Morgunblaðið - 24.12.1957, Blaðsíða 8

32
MORCUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 24. des. 1957
ísland er ennþá ,tabula rasa'..
Bréf frá Brynjólfi Péiurssynl
✓/
til Jóns bróður hans
Jón Pjetursson
' Kaupmannahöfn, 29. febr. 1848.
Elsku bezti bróðir minn!
Ég heyri sagt, að skip eigi að
fara frá agent Clausen til Ólafs-
víkur núna mu helgina, og ætla
ég ekki að láta það ganga úr
höndum mér eins og skipið, sem
fór til Búða í fyrra haust. Það
er von þó ykkur leiðist eftir
bréfum heim á vorin, og skrýtið
veit ég mér mundi finnast það,
ef ég ætti allan veturinn a^T
vera vitneskjulaus um allt sem
fram fer í veröldinni, og búinn
■. er ég nú í þau 19 ár, sem ég hef
verið hér í Höfn, að venja mig
svo á að lesa dagblöð, að ég er
hræddur um, að mér mundi
þykja blaðleysið meira en skrýt-
ið. Nú sendi ég þér Berlingske
Tidende og hefði átt að gera það
fyrir lifandi löngu. Það er eins
og annað. Ég get samt ekki lát-
ið þig vera að bíða eftir að heyra
aðalatriðin af fréttunum, þangað
til þú ert kominn þangað í
Berlingi. Það er þá næst, að
Kristján konungur áttundi and-
aðist hér 20. janúar um kvöldið.
Hann lá stutta stund veikur. Ég
veit ekki, hvort þú getur því
nærri, hvaða óróleiki hér var
yfir Dönum, þegar honum tók
að þyngja. Undir eins og Friðrik
sjöundi kom til ríkis, lét hann
birta bréf, og lofaði að koma
skipun á um ríkislögin — þetta
er ekki rétt út lagt. En bréfið
var líka ógnarlega tvirætt og
illt að skilja. Allir vissu, að
konungur sjálfur mundi ekki
kæra sig um að sleppa ótak-
markaða einveldinu, en það vissu
menn ekki, hverja hann mundi
taka sér til ráðuneytis í því máli,
og hvernig honum mundi verða
ráðið. Átta dögum síðar kom út
annað bréf, sem lofar stjórnar-
bót. Eiga 26 menn úr Danmörku
sjálfri og 26 úr hertogadæmun-
um Slésvík og Holtsetalandi nú
í vor að koma saman að ráðgast
um hana. Höfuðatriðin úr henni
eru nefnd í bréfinu. Fulltrúa-
þingin, sem nú eru, eiga að vera
óröskuð að öllu, en þar að auki
eiga að verða kosnir menn úr
Danmörku, Slésvík og Holtseta-
landi, sem eiga að hafa „en
besluttende Medvirkning vid
Skattepaalæg og ved Finants-
bestyrelsen“ og önnur mál, sem
ríkinu öllu við koma. Þeir eru
Konráð Jón
Gíslason Sigurðsson
nefndir til að semja frumvarpið
til stjórnarlaganna Örsted, Bang
og C. Moltke (það er þýzkur
maður, sem áður var í rentu-
kammerinu, en fór þaðan fyrir
ári síðan, og varð Præsident í
tyske Canselli, hann hefur á
seinni tímum verið sá maður, sem
mestu hefur ráðið). Moltke
Finantsminister á að vera þeim
til ráðuneytis. Þú munt sjá af
blöðunum, að bæði Þjóðverjar og
flestir af þeim Dönum, sem varð-
veita vilja þjóðerni sitt, eru mik-
ið óánægðir með þetta áform.
Danir vilja ekki hafa Holtseta-
land með, og Þjóðverjar vilja
hafa Slésvík og Holtsetaland sem
ríki sér. Út úr þessu er hér allt
á tjá og tundri. Hvar sem maður
lítur í heiminum — svo að segja
— er líka allt í uppnámi. ítalskir
menn hafa einkum verið að brjót-
ast um, og víða eru þar nú komn-
ar á stjórnarbætur. Harðstjórn-
in í Neapel hefur verið óttaleg
á seinustu tímum, enda gjörðu
þá Sikileyjarmenn loks uppreisn
í vetur. Þeir ráða nú öllu á
eynni, og konungur hefir orðið
að gefa Nýborgarríki stjórnar-
bót, en það er ekki öldungis
sannfrétt enn, hvort menn vilja
þýðast hana.
