Morgunblaðið - 14.01.1958, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 14. janúar 1958
MORCUNBLAÐ1Ð
9
— Grein Gunnars Thoroddsens
Frh. af bls. 1.
Árangurinn af þessu hefur orð
ið sá að rekstrargjöld bæjarins
urðu:
1951 5% umfram áætlun.
1952 2.6% umfram áætlun.
1953 l%undir áætlun.
1954 1,4% umfram áætlun.
1955 0.7% undir áætlun.
1956 5.3% umfram áætlun.
Til samanburðar má taka rík-
issjóð. Umframgreiðslur hjá
ríkissjóði voru sem hér segir:
1951 16%
1952 7%
1953 11%
1954 11%
Lengra ná reikningar ríkisins
ekki.
3. Glögg og skjót reikningsskil
Reynt er að hraða upp-
gjöri bæjarsjóðs og bæjar-
stofnana strax eftir áramót.
Hefur það tekizt með þeim
hætti, að venjulega er uppgjöri
lokið í marz til apríl, og reikn-
ingar bæjarsjóðs og allra bæjar-
stofnana endurskoðaðir, prentað-
ir og lagðir fyrir bæjarstjórn til
samþykktar í maí til júní. Það
er því venjulega strax á miðju
næsta ári eða fyrr, sem bæjar-
stjórn getur fengið alla reikninga
bæjarsjóðs og bæjarstofnana og
afgreitt þá endanlega.
Þessh er öðru vísi farið hjá
flestum öðrum opinberum stofn-
unum og þó einkum hjá ríkis-
sjóði. Ríkisreikningarnir eru ekki
tilbúnir og lagðir fyrir Alþingi
fyrr en 2 til 3 árum á eftir í
fyrsta lagi.
Vorið 1957, þegar bæjarstjórn
Reykjavíkur var að samþykkja
bæjarreikninginn fyrir 1956, fékk
Alþingi loks til meðferðar rikis-
reikninginn frá 1954.
Það er þýðingarmikið atriði í
rekstri hins opinbera, að allir
reikningar liggi fljótt fyrir, til
þess að hægt sé að hafa gagn
af reynzlunni og fylgjast sem
bezt með fjárhagsástandinu.
4. Útgjöld ríkisins hækka
meira en bæjarins
Vegna þess hve verðbólgan hef
ur vaxið undanfarin ár og er
enn í fullu fjöri, er útilokað að
halda heildartölum fjárhagsáætl-
unar óbreyttum frá ári til árs.
En í sambandi við ádeilur á
bæjarstjórn Reykjavíkur fyrir
hækkandi útgjöld vil ég gera hér
samanburð nokkurn við ríkissjóð.
Rekstrargjöld 5 síðustu ár
hafa hækkað hjá Reykjavíkurbæ
um tæp 104%, en rekstrargjöld
ríkisins á sama tíma um 118%.
Ef tekin eru rekstrargjöld sam-
kvæmt fjárlögum og fjárhagsá-
ætlun fyrir árið 1957, þá er hækk
unin hjá Reykjavík 15% frá því
árið áður, en hjá ríkinu 21%.
5. Dæmi um sparnað og bætt
vinnubrögð
Eitt stærsta atriðið í fjármál-
um bæjarins er sparnaður og
aukin hagsýni í rekstri og stjórn.
Á undanförnum árum hafa marg-
ar ráðstafanir verið gerðar í þá
átt til mikils hagnaðar fyrir bæj-
arfélagið.
Hér skal stiklað á stóru og
nefnd nokkur dæmi.
1. ) Útreikningur vinnulauna
hefur verið sameinaður fyrir
bæjarsjóð og ýmsar bæjarstofn-
anir, svo sem rafmagnsveitu,
hitaveitu og vatnsveitu. Með nýj-
um vinnubrögðum og bættum
vélakosti sparast um 10—12
manns við þessa útreikninga, en
það þýðir 500—700 þús. króna
sparnað á ári fyrir bæinn.
2. ) Fyrir nokkrum árum var
tekin sú ákvörðun að breyta
vagnakosti strætisvagnanna svo
fljótt sem verða mætti úr benzín-
bílum í dieselbíla. Er nú svo
komið, að dieselbílar fyrirtækis-
ins eru orðnir 36 að tölu, og
kostaði olíunotkun þeirra á sl.
