Morgunblaðið - 24.11.1957, Blaðsíða 6

6
MORCVIVBL AÐIÐ
Sunmidagur 24. nóv. 1957
Rætt við fyrsta rafmagnsstöðva-
stjóra á landinu *
Áttræöur þúsund þjala smihur, Ingvar
E. Isdal, segir frá nokkrum atriöum
ur ævi smni
INGVAR E. ísdal er áttræður á
morgun, mánudag. Hann er sann-
kallaður þúsund þjala smiður og
hefur lagt gjörva hönd á margt.
Hann er fyrsti rafmagnsstöðva-
stjóri á landinu, lærði húsa- og
húsgagnasmíði í Danmörku og
hefur smíðað marga hluti af mikl
um hagleik. — Þegar Ingvar hafði
látið af störfum hér í Reykjavík,
fluttist hann upp í Hvalfjörð, þar
sem hann býr nú. Bær hans stend
ur í Fossadal, en rétt fyrir utan
húsdyrnar rennur Fossaá með lág
um eilífum nið, en það var ekki
af rómantískum ástæðum, sem
Ingvar valdi sér þennan stað,
heldur var hitt þyngra á vogar-
skálinni, að þarna fékk hann tæki
færi að glíma við hugvit sitt,
beizla Fossaá og leiða rafmagnið
inn í bæ sinn. — Ég gat ekki hugs
að mér að vera iðjulaus í Reykja-
vík, sagði hann við okkur, þegar
við komum í stutta heimsókn
fyrir skömmu, ég hef alltaf verið
meiri sveita- en bæjamaður. Áð-
ur en samtalið hófst, sýndi Ingvar
gestum sínum marga merkismuni,
sem hann hefur safnað saman á
undanförnum áratugum. Hann
sagði: — Ég hef alltaf verið að
safna frá því ég man eftir mér
og ég held ég eigi nokkra allmerki
lega muni, en þó hef ég látið
marga. Þarna sáum við stóra
skápa frá Hollandi og Frakklandi,
skatthol Sigfúsar Eymundssonar,
lítinn spánskan skáp með mynd-
um úr Don Quixote, sem skornar
eru mjög fagurlega í fílgbein,
þarna var blekbytta Mortens
Hansens skólastjóra og eldgamall
trékassi, sem sagt er, að Ingibjörg
kona Jóns Sigurðssonar, hafi átt,
vogarlóð frá 1684, sem á stendur
C5 (Kristján 5.) og mátti sjá, að
margar hendur hafa haldið á því
um dagana, og loks fengum við
að handleika dálítið Búddalikn-
eski, skorið í fílabein. — Þú trúir
auðvitað á Búdda, sögðum við.
— Já, svaraði Ingvar, Búdda og
sólina. — Á meðan Ingvar sýndi
okkur muni sína, röbbuðum við
líka um hann sjálfan og ævi hans.
Hér eru nokkur brot:
— Ég er sonur Eymundar Jóns-
sonar í Dilkanesi í Nesjahreppi,
en ólst upp hjá fóstra mínum,
Eiríki Guðmundssyni frá Hof-
felli, bjó á Hornafirði og Brú í
Jökuldal. Ég fór ungur til Noregs
og síðar til Danmerkur, sigldi
með kol frá Englandi til megin-
landsins eitt ár, kom síðan heim
aftur og vann á Seyðisfirði, síð-
ar í kolanámu á Tjörnesi og loks
í Reykjavík, siðast sá ég um bygg
ingu háspennustöðvanna og við-
hald á þeim.
— Svo við snúum okkur fyrst
að æsku þinni, faðir þinn var
læknir nefndur?
.— Já, eða homópati, eins og
það var kallað. Hann var mikill
hagleiksmaður, smíðaði mörg hús
m.a. verzlunarhúsin á Papósi. Svo
var alltaf sent eftir honum, þegar
ekki náðist í lækninn austur á
Hérað. Hann skar í ígerðir og
hjálpaði mönnum eftir beztu
getu. Fræg er sagan, þegar hann
bjargaði konu í barnsnauð með
því að smíða fyrstu fæðingateng-
ur hérlendis. Svo var mál með
vexti, að konan gat ekki fætt og
var orðin meðvitundarlaus. Hann
gekk þá út í smiðju og smíðaði
fæðingatengur, notaði þær síðan
við fæðinguna og bjargaði bæði
konu og barni.
— Áhugi þinn á rafmagnsfræði
hefur víst vaknað snemma?