Austurríkismenn eru í bobba.
Lönd þeirra í Ítalíu eru hræði-
lega óánægð. Þeim hefur lengi
verið haldið í ánauð, en nú keyr-
ir fram úr hófi. Austurríkismenn
halda þar nú 100,000 hermanna,
og hatur Itala til þeirra er ótta-
legt. Það líður líklega ekki á
löngu þangað til þar gjörist eitt-
hvað sögulegt.
1. marz.
Nú hefir gjörzt annað sögu-
legt. Parísarmenn hafa gjört upp-
reisn og rekið Philip konung frá
ríki. Það eru mikil tíðindi. Það
kom sendimaður í dag með þau
til konungs. Allt er enn óvíst,
hvernig stjórnarlögunin verður
fyrst um sinn, en það er víst,
að ekki vilja þeir hafa hertog-
ann af Nemours fyrir forstöðu-
mann ríkisins, eins og lög stóðu
til. Það var við því að búast
svona færi á endanum, því Philip
hefur lagt mikið á hættuna með
að láta alla ríkisstjórn starfa
svo að segja að því eina að sjá
fyrir sér og sinni ætt. Það hefur
lengi verið mikil óánægja í
Frankaríki, einkum út úr þvi,
hvernig stjórn þeirra ætlaði að
reyna til að fara með Svitsara-
land, og út úr tillögum hennar
í ítalsku málunum. En heima á
Frakklandi hefur líka gengið
seyrt til, og þó Guizót hafi haft
alltaf með sér meiri hluta full-
trúanna, má nærri geta, að stjórn
hans hafi getað verið almenningi
óvinsæl, þar sem ekki velja full-
trúa nema ca. 200,000 manna í
Frankaríki af ca. 36000,000 mönn
um. Nú hafa menn þar í vetur
verið að tala mikið um að auka
kosningarréttinn, og það er ein-
mitt út úr því, að stjórnin vildi
ekki lofa mönnum að koma sam-
an til að ræða það mál, að upp-
reistin varð í þetta skipti. Þetta
mun nú ekki kæfa hreyfinguna,
sem alls staðar er á áður.
En nú er bezt að koma aftur
til Danmerkur. Hér lítur virki-
lega illa út og ég sé ekki nokkurn
veg til, að það geti raknað úr
því fullkomlega, því ég þykist
sannfærður um, að ef frumvarpi
stjórnarinnar verður fylgt, þá
mun þjóðerni Dana vera mesta
hætta búin. Aflur þykir mér það
öll von, þó stjórnin vilji ekki
skilja Holtsetaland öldungis frá
hinu ríkinu, því þá kann Holt-
setal. að fara þegar minnst von-
um varir úr sambandinu. Og það,
sem verst er, þó hún vildi gjöra
það, þá er hætt við Slésvíkur-
menn — það er að skilja allur
þýzki hlutinn — yndi því aldrei
að vera skilinn frá Holtsetalandi.
En hvað, sem nú verður úr þjark-
inu með Slésvík, þá vona ég það
komist ekki í það horf, að ríkið
missi þá von, sem því er nú gef-
in um að fá takmörkun á kon-
ungsvaldinu. Af því flýtur, að
öllum þessum collegíis verður
steypt um, því þau geta ekki
staðizt, ef stjórnarherrarnir eiga
að hafa nokkra ábyrgð, og líka
er þeim í sjálfu sér hræðilega
illa skipt etc. Þér þykir víst
undarlegt, að ég hef enn ekkert
minnzt á ísland, hvernig með það
sé farið í þessu efni. Það er af
því, að ísland er ennþá „tabula
rasa“ í því efni. I „Forfatnings-
Recriptet" sem kallað er, er ekk-
ert minnzt á það annað, en að
það skuli halda alþingi öldungis
eins og hingað til, en þar af má
berlega ráða, að það skuli enga
fulltrúa senda til „Löggjafar-
þingsins". Þetta sýnist mér vera
það skársta, sem við er að búast
í bráðina. Það eru ekki til nema
tveir vegir til um stjórn íslands.