ári 720 þús. kr. Hefðu benzín-
bílar verið enn í notkun og ekið
þessa sömu vegalengd, rúmar 2
millj. kílómetra á árinu, mundi
benzínið hafa kostað 3 millj. 700
þús. Með þessari breytingu hafa
því sparazt 3 millj. króna á ári
fyrir þetta fyrirtæki. Hafa Stræt
isvagnar Reykjavíkur unnið hér
merkilegt brautryðjandastarf.
3. ) Bifreiðakostnaður. Það er
öllum ljóst, að nauðsynlegt er
varðandi sum störf bæjarins að
hafa bifreið til afnota fyrir starfs
mennina. Þannig er t.d. um eftir-
litsmenn með byggingum og
ýmiss konar umsýslu, þar sem
starfsmaðurinn þarf að ferðast
mikið um bæinn vegna starfs
síns. öll þessi mál voru tekin til
gagngerðrar endurskoðunar fyrir
nokkrum árum og komið á nýrri
skipan. Sérstök trúnaðarnefnd
bæjarins metur það hverju sinni,
hvort starfsmaður þurfi á bíl að
halda vegna starfsins sjálfs. Ef
svo reynist, þá er honum gef-
inn kostur á að fá fastan bíl-
styrk úr bæjarsjóði ef hann
kaupir sér bíl sjálfur. Tillögur
þessara trúnaðarmanna eru lagð-
ar hverju sinni fyrir bæjarráð
til samþykktar.
Þessi nýja leið er nú notuð í
flestum tilfellum, reynzlan orðið
mjög góð og til mikils sparnaðar.
Hafa nú sumir aðrir opinberir
aðilar tekið þessa skipan upp
eftir fyrirmynd bæjarins.
Kostnaðurinn við það að bær-
inn geri út bíl vegna starfs-
manns, sem þarf á slíku að halda,
hefur reynzt vera tvöfalt til þre-
falt hærri heldur en sá bifreiða-
styrkur nemur, sem starfsmaður-
inn fær nú.
Með þessari skipan sparast á
ári hverju mörg hundruð þús-
und krónur. Hefur bærinn spar-
að nokkrar milljónir á þessu
nýja fyrirkomulagi siðan það var
tekið upp.
4. ) Reykjavíkurbær hefur
keypt á undanförnum árum
j margar stórvirkar vélar vegna
verklegra framkvæmda, einkum
gatna- og holræsagerðar. Á því
kjörtímabili, sem nú er á enda,
voru slik áhöld og tæki keypt
fyrir rúmar 5 millj. króna. Með
þessum stórvirku tækjum: ýtum,
krönum, vélskóflum, malbikunar
vél o. fl. hefur þrennt áunnist:
Unnt hefur verið að ráðast í ýms-
ar framkvæmdir, sem tæpast
hefðu verið framkvæmanlegar
við fyrri skilyrði. Verkin vinnast
betur og hraðar en áður og fram
kvæmdirnar verða ódýrari en
ella.
5). í framkvæmd sorphreinsunar
hafa verið gerðar þýðingarmiklár
breytingar á síðustu 8 árum.
Þótt magn það af ösku og sorpi,
sem flytja þarf burtu, hafi auk-
izt um 60% og tekin hafi verið
upp hreinsun á erfðafestulönd-
um, eru starfsmenn nokkru
færri nú en 1949. Þetta er árang-
ur af bættri vinnutilhögun, aukn-
um vinnuafköstum og endurbót-
um á sorpbílum.
Ef sorphreinsunin væri nú
framkvæmd með þeirri aðferð og
þeim tækjum, sem notuð voru
1949, væri 40 mönnum fleira við
þessi störf en nú er. Þýðir þetta
sparnað um 2t4 millj. króna á
ári.
6.) Hagsýslustofa. Til þess
að gæta fyllstu hagsýni og
sparnaðár að staðaldri í fjöl-
þættum opinberum rekstri, þarf
að vera til sérstök stofnun,
er gegni þersu verkefni einu.
Allar höfuðborgir Norðurlanda
hafa stofnað hagsýsluskrifstofur
(„r ationaliserings“-skrif stof ur),
þar sem sérfræðingar fylgjast
með rekstri bæjarins og er starf
þeirra í þvi fólgið að gera jafnt
og þétt athuganir og tillögur
varðandi allt það, sem miðar til
umbóta í rekstri bæjarins.