— Já, strax í æsku. Mig
dreymdi eitt sinn undarlegan
draum, þegar ég sofnaði undir
húslestri. Mig dreymdi, að bað-
stofan ylti austur á Fljótsdals-
heiði í áttina til Seyðisfjarðar og
stanzaði svo á mæninum án þess
að það slokknaði á lampanum.
Þetta hefur mér alltaf þótt merk-
ur fyrirboði. — Það var mikið les
ið heima, ekki sízt fræðibækur.
Ég las margt, sem hafði verið
skrifað um rafmagnið. í Noregi
Ingvar E. fsdal
lærði ég að þekkja Ijósavél og
olíumótor, en tók ekki próf í raf-
magnsfræði fyrr en eftir 4. vetra
nám í Kaupmannahöfn. Þar gekk
ég á kvöldskóla, en vann á dag-
inn.
— Þú varst á 'Seyðisfirði, áður
en þú fórst utan. Kynntistu Þor-
steini Erlingssyni þar?
— Ég held nú það. Hann bjó í
sama húsi og ég. Hann var hið
mesta Ijúfmenni og ákaflega
skemmtilegur. Stundum kom
hann inn í eldhúsið til hjónanna,
sem við leigðum hjá, og skegg-
ræddi við fólkið. Það kom lika
fyrir, að hann færi með kvæði
eftir sig, mikil ósköp. Hann bjó
með danskri konu sinni, sem
hann skildi við síðar. Hún var
áreiðanlega miklu eldri en hann,
skelfilega feit, en ekki gat ég ann
að séð en samkomulagið væri upp
á það bezta. Mér er sagt, að hann
hafi búið hjá henni í Höfn. Ég
kynntist einnig Páli Ólafssyni.
Hann gisti alltaf hjá Guðlaugu,
fóstursystur minni. Páll var ó-
skaplegur fjörkálfur og talaði
nánast í Ijóðum. Ég er viss um, að
þúsundasti hlutinn af því hefur
ekki verið prentaður. Ég átti
skattholið hans Páls, en hef nú
fargað því. Mér er sagt það hafi
verið endurnýjað og sé nú í ágætu
lagi.
— Og hvernig líkaði þér í Nor-
egi?
— Ágætlega. Norðmenn voru mér
ákaflega góðir. Eitt sinn vann ég
að því skammt utan við Stafang-
ur að moka mold og grjóti af
háum kletti. Bletturinn hefur ver
ið um 50 m í þvermál og hefði
verkið tekið tvo, þrjá menn
nokkra mánuði. En ég var dálítið
frekur eins og fyrri daginn, tók
það til bragðs að grafa djúpan
skurð neðanvert við athafna-
svæði okkar, vissi sem var, að
hann mundi fyllast vatni og taka
með sér moldarskriðuna. Þetta
varð og, því að áður en við fórum
heim um kvöldið rann skriðan
af klöppinni, verkstjóranum
til mikillar undrunar. Fyrir þetta
fékk ég hæsta kaup.
— Við skulum þá hverfa til
Hafnar. Þér hefur þótt gaman
þar?
— Já, mikil ósköp. f Höfn lærði
ég líka á bíl 1903 og er kannske
fyrsti íslendingurinn, sem tekið
hefur bílpróf. Ég lærði á Ford,
sem meistarinn minn hafði keypt.
Hann átti erfitt um akstur, því
að hann var svo digur, að hann
festist gjarna milli stýris og sætis.

Vogarlóðið frá 1684 og trékassinn, sem sagt er að Ingibjörg,
kona Jóns Sigurðssonar, hafi átt.
En ég var tággrannur. Já, ég held
nú það, maður var svo sem með
nefið niðri í öllum fjandanum.
En það var erfitt að aka um göt-
urnar í Höfn fyrir hestvögnum,
og stundum urðum við að stöðva
bifreiðina og bíða lengi eftir því,
að hestunum þóknaðist að fara
fram hjá.
— Þú komst heim 1906.
— Já, ég fór aftur til Seyðis-
fjarðar 1906, vann við ýmislegt
fyrst í stað, en tók við Rafmagns-
veitu Seyðisfjarðarkaupstaðar
1913. Það var fyrsta háspennu-
stöð í landinu, 3000 volta stöð.