Annað hvort verðum við að eiga
einn sjóð saman við Dani, eða
eiga sjóð okkur. Ef við eigum
sjóð saman við Dani, þá er það
bæði heimska og óréttlæti að
segja við skulum bera okkur
sjálfir. Stjórnin á þá að gjöra
það fyrir okkur, sem við þurf-
um með og efni alls ríkisins
leyfa, en taka af okkur svo mik-
ið gjald, sem samsvarar efnum
okkar í samanburði við það, sem
hinir aðrir gefa í afgjald af sín-
um efnum. Hinn vegurinn er að
láta okkur eiga sjóð fyrir okkur
og annast sjálfa allar okkar þarf-
ir og leggja fé fram eftir tiltölu
til þeirra þarfa, við eigum með
hinu ríkinu (en það er nú í raun-
inni ekki annað en konungsætt-
in). Hvorugu þessu hefur hingað
til verið fylgt. En ég get nú
ekki borið á móti því, að ég fyrir
mitt leyti kýs miklu heldur
seinni mátann. Ég er hræddur
um, það yrði alltaf hallað á okk-
ur, ef fyrri mátinn væri hafður
og að ríkið þættist aldrei hafa
neitt aflögu handa okkur, þegar
við þyrftum einhvers við. Það
er að minnsta kosti í öllu tilliti
valtara, og það yrði í rauninni
sífellt óánægjuefni á báðar síð-
ur, sem von er af því allt er svo
ólíkt, þarfirnar og gjaldsmátinn,
og svo illt fyrir þá skuld öllu
niður að jafna. En ef seinni mát-
inn væri hafður, þá er allt hægra
við að eiga, nema eitt, og það er:
hver á að ráða því þá, hvað mik-
ið ísland skuli leggja fram, að
tiltölu til konungs o. s. frv.?
(eftir fyrra mátanum yrði fslend-
ingar að eiga fulltrúa saman við
Dani og álögur íslendinga yrði
þá ákveðnar á lögþingi rikisins).
Það er auðséð, réttast væri, það
væri afgjört að jafnmörgum
mönnum af fulltrúum Dana og
íslendinga, og að konungur skæri
úr, þegar ágreiningur yrði, en að
tillagið væri aðeins áskorðað fyr-
ir nokkur ár í senn. En margir
vildu líklega láta íslendinga ráða
því sjálfa hvað mikið þeir ætti
að leggja til ríkisþarfanna. Ekki
er samt held ég nokkurn tíma
að búast við því. Nú er það, sem
við eigum að ná í: jafn réttur
til löggjafar fyrir okkur, sem alls
herjarþingið hér fær fyrir Dan-
mörku. í aprílmánuði vonast
menn eftir að sjá frumvarpið til
stjórnarlaganna. Það er sagt
konungur sjálfui*sé fyrir að gefa
sem mest frelsi, en þeir sem
kringum hann eru, vilja láta
hann gefa minnst. Það var eitt
af því fyrsta, sem konungur
gjörði, að hann sendi boð eftir
Bardenfleth og gjörði hann að
Geheimeminister. Nú á hann frá
1. apríl að verða forseti í danska
kanselliinu, en þeir Stemann og
örsted eiga þá að fara frá. Allir
I alda hér muni verða „Ansvarlige
Ministre“ og verður þá þessum
Collegíis steypt, sem betur fer
fyrir öll störf. En hvað verður
þá úr mér og mínum líkum. En
ég hugsa nú ekki svo mikið um
það eins og hitt, hvað þeir muni
þá gera við íslenzku málin, hvort
þeir muni láta þau dúsa svona
á víð og dreif, eða taka þau öll
saman á einn stað.
7. marz.