Á sl. ári var ákveðið, að til-
lögu Sjálfstæðismanna, að stofna
hagsýslustofu hér og er hún þeg-
ar tekin til starfa.
★
Af þessu yfirliti má sjá, að
ráðamenn Reykjavíkurbæjar
reyna að hafa vakandi auga á
því, sem horfa má til sparnaðar
og aukinnar hagsýni í rekstri
bæjarins. Og um mörg slík atriði
hefur Reykjavíkurbær verið
brautryðjandi og haft frumkvæði
á undan öðrum opinberum aðil-
um.
6. Álögur rikisins margfalt
þyngri en bæjarins
Þá verður að gæta þess að
íþyngja ekki gjaldþoli borgar-
anna og atvinnuveganna með of
háum útsvarsálögum.
Á það hefur oft verið bent,
að bæjar- og sveitarfélögum verð
ur að sjá fyrir fleiri tekjustofn-
um heldur en útsvörunum ein-
um. Tillaga, sem ég flutti fyr
ir nokkrum árum á Alþingi og
samþykkt var í neðri deild, um
að bæjarfélögin fengju hluta af
söluskatti, stöðvaðist vegna þess
að ráðherrar Framsóknarflokks
ins hótuðu stjórnarslitum við
Sjálfstæðisflokkinn, ef slík firn
ættu fram að ganga.
En þótt æskilegt væri, að út-
svarsálögur í Reykjavík væru
lægri en þær eru, þá eru útsvörin
af tilsvarandi tekjum hér þó
miklu lægri en í öðrum kaupstöð
um, eins og margsinnis hefur
verið sýnt fram á.
Á síðasta ári var útsvarsstig-
inn í Reykjavík lækkaður frá
því, sem hann hafði verið árið
áður. Barnafjölskyldum og ein-
stæðum mæðrum var veittur
hærri frádráttur en áður.
Við undirbúning fjárhagsáætl-
unar fyrir árið 1958 eru útgjöld
og heildarupphæð útsvaranna
miðuð við það, að útsvæsstiginn
þurfi ekki að hækka á þessu ári
frá því, sem hann var í fyrra.
I málgögnum stjórnarflokk-
anna er látið líta svo út sem
það séu aðallega álögur bæjar-
ins, sem íþyngja borgurunum, en
> forðast er að minnast á álögur
ríkisins. Sannleikurinn er sá, að
álögur ríkisins á borgarana nema
margfaldri þeirri upphæð, sem
bærinn tekur til sinna þarfa
útsvörum. En skattheimta ríkis-
ins fer að mestu fram með toll-
um, söluskatti og öðrum óbein-
um sköttum, sem eru innifaldir í
verði vörunnar, sem fólk kaupir.
— Handritamálið
Framh. af bls. 1
til lausnar handritamálinu og
var hún í gær afhent H. C. Han-
sen, forsætis- og utanríkisráð-
herra, Jörgen Jörgensen, mennta
málaráðherra og formönnum
dönsku stjórnmálaflokkanna. —
Einnig hefur nefndin afhent
hlutaðeigandi aðilum yfirlýsingu,
sem undirrituð er af 19 dönskum
áhrifamönnum og í henni er
hvatt til þess, að aftur verði
teknar upp viðræður um hand-
ritin, e. t. v. á þann hátt að
fyrrnefnd tillaga verði lögð til
grundvallar í slíkum viðræðum.
í tillögunni, sem ekki hefur
verið birt opinberlega í smáatrið-
um, segir m. a.,
að Danir eigi að afhenda ís-
lendingum að gjöf öll íslenzk
handrit í opinberum dönsk-
um söfnum og skipulagsskrá
Árnasafns verði breytt, þann-
ig að úrslitaáhrifin í stjórn
safnsins verði í höndum Is-
lendinga og stjórnin hafi rétt
til þess að flytja handritin
þangað, sem hún álítur, að
fyrirmæli skipulagsskrárinn-
ar um varðveizlu safnsins og
notkun séu bezt uppfyllt.
Ríkið tekur í sínar hirzlur af
hverjum borgara Reykjavíkur
meira en þrefalda þá upphæS,
sem sami maður borgar í út-
svar til bæjarins. Á móti
hverjum þúsund krónum, sem
rcykvísk fjölskylda greiðir í
útsvar, verður hún að borga
þrjú til fjögur þúsund krónur
í tolla og skatta til rikisins.