Ég fékk 1500 króna laun á ári,
auk húsnæðis. Vinnan var erfið,
þurfti oft að vaka í 18 klst. á
sólarhring, jafnvel lengur. Þrem-
ur árum síðar hætti ég þessum
starfa og fór norður á Tjörnes,
þar sem ég vann í kolanámu
Þorsteins Jónssonar. Hún borgaði
sig, var mér sagt, þó að kolin
hafi ekki verið á borð við erlend-
an eldivið. Þorsteinn hafði mann-
val á sínum snærum og aðbúnað-
ur allur eftir því, sem hægt var
á þeim tíma. Ég setti t.d. upp
kláf, sem flutti kolin í n.k.
loftbraut. Var botninn á hjörum
og opnaðist sjálfkrafa. Þetta var
mesta þarfaþing, sparaði vinnu-
kraft. Við unnum þarna milli
30 og 40 menn og fengum gott
kaup. Oft gat það verið erfitt að
greina kol frá grjóti og þurfti
sérfróða menn, ef það verk átti
að leysast vel af hendi. En Þor-
steinn hafði gott mannval, eins og
ég sagði áðan og er óhætt að
segja, að kol okkar hafi reynzt
tiltölulega vel. Ríkið hóf líka kola
nám á Tjörnesi síðustu ár stríðs-
ins og skyldi sú kolavinnsla vega
sbrifar up »
daglega lífinu
í
James Dean
GÆR var rætt hér í dálkunum
um söguna Austan Edens,
einkum um það, hvernig skilja
bæri endi hennar. Eins og allir
vita, hefur kvikmynd, sem byggð
er á hluta sögunnar, verið sýnd
í Austurbæjarbíói undanfarið og
verið geysimikið sótt.
James Dean, aðalleikarinn, þyk
ir túlka Cal, hinn misskilda bróð-
ur, af mikilli snilld — hugarstríð
hans, rangsnúin viðbrögð við erf-
iðleikum fjölskyldulífsins og ör-
væntinguna, þegar hann reynir
að gera föður sínum til hæfis.
Það ber harla lítinn árangur,
en þó verður endirinn sá, að fað-
irinn fyrirgefur syni sínum á
banabeði.
James Dean var ungur, og snot
ur. Hann naut ekki frægðar sinn-
ar lengi. Einn góðan veðurdag
fyrir tveimur árum brunaði hann
með ofsahraða um steinsteypta
þjóðvegi Kaliforníuríkis en gætti
sín ekki sem skyldi, lenti í á-
rekstri og batt þar með endi á sitt
stutta líf. Eftir dauða hans hafa
vinsældir hans aukizt um allan
helming og hafa jafnvel verið
stofnaðir sérstakir klúbbar, þar
sem ungmenni koma saman til
að telja hvort öðru trú um að
James Dean sé í raun réttri enn
í tölu lifenda.
En nú nýlega hefur heyrzt nýtt
hljóð úr horni um þessa hraða-
sjúku, áflogagjörnu, ölkæru,
þöglu og taugaveikluðu ímynd
nútímaæskunnar. Marlon Brando
hefur látið hafa eftir sér um
Dean: „Hann hafði mig á heilan-
um. Það var sama, hvað ég gerði,
allt apaði hann eftir. Hann var
alltaf að reyna að fylgjast með
mér. Hann var síhringjandi í mig.
Ég hlustaði á hann tala við síma-
píuna mína, spyrja um mig og
skilja eftir skilaboð. En ég bland-
aði mér aldrei í það. Ég hringdi
aldrei í hann. — Þegar við hitt-
umst loksins, vorum við í boði.
Hann sló þar um sig og hagaði
sér eins og hálfbjáni. Ég tók hann
út í horn og spurði hann, hvort
hann vissi ekki, að hann væri las-
inn, þyrfti hjálpar við? — Hann
vissi það. Ég lét hann hafa nafn
á geðlækni og hann fór til hans.“
Þeir eru skrítnir náungar, þess-
ir kvikmyndaleikarar.
Um umferðarmál
Tillögur Gísla Halldóssonar
verkfræðings um umferðar-
mál Reykjavíkur,. sem birtust í
Morgunblaðinu þann 17. þ. m.,
eru margar mjög athyglisverðar,
enda Gísli glöggur á tæknileg
úrlausnarefni. Eitt bendir Gísli
á, sem sérstaklega aðkallandi
er að taka hér upp í umferðinni
í bænum. Hann bendir á að á
breiðum götum er hægt að stór-
auka flutningaafköst gatnanna
með því að bílarnir aki í mörgum
samhliða röðum. Er þá breidd
gatnanna nýtt til hins ýtrasta. í
flestum borgum Evrópu er þessi
háttur hafður á, því að fleiri en
við eigum við mikil umferðar-
þrengsli að stríða.
Jafnhliða þéttari samhliða akstri,
væri nauðsynlegt að lögleiða not-
kun stefnuljósa á bifreiðum.
