfandi um allt landið, svo
að fylgismenn stjórnarinrfhr eru
hvergi öruggir um líf sitt.
skemmdarverk eru unnin á verk-
smiðjum og sykurekrum.
★
Djarfasta árásin var þó gerð
í Havana sl. vor. Fjölmennur
hópur stúdenta réðst vopnaður
inn í forsetahöllina í þeim ein-
læga ásetningi að^skjóta Batista
forseta. Á sama tíma réðust
stúdentar inn í þulherbergi út-
varpsstöðvarinnar og tilkynntu
að Batista væri dauður.
En einnig þessi áætlun mis-
tókst. Árásin á forsetahöllina kom
að vísu að óvörum. Hún var
framkvæmd í hvíldartímanum
um miðjan dag og verðirnir lágu
á meltunni. Tókst stúdentunum
að vinna bug á mótspyrnu þeirra.
En er þeir ætluðu að ganga til
herbergis forsetans, mætti þeim
skothríð. Það var forsetinn sjálf-
ur sem beið alvopnaður inni í
herberginu. Hann hélt á marg-
hleypu í hægri hendi, en tók
símatólið upp með þeirri vinstri
og hringdi í setuliðið. Eftir ör-
skamma stund kom fjölmennt
herlið á vettvang og stúdentarn-
1 ir voru felldir í hrönnum.
Dómadogsþvæftingur Tímans
BLAÐ fjármálaráðherrans, „Tím-
inn“, rak upp smáskræki 29. f.
m. og 1. þ. m. út af þeim rök-
semdum er ég birti um skattana
í grein minni hér í blaðinu 28.
fyrra mánaðar.
Grein sú er öll byggð á raun-
verulegum tölum úr fjárlögum
og ríkisreikningum. Engri þeirri
tölu reynir Tíminn að hnekkja og
getur það ekki.
En hann kallar greinina:
dómadagsþvætting og fann þar
það orðið, sem bezt á við um
skrif hans sjálfs, því að megin-
hlutinn af öllu, sem þar sést um
stjórnmál og fjármál, er dóma-
dagsþvættingur. Raunverulegum
og réttum tölum vill slíkt blað
eðlilega ekki koma um of
nærri. Þær eru eitur í þess bein-
um. Það kýs það helzt, að eiga
tal við þá, sem minnst vita. Þá
telur blaðið og forráðamenn þess
helzt hægt að blekkja með rugli
sínu um menn og málefni. —
Nokkrum atriðum víkur þó blað-
ið að í sambandi við grein mína,
sem ástæða er til að svara, því
að ekkert þeirra er hjá Tíman-
um á rökum reist. Hann telur
mig hafa haldið því fram, að
Eysteinn einn réði setningu fjár-
laga og ákvörðun ríkisútgjalda.
Engri slíkri vitleysu hefi eg
hreyft. Hún er tilbúningur Tím-
ans. Hitt hefi eg sagt, að fjár-
málaráðherrann hafi forystuna
um þessi efni. Og þar eð Eysteinn
hefir verið allra manna lengst
í því embætti illu heilli, þá ben
hann meiri ábyrgð á ófarnaðinum
en nokkur maður annar. Það var
heldur ekki verið að skafa utan
af ráðum fjármálaráðherrans á
síðum Tímans, þegar þeir Pétur
Magnússon og Jóhann Þ. Jósefs-
son voru í embættinu. Þá voru
engir eins ákveðnir í því, sem
Tímamenn, að öll eyðsla væri
þeirra sök. •
Þá er Tíminn að sletta því, að
dýrtíðin öll sé sök Sjálfstæðis-
manna. Eg mun í þetta sinn leiða
hjá mér að svara því rugli. En
vera kann, að eg skrifi um það
sérstaka grein til frekari sönn-
unar þeirri staðreynd, að á þvi
sbrifar ur
daglega lífinu
Maðurinn, jörðin og
tunglið
IDAG birtir Morgunblaðið hug-
leiðingar Jóns Kaldals vegna
sýningarinnar: Fjölskylda þjóð-
anna. Ég vil vekja athygli á þess-
ari djúpu hugvekju, sem er eins
og rödd úr mínu eigin hjarta.
Eigum við að fara til tunglsins?
Heimili mannsins er jörðin, er
eitt sinn reis úr Ægi, iðagræn.
Það er aðeins einn maður í heimi
og nafn hans er allir menn og það
er litli flautuleikarinn og hann
er ég og ég er hann og ég hann
leik á flautuna mína: Alle
menschen werden Briider. Nem-
um jörðina, heimili okkar, áður
en við höldum til tunglsins. Höld-
um okkur á heimili okkar, þang-
að til blessun fylgir ferðum okk-
ar. Þá getum við leiðzt, sem tvö
lítil börn, óvitandi um hið illa,
sem einu sinni var, út í himin-
geiminn. Með þeirri mynd lýkur
sinfóníunni Fjölskylda þjóðanna.
Þökk, Jón Kaldal.
9. okt. ’57
G.W.V.
Þulirnir
E" G tek undir með S.V., er skrif-
ar í dag um fréttaþulina
(8/10). Er oft hörmulegt að hlusta
á fréttalesturinn.