Nú eru fullar fréttir komnar
frá Frakklandi. Þeir vilja þar
allir hafa þjóðstjórn og eru bún-
ir að viðtaka hana, þsngað til
fulltrúar koma frá allri þjóðinni
til að setja á stjórnarlög. Nefnd
manna stendur á meðan fyrir öll-
um ríkismálum. Lofa þá menn
allir. Enda komst undir eins lag
á allt í Frakklandi, allir þýðast
þjóðstjórnina, enginn gjörir upp-
laup. Philip konungur er flúinn
og öll ætt hans. Englendingar
hafa tekið mikið vel undir þessa
breytingu og ætla ekki á nokk-
urn hátt að skerast í leikinn,
heldur álíta þjóðstjórnina full-
löglega. Þýzku höfðingjunum
hefir brugðið í bfún við þessi
viðskipti, og hafa nokkur þeirra
undir eins lofað endurbótum. Þú
munt spyrja mig, hvernig hagi
hér í kring um mig, hvernig hagi
fyrst, að mér líður — guði sé
lof! allbærilega, Engin breyting
hefur orðið með hagi mína, og
ekki sé ég neina von til að geta
fengið meiri afskipti af fslands-
efnum, en ég hef. Ég er í því
tilliti hræddari við Bardenfleth
en nokkurn annan mann. Ég sé
það á skjölum þeim, sem hann
sendir konungi með alþingis-
skránum, að hann verður íslend-
ingum örðugur í fangi. Meðal
íslendinga hefur það til borið
markverðast, að etazráð Magnus-
sen andaðist á aðfangadagskvöld
jóla í vetur. Hann hafði verið
hræðilega hrumur allan veturinn.
Það er ekki enn búið að veita
aftur embætti hans, hvorki leynd
arskj alavarðhaldið eða skrifara
embættið í Árna Magnússonar
nefndinni. Menr) halda Jón Sig-
urðsson muni fá embættið í
nefndinni. Hann fékk líka al-
manaks útlegginguna (sem ég
vildi gjarnan hafa fengið) af því
Finnur sál. hafði beðið þess.
Hann hafði líka útvegað Jóni hjá
Kristjáni konungi 600 dala laun
árlega, sem bókaverði við nokk-
urn part af skjalasafni fornfræða
félagsins.
Fyrir forseta í deild bókmennta
félagsins hérna kusu íslendingar
mig og er það lítill ábati fyrir
félagið eða sjálfan mig. Það hef-
ir lengi verið í brugggerð, að
Konráð yrði settur kennari hér
við háskólann og Kristján kon-
ungur var mikið með því. Nú
veit enginn, hvað úr því kann
að verða. Grímur Thomsen er nú
kominn aftur af utanför sinni,
og hefur hún verið honum bæði
skemmtileg og fróðleg. Ég veit
ekki, hvort ég var búinn að
skrifa þér í haust, að mál var
höfðað af Generalfiscalen á móti
Magnúsi Eiríkssyni fyrir langa
skrá, sem hann hafði sent Krist-
jáni konungi áttunda. Þegar
Friðrik kom til ríkis gaf hann
öllum mönnum upp sakir sínar
móti prentfrelsislögum og stjórn-
arlögum, og slapp Magnús þar
úr hættulegri kreppu. Ekki geta
læknar hér gert neitt við augun
í Bjarna konferenzráði, og býst
hann við að segja af sér, þegar
Brynjólfur Pjetursson var einn Fjölnismanna. •
Hann fæddist árið 1810 og lézt árið 1851. Var hann
þá fyrir skömmu orðinn forstöðumaður íslenzku
stjórnarskrifstofunnar í Kaupmannahöfn og var
löndum sínum hinn þarfasti maður. Engin mynd
er til af Brynjólfi en samtímamenn lýstu honum
þannig, að hann væri „glæsilegur maður, bæði til
lífs og sálar“. Var Brynjólfur allra manna vinsæl-
astur. — Bræður Brynjólfs voru þeir Pjetur biskup
og Jón háyfirdómari og er bréf það, sem hér birtist
ritað til hins síðarnefnda. — Skýringar hefur gert
Aðalgeir Kristjánsson kand. mag., sem er að skrifa
ævisögu Brynjólfs og undirbúa útgáfu bréfa hans.
