Morgunblaðið - 16.10.1957, Blaðsíða 11

Miðvikudagur 16. okt. 1957
MORC 111\BT 4 Ð IÐ
11
Kurfurstendanmi er nú ein aðalverzlunargatan í Vestur-Berlín. Við hana sjást nú nær engin
merki styrjaldareyöileggingarinnar. Við enda götunnar standa rústir kirkju þeirrar, sem kennd
var við Vilhjálm keisara. Að styrjöldinni lokinni stóð turninn einn eftir, mjög skemmdur.
Pegar gatan var endurbyggð var ákveðið, að láta kirkjuturninn standa óhaggaðan, til þess að
minna borgarbúa á eyðileggingar styrjaldarinnar og hina stórfelldu uppbyggingu, sem síðan
hefur átt sér stað.
DACUR í BERLÍN
„í>AÐ ER EKKI HÆGT að búa
í V-Þýzkalandi. Landið morar af
þjófum og morðingjum", — sagði
austur-þýzkur verzlunarerind-
reki, sem var á leið til útlanda,
er ég spurði hann hvort hann
hefði nokkuð á móti því að setj-
ast að vestan járntjalds. Það var
sama hvernig spurningunni var
breytt og snúið. Annað svar
fékkst ekki út úr honum um þetta
efni. Ég sagði það þá vera ljóst,
að velmegun væri meiri í Vestur-
Þýzkalandi en Austur-Þýzkalandi
og uppbyggingin eftir eyðilegg-
ingar styrjaldarinnar hefði orðið
örari í V-Þýzkalandi en fyrir
austan. Hann neitaði því ekki
beint, en sagði uppbygginguna
ganga vel í A-Þýzkalandi.
En hvernig er það með Berlín?
í V-Berlin sjást óvíða miklar
húsarústir nú orðið, en í A-Berlín
er vart annað sjáanlegt en fallin
og hálffallin hús.
„Áróður“ — svaraði hann.
En ég hef þó séð það með eigin
augum.
„Ja, ástaeðan er sú“ — sagði
hann, „að þegar Bretar og Banda
ríkjamenn vörpuðu sprengjum á
Berlín á styrjaldarárunum, vörp-
uðu þeir þeim nær eingöngu á
A-Berlín“. Aðra skýringu á þessu
máli vildi hann ekki gefa.
Ég spurði hann þá hvernig það
væri með stjórnmálaflokkana í
A-Þýzkalandi, hvers vegna þar
fengi enginn andkommúniskur
flokkur að starfa. Og svarið var
sem vænta mátti hið sama:
„Áróður“. Hann kvað fimm
stjórnmálaflokka starfa í A-
Þýzkalandi og hann nefndi þá
hvern um sig. Helztu ágreinings-
atriði þessara flokka vildi hann
ógjarnan skilgreina, en sagði hins
vegar, að þeir væru allir einhuga
um hina „sósialisku uppbygg-
ingu“.
En af hverju starfa engir flokk-
ar, sem eru andvígir „sósialiskri
uppbyggingu“ og stjórn lands-
ins?
„Þess er engin þörf. Allir A,-
Þjóðverjar standa með stjórninni
og „sósialiskri uppbyggingu“
— svaraði hann.
■ o—~
í Vestur-Berlín kynntist ég
manni einum, og hafði eitt sinn
orð á því við hann, að mér fynd-
ist undarlega margir V-Berlín-
arbúar eiga hunda. Annar hver
maður væri með hund í taumi á
götum úti.
Hann kvað þetta satt vera, á-
ætlað væri, að 25. hver V-Berlín-
arbúi ætti hund — og svo bætti
hann við og brosti:
„Hundarnir okkar eru fleiri en
stuðningsmenn stjórnarinnar eru
í A-Berlín“.
★
Slík er Berlín, borg hinna
sterkustu andstæðna, ein sér-
stæðasta borg vorra tíma. Hún
er borg fegurðar og glaums,
eymdar og angurværðar — borg
austurs og vesturs — í rauninni
tvær borgir, sem járntjaldið skil-
ur að. Berlín er smám saman að
rísa úr rústum síðari heimsstyrj-
aldarinnar, en samt má segja, að
enn ríki þar styrjaldarástand
„kalda stríðsins".
Aðeins eru liðnar fáar vikur
síðan rússnesku hermennirnir yf-
irgáfu útvarpshöllina í Berlín,
þar sem áður var ein mesta út-
varpsstöð á meginlandinu. Er
rússneska herstjórnin sá í lok
styrjaldarinnar, að útvarpsstöð-
in, sem féll í hlut V-Berlínar,
yrði starfhæf eftir tiltölulega
litla viðgerð, voru rússneskir her-
fnenn látnir setjast að í henni til
þess að koma í veg fyrir að V-
Berlínarbúar gætu komið sér upp
útvarpsstöð. Samt sem áður tókst
V-Berlínarbúum að koma sér upp
útvarpsstöð, meira að segja tveim,
á fáeinum árum. Að lokum sáu
Rússar, að tilgangslaust var að
halda útvarpshöllinni lengur —
og síðan yfirgáfu þeir hana eftir
að hafa brennt öllu innanstokks
og brotið og bramlað það, sem
hægt var að eyðileggja.