Ríkisútvarpið á alls ekki að
láta fréttamennina lesa fréttirnar
heldur valda þuli. Annars eru
þeir þulir, sem útvarpið hefur
núna, alls ekki fyrsta flokks, og
verður því að gera gangskör að
því að fá góða þuli. Það þyðir
ekkert að einblína á einhver
launalög og segja: Kaupið má
ekki vera hærra en þetta, en fyr-
ir það kaup vilja úrvalsmennirnir
ekki vinna, og því verðum við að
gera okkur að góðu miðlungs-
menn. Við vitum hvernig fór með
bezta þul okkar, Pétur. Nei, í
þularstörf dugar ekkert annað en
það bezta. Og það er nær fyrir
útvarpið að nota fé sitt til að
greiða mörgum og góðum þulum
góð laun og að bæta dagskrána,
heldur en að sóa því í hluti, sem
útvarpinu koma ekkert víð og
kemur sárafáum að gagni, svo
sem sinfóníuhljómsveit og sýn-
ingar. — 'S.M.
Fegurðarsamkeppni
á dansleikum
KÆRI „Velvakandi“,
Mig langar til að vekja at-
hygli þína á fegurðarsamkeppn-
inni, sem skemmtistaðirnir, að
sögn ætla að innleiða á hverju
laugardagskvöldi meðal úngling-
anna. Við nokkrar mæður höfum
talað um þetta fyrirbæri okkar
á milli, og verið sammála um, að
þetta sé í alla staði mjög varhuga
verður leikur. Það er okkar álit
að þetta hafi spillandi áhrif á
æskuna og að spillingin liggi í
því, að koma metingi inn hjá v.ng-
lingunum, um það hver sé fin-
astur til fara og hver fallegastur.
Það bæri fremur að verðlauna
unglinga fyrir prúða framkomu
og reglusemi, og fyrir það hvorki
að reykja né drekka, því það eru
eiginleikar, sem vert er að verð-
launa.
Sagt er að dansstaðirnir beiti
þessum brögðum, til að draga
unglingana að skemmtistöðunum.
Er samkeppnin orðin svona hörð
um unga fólkið? En ekki hafa
allir hlotið fegurð í vöggugjöf og
heilbrigðast væri ungu fólki eða
æskumönnum að skemmta sér án
slíkra æsingaatriða, sem geta vald
ið öfund og sundrung hjá ungling
um á gelgjuskeiði, sem almennt
eru taldir áhrifagjarnir.
Okkur finnst að það sé nóg að
hafa til að bera æskuþokka og
æskugleði og meira þurfi ekki við
svo að hægt sé að skemmta sér
á fullnægjandi og viðeigandi hátt.
Gætu ekki forráðamenn bæjar-
ins gripið hér í taumana og bann-
að slíkan skrípaleik með æskuna
og stemmt stigu fyrir að slík
ómenning eigi sér stað.
Nokkrar mæður.
sviði á enginn svo stóra sök, sem
stjórnmálabraskarinn Eysteinn
Jónsson.
Þá spyr „Tíminn“ hvort fram-
kvæmdir ríkisins séu þá ekki
mest Eysteini að þakka, eins og
útgjöldin. Framkvæmdirnar eru
margar nauðsynlegar og þarfar,
en ekki nærri allar. Þær eru þjóð
og þingi og ríkisstjórn að þakka.
1 En þær eru ekkert mikilsverð-
J ari fyrir það, þó margar þeirra
hafi verið gerðar mörgum sinn-
um dýrari en vera þurfti vegna
heimskulegrar fjármálastjórnar.
Gengisfallið 1950 er eitt af því
sem „Tíminn“ nefnir sem afsök-
un fyrir skattaskrúfunni. Víst
hefir það átt sinn þátt og hann
ekki lítinn á því sviði.Sú ákvörð-
un að fella gengið var tekin sem
neyðarúrræði og gat komið að
miklu gagni ef við hefðum haft
einbeitta og viturlega fjármála-
stjórn síðan. En við höfum haft
Eystein. Þess vegna dugði geng-
isfallið aðeins um stund. Það
rann út í sandinn og varð til að
auka skrúfuna og gera vandann
enn alvarlegri en ella.
Að lokum nefnir „Tíminn“ það.
sem höfuðvillu í grein minni, að
eg skuli ekki taka framkvæmdir
ríkisstofnananna með, þegar eg
ber saman kostnaðinn við starf-
rækslu þeirra. Þá hefði nú fyrst
verið hægt að slá mér við, ef eg
hefði lent í þeirri villu. Eg bar
saman rekstrarkostnað stofnan-
anna 1949 og áætlun 1957. Að
blanda rekstrarútgjöldum sam-
an við framkvæmdir þessi ár
hefði auðvitað aukið hækkunina
gífurlega. En það kom ekki hin-
um raunverulega rekstrarkostn-
aði við. Þetta sem annað sýnir
hvílíkt rugl „Tíminn“ er að fara
með.
Hitt er náttúrlega engin furða,
þó Tímamenn svíði undan því,
að það skuli upplýst með tölum,
að frá því Nýsköpunarstjórnin
hætti hafa gjöld og skattar með
11 ára setu Eysteins í ríkisstjórn
hækkað um 1015 milljónir króna
miðað við heilt ár.
Og frá því Eysteinn tók við
embætti fjármálaráðherra 1950
hafa gjöld og skattar til ríkis-
ins hæklcað um 839 milljónir kr.,
einnig miðað við heilt ár.
Þessum herrum fellur heldur
ekkert vel, að sjá það sannaS
með tölum, að árlegur rekstrar-
kostnaður sjö ríkisstofnana hefir
í síðari fjármálaráðherratíð Ey-
steins Jónssonar hækkað um 74,6
milljónir króna og að sú hækk-
un kemur ekki fram í samtölu
fjárlaga og ríkisreikninga.
Má því segja, að það er nokk-
ur vorkunn þó afsakanir Tímans
fyrir þessum staðreyndum sé
„dómadagsþvættingur“. Það
hljóta þær eðlilega að verða.
Jón Fálmason.