þetta ár er liðið. Það er skömm
að því, hvað lítið ég skipti mér
af honum í vetur, en ólukkans
annríkið gefur mér ekki stundir
til nokkurs hlutar, og svo hef
ég líka verið hræddur um, að
okkur kynni að verða sundur-
orða út úr íslands málefnum;
en ég vil ekki styggja hann né
armæða. Johnsen assessor sækir
hér um embætti af öllum kröft-
um, en hefur enn ekkert fengið.
Fái hann nú ekki býfógeta-em-
bættið í Ebeltoft — sem nú er
búið að standa óveitt langt yfir
vanalegan tíma — þá er ég
hræddur um þeir vilji ekkert
veita honum hér I Danmörku.
En ef hann fær hér ekkert em-
bætti, þá tekur hann amtmanns-
embættið vestra, og þá losnar
hvort sem er pláss í landsyfir-
réttinum. Nú verður farið að
veita sýslurnar, þegar póstskipið
er komið. Ég vonast eftir þú
munir, eins og ég bað þig í haust,
láta mig vita með því, hverja
sýsluna þú vilt helzt, eða réttara
sagt, hverja þú mundir helzt
kjósa, ef annar fær Eyjafjarðar-
sýslu, sem ég býst við, þú mundir
helzt vilja hafa. Múlasýslurnar
eru miklu stærri að tekjum, en
Mýrasýsla, en ég sé nú margt,
sem mælir þó fram með henni.
Skrifir þú mér ekki greinilega
um þetta, verð ég á ný í vand-
ræðum, hvað ég skuli gjöra. En
hvernig sem fer, veit ég ekki
getur hjá því farið, að þú fáir
einhverja þeirra. Og hvað sem
þú segir um sýslumannsembætt-
in, þá sýnast mér þau vera beztu
embættin, sem heima eru, NB
þau betri af þeim. Þar geta menn
fengið sér góða jörð í sveit og
reynt til að gjöra allar þær jarð-
ar endurbætur, sem velferð lands
ins er að svo miklu leyti undir
komin.
Þegar þú ert setzur að í góðri
sýslu, búinn að gifta þig og setzur
á laggirnar, vona ég þú munir
segja það með mér. En skulda-
vafstrið, sem ég hef rótað þér
inn í, stendur samt í veginum
fyrir því, að þú getir notið þeirr-
ar stöðu fyrst um sinn.
Ég fer aftan að siðunum. Ég
þakka þér kærlega fyrir 3 bréf,
sem ég fékk í gær frá þér, eftir
að póstskip var farið. Tvö þeirra
voru frá Stapanum, en eitt var
dagsett í Reykjavík 6. ágúst. Eft-
ir því bréfi leiddist mér ógnar
mikið í fyrra; en það kom ekki
fyrr en með Þorsteini kaupmanni
Jónssyni. Ég hefi verið ógnar
ergilegur við sjálfan mig út úr
klaufadómi mínum með skipið
til Búða í fyrra haust, en í fyrra
sumar skrifaði ég þér ekki, af
því ég vissi ekkert um, hvar þú
mundir vera niður kominn. Elsku
bezti bróðir minn! ég segi þér
það satt, að ég hugsa langt um
meira um þig en þessi vanrækt
mín sýnist að bera mér á brýn.
Fallega hefir farið fyrir mér
með dagblöðin, sem ég ætlaði að
senda þér. Mér flatt ekki annað
í hug, en að þau mundu að
minnsta kosti vera til kaups hjá
Bardenfeldt Finnur
Magnússon
útgefendunum, en ég hefi þessa
dagana haft margar klær frammi
til að útvega mér þau, en allt til
ónýtis. Ég hef ekki þorað að
eiga svo undir, að skipaferðin
dragist, að ég hafi sett það í blöð-
in (averteret) að fá þau til kaups,
sem þó mun vera eina ráðið, en
nú hef ég fengið mér Berlingske
Tidende eftirleiðis frá 1. marz.
Þetta rusl, sem ég sendi þér af
Berl. Tid. fyrir þetta ár er defect.
Þó vantar ekki nema 2 nr. síðan
konungaskiptin urðu hér. Þú
verður bezti bróðir að virða vilj-
ann fyrir verkið. Ég þori ekld
heldur að senda neitt með þessu