Væru þá gefin ljósmerki, ekki
aðeins ef bifreiðin ætlar að
beygja þvert af leið, heldur í
hvert skipti, sem ekið.væri fram
úr annari bijfreið, eða stefnu
breytt frá beinum akstri, t. d.
þegar bifreiðin færir sig til á
götunni (með hliðarsveiflum).
Eins og áður er nefnt, er þessi
háttur hafður á í umferð margra
borga, og gefur hann mjög góða
raun, þar sem mikil umferðar-
þrengsli eru, en vitanlega krefst
hann prúðmennsku og tilhliðrun-
arsemi af hendi bifreiðastjóra.
P. S.“
Heyrt á götu
PÁLL ísólfsson: Hvaða óttaleg-
ur spútniksvipur er á þér í
dag, maður?
Maðurinn: Hvað meinarðu?
Páll ísólfsson: Nú, mér sýnist
vera einhver hundur í þér!
eitthvað upp á móti þeim kola-
skorti, sem ríkti hér í landinu.
En það fór allt út um þúfur,
aðbúnaður allur slæmur, karl-
arnir þurftu t. d. að bera kolin
á bakinu, og má því segja með
fullum sanni, að þessi ríkisrekst-
ur hafi engan veginn borgað sig.
— 1918 gerðist ég vélstjóri hjá
Elliðaárstöðinni, heldur Ingvar
áfram, en ári síðar tók ég
við háspennustöðvunum og sá um
þær, þangað til ég lét af embætti
1945. Nokkru síðar fluttist ég
hingað upp eftir vegna þess að
mér leiddist í Reykjavík. Ég hef
einhvern veginn alltaf verið
svona: farið á móti straumnum.
Og svo langaði mig til að halda
mér við, eins og sagt er. Hér hef
ég lækinn minn og hef virkjað
hann eins og þið sjáið. Mig skort-
ir ýmislegt, þetta er svo dýrt.
Ég notast t. d. enn við litla túrb-
ínu, sem ég smíðaði sjálfur —
jæja það er víst engin ástæða
til að kvarta, það hefur logað
svona hjá mér í allt haust, bæði
nótt og dag.
Hann bendir á ljósið í loftinu.
Það logar enn eins og í draumn-
um.
I. O. G. T.
Barnastúkan jólagjöf nr. 107
Fundur á morgun kl. 14,00 á
Fríkirkjuvegi 11.
— Cæzlumaður
Barnastúkan Jólagjöf nr. 107
Fundur í dag kl. 14,00 á Frí-
kirkjuvegi 11, — Gæzlumaður.
Hafnarfjörður!
St. Morgunstjarnan nr. 11
Fjölmennið á fundinn
kvöld. — Æ.t.
annað
Barnastúkan Æskan nr. 1
Fundur í dag kl. 2 í Góðtempl-
arahúsinu. Til skemmtunar verð-
ur: tveir leikþættir, upplestur o.
fl. Mætum öll.
Cæzlumenn.
FramtíSin nr. 173
Fundur á morgun kl. 8. Bræðra
kvöld. a) Stutt samfelld dagskrá:
Fornt og nýtt. b) Sjónleikur: —
Leikskóli Ævars Kvaran. c) Söng
ur, kvartett: Ottó Guðjónsson. —
Veitingar. — Æ.t.
Félagslíf
Knattspyrnufélagið Víkingur
heldur aðalfund sinn sunnuda^-
inn 24. nóv., kl. 2 e.h. — 1. Venju-
leg aðalfundarstörf. — 2 Laga-
breytingar. — Stjórnin.
Þróttur — Handknattleiksdeild
Meistara-, 1. og 2. flokkur
karla. Mjög áríðandi æfing í K.R.
heimilinu í dag kl. 4,20. Stuttur
fundur í undan æfingu. — Mætið
því tímanlega. — Þjálfarinn.
Þjóðdansafélag Reykjavíkur
Æfingar í kvöld. — Kl. 20,15
gömlu dansarnir (byrjendafl.). —-
Kl. 21,15 gömlu dansarnir. Fram-
haldsfl. Kl. 22,15 þjóðdansar.
FramhaldsaSalfundur
Frjálsíþróttadeildar KR verður
haldinn þriðjudaginn 26. þ.m., kl.
9 síðdegis, í íþróttaheimili félags-
ins við Kaplaskjólsveg. •— Stj.
Cunnar Jónsson
LögmaSur
við undirrétti op hæstarétt.
Þingholtsstræti 8. — Sími 18259.