Þeir hafa engu gleymt
Á samgöngubannsárunum var
Berlín sem eyja í reginhafi. Með
loftbrúnni vannst það, sem unn-
izt gat; opinn þjóðvegur til V-
Þýzkalands. Enn er allt síma-
samband Berlínar við hinn vest-
ræna heim um stuttbylgjustöðv-
ar og enn verða Berlínarbúar að
vera sjálfum sér nógir um raf-
magnsframleiðslu. Enda þótt í-
búar V-Berlínar lifi nú við glaum
og gleði og V-Berlín sé orðin
fræg um alla álfuna fyrir fjöl-
breytt skemmtanalíf, lífsgleði og
lystisemdir — þá hafa íbúarnir
engu gleymt. Þess verður ferða-
maðurinn fljótt var.
Tvær borgir
Eins og áður er sagt, má segja,
að Berlín sé í rauninni tvær
borgir. í lok styrjaldarinnar var
Berlín ein rúst. Þá sást enginn
munur á Austur- og Vestur-
Berlín. Talið er, að þriðji hver
Berlínarbúi hafi misst heimili sitt
í styrjaldarátökunum. Þá hófst
bygging hinnar nýju Berlínar —
og í dag er Berlín ný borg og
gömul borg — tvær borgir. Segja
má, að ekkert sé sameiginlegt
þessum borgum annað en
tunga fólksins. Stjórnarfar-
ið er tvenns konar, gjaid-
miðillinn jafnframt og samgöngu
kerfi borgarhlutanna alveg tví-
skipt að því undanskildu, að neð-
anjarðarlestin gengur á milli borg
arhlutanna. Berlín er því í hæsta
máta sérstæð borg og nýstárleg
fyrir ókunnuga — og þá sérstak-
lega vegna þess að þar er hægt
að skyggnast yfir járntjaldið án
nokkurra vandkvæða.
■Ar
Ljóst var, að mikið var um að
vera í A-Berlín þennan dag,
sunnudaginn 6. október sl. Rauð-
ir fánar blöktu hvarvetna og
friðardúfumyndir hengu á göt-
um og gatnamótum. Brandenburg
arhliðið var að baki og við geng-
um nú upp Unter den Linden,
sem eitt sinn var ein aðalgatan
í Berlín. Nú er hún jafnhrörleg
og flestar aðrar götur í A-Berlín.
Dökkar og skuggalegar múrsteins
byggingar, en á milli þeirra gaml
ar rústir, hálffallin hús, múr-
steinahrúgur. Við götuna var að-
eins hægt að koma auga á eina
nýlega og reisulega byggingu.
Þetta var skrautlegt stórhýsi, um
hverfis það var meira en mann-
hæðarhá járnrimlagirðing, en við
hliðið stóð hermaður vörð. Á
daginn kom, að hér var rússneska
sendiráðið til húsa.
brott með þá, en vopnaðir lög-
regluþjónar stöðvuðu alla aðra
umferð á nærliggjandi gatnamót-
um. Þegar Ulbricht hinn grá-
skeggjaði foringi austur-þýzkra
kommúnista byrtist í dyrum
óperuhússins heyrðist lófatak á
stangli meðal þeirra, sem næst
dyrunum stóðu. Lófatakið þign-
aði nær samstundis aftur, Ul-
bricht brosti og hneigði sig, fólk-
ið stóð þögult og alvarlegt —
og foringinn smó inn í bifreiðina,
sem var þegar í brott. Mannfjöld-
inn dreifðist þögull sem áður.
„Hátíðarlistasýning“
Rauðu fánunum fjölgaði eftir
því sem ofar dró og húsveggir
voru þaktir rauðum borðum áletr
uðum ýmsum slagorðum um „al-
þýðulýðræði“ og sósialiska upp-
byggingu1'. Á einu götuhorninu
var risastór mynd af Krúsjeff þar
sem hann brosti sínu breiðasta.
Þar skammt frá var lágt hús en
þó áberandi, hið „sósialiska
byltingarlistasafn". Að utan var
það þakið litauðugum stórum
spjöldum, sem minntu á þvotta-
efnis- eða bíóauglýsingar. Þegar
betur var að gáð voru þetta teikn
ingar af ófrýnilegum mönnum,
sem veifuðu dollurum og vetnis-
sprengjum, Adenauer í Hitlers-
líki og fleiru slíku. Þetta var
sennilega einhver hátíðarlista-
sýning.
Hátíð þeirra með heiðursmerkin
Við þurftum ekki að fara langt
áður en við urðum þess fullviss,
að mikil hátíð var í nánd. Við
Unter den Linden, skammt frá
Marx-Engels torgi, stendur óperu
hús A-Berlínar. Fyrir utan það
hafði safnazt saman hópur fólks,
sem auðsjáanlega beið eftir ein-
hverju. Á götunni stóðu í langri
röð gljáfægðar rúsneskar bifreið-
ir — og biðu sennilega eftir þeim,
sem inni fyrir voru. Meðal mann
fjöldans stóðu nokkrir vopnaðir
lögregluþj ónar. Ég vatt mér að
öldruðum manni, sem stóð við
hlið eins lögregluþjónsins og
spurði hann hvað hér væri um að
vera. Hann gaut hornauga til lög-
regluþjónsins, varð vandræðaleg-
ur og muldraði eitthvað niður
í bringu sér — og gekk síðan
burt. Ég spurði lögregluþjóninn
því næst sömu spurningar — og
sagði hann mér, að daginn eftir
væri afmæli þýzka „alþýðulýð-
veldisins". Hátíðahöldin væru að
byrja. Lengra komumst við ekki
í samræðunum, dyr óperuhússins
lukust upp. Fólkið horfði þögult
á fyrirfólkið, flokksbroddana, er
sennilega voru að koma frá ein-
hverri hátíðasýningu í tilefni
dagsins. Einn af öðrum komu
þeir út, kommúniskir flokksleið-
togar, sem sumir hverjir komast
stöku sinnum í heimsfréttirnar —
og einkennisklæddir herforingj-
ar úr Rauða hernum. Flestir, ein-
kennisklæddir og óeinkennis-
klæddir, báru marglit heiðurs-
merki á brjóstinu. Rússnesku bif-
reiðirnar renndu ein af annarri
upp að anddyrinu og hurfu á
Hin „sósíaliska uppbygging“
Þegar komið var lengra inn í
borgina mátti víða sjá risastór
spjöld, sem á var letrað rauð-
um stöfum eitthvað á þá leið,
að þýzka „alþýðulýðveldið“
færði Sovétþjóðunum innileg-
ustu þakkir fyrir ómetanlega að-
stoð við „uppbyggingu sosíalism-
ans". Eftir að hafa eytt heilum
degi í A-Berlín varð það ljóst,
að hin „sósíaliska uppbygging“
hefur að litlu leyti náð til höfuð-
borgarinnar, því að enn virðist
hún að miklu leyti í rúst. Senni-
lega hefur þessi uppbygging ein-
ungis náð til aðalstöðva öryggis-
lögreglunnar í borginni.
Stalin Allee er ekki fyrir alla
Allir þeir, sem þekkja Berlín
vorra tíma, þekkja Stalin Allee,
breiðgötuna sem byggð var upp
eftir rússneskri fyrirmynd félaga
Stalin til dýrðar. Enn stendur
stór stytta af Stalin fyrir miðri
götunni, enda þótt hann sé ekki
lengur í tízku í A-Þýzkalandi
frekar en í öðrum kommúnista-
ríkjum. Stalin Allee er ein af
þeim fáu götum í A-Berlín, sem
stórar íbúðarbyggingar hafa ver-
ið byggðar við eftir að styrjöld-
inni lauk. Hús þessi eru íburðar-
mikil og er ljóst, að ekkert hefur
verið til sparað til þess að fegra
þau. En að baki húsaraðanna taka
hins vegar við múrsteinahrúg-
urnar og hálfhrundu húsin, sem
einkenna alla A-Berlín.
Þjóðverji einn skýrði mér svo
frá, að í húsunum við Stalin
Allee væru mestmegnis þriggja
herbergja íbúðir, leiga þeirra
væri frekar væg, en aftur á móti
væru þær ekki opnar hverjum
sem væri. Enginn annar en sá,
sem getið hefði sér góðan orð-
stír í starfi fyrir kommúnista-
flokkinn, gæti átt von á því að
komast í nýja íbúð.
Margir fiýja bág lífskjör
Fyrir styrjöldina voru aðal-
verzlunarhverfin í Berlín í aust-
urhluta borgarinnar. Nú eru
verzlanir aðeins á stangli í þess-
um hverfum, vöruúrval fátæk-
legt og verðið hátt. Sýningaglugg
ar verzlananna minna helzt á
smáverzlanir í litlum sjávarþorp-
um hér á landi. Þó hafa smá-
verzlanirnar við islenzku sjávar-
síðuna oft á tíðum margt á boð-
stólum, sem ekki hefur sézt í
Framh. á bls. 12
Rauði fáninn blaktir yfir Brandenburgarhliðinu, sem stendur
á mörkum Austur- og Vestur-Berlínar. Ofan við Branden-
burgarhliðið var áður beimsfrægt fereyki úr kopar, en Rússar
tóku það niður í lok styrjaldarinnar og fluttu austur á bóginn
— bræddu það. Áður þótti Brandenburgarhliðið hið tignar-
legasta, en nú líkist það miklu fremur fangelsisgrindum. Fyrir
handan það blasa rústir Austur-Berlínar við.