Ekki lengur en 20 ár
Með tilliti til greinar dr. jur.
et phil. Alf Ross prófessors, sem
hann birti á síðasta ári í Uge-
skrift for Retsvæsen, stingur
nefndin upp á því, að litið sé á
safnið sem sjálfseignarstofnun og
að það verði þessi sjálfseignar-
stofnun, sem lætur flytja það til
íslands. — Handritin sem geymd
eru í Árnasafni og nefndin vill
1 með þessu móti láta senda til
íslands eru þau,
sem skrifuð eru af íslending-
um, fyrir Islendinga og á Is-
landi. Þó verði sá fyrirvari á
heimscndingunni, að sá hluti
safnsins, sem notaður er við
samningu hinnar stóru fs-
lenzk-dönsku orðabókar verði
áfram í Danmörku, þangað
til orðahókarstarfinu er Iokið,
en það megi ekki taka lengri
tíma en 20 ár.
Góð og fjölsótt kynning
ungskálda í Háskólanum
STtJDENTARÁÐ gekkst fyrir
kynningu á verkum ungra ljóð-
skálda og tónskálda i Hátíðasal
Háskólans á sunnudaginn. Vakti
hún mikla athygli og var svo
vel sótt, að margir urðu frá að
hverfa.
Kynningin var sett af formanni
Stúdentaráðs, Birgi Gunnarssyni,
en síðan tók til máls Sigurður
A. Magnússon blaðamaður og
flutti erindi um yngri ljóðskáld-
in. Ræddi hann einkum um skyld
ur þeirra við málið og menning-
una, og benti á það meginhlut-
verk skáldsins að skerpa næmi
lesandans fyrir tungunni með
nákvæmni í orðavali og frum-
legri myndsköpun. Tók hann
dæmi úr ljóðum ungskáldanna
máli sínu til skýringar. Ennfr.
benti hann á grózkuna, sem nú
er í íslenzkri ljóðlist og kvað
það furðu sæta, hve lítill gaumur
væri gefinn hinni mikilvægu
þjónustu yngri skáldanna við
menningu okkar.
Að fyrirlestri Sigurðar loknum
voru svo kynnt verk ellefu ungra
ljóðskálda. Einar Bragi, Stefán
1 Hörður Grímsson. og Jóhann
Hjálmarsson lásu ljóð sín sjálfir,
en Kristín Anna Þórarinsdóttir
las ljóð eftir Hannes Pétursson
og Kristbjörg Kjeld las ljóð eftir
Matthías Johannessen.
Þá lék Gísli Magnússon píanó-
verk eftir Magnús Bl. Jóhannsson
og Leif Þóarinsson.
Síðan var ljóðlestrinum haldið
áfram. Bernharður Guðmunds-
son las ljóð eftir Jónas Svafár,
Erlingur Gíslason las ljóð eftir
Gunnar Dal, Vilborg Dagbjarts-
dóttir las úr verkum Þorsteins
Valdimarssonar, Ása Jónsdóttir
úr verkum Sigfúsar Daðasonar,
Njörður Njarðvík las ljóð eftir
Jón Óskar og að lokum las Valur
Gústafsson úr verkum Hannesar
Sigfússonar.
Var gerður hinn bezti rómur
að kynningunni í heild, enda var
vel vandað til flutinngs á verk-
um skáldanna. Kynningin var án
efa meðal merkilegustu bók-
menntaviðburða vetrarins, og var
auðheyrt á áheyrendum, að þeir
kunnu að meta það framtak, sem
Stúdentaráð sýndi með þvi að
ráðast í hana. Vonandi gefst út-
varpshlustendum síðar kostur á
að heyra þessa kynningu, því
Ríkisútvarpið lét taka hana upp
á stálband.
Siðferðilegur réttur tslands
Ástæðan til þess, að nefndin
vill láta gefa íslendingum hand-
ritin í dönskum söfnum, er sú,
að þessi rit urðu eign Dana, á
meðan ísland laut danskri stjórn
og eðlilegt er, að þau verði á
íslandi nú eftir að sambandsslit
hafa orðið á milli landanna.
Nefndin vill, til stuðnings til-
lögunni um breytingu á skipu-
lagsskránni með það fyrir aug-
um að flytja handritin til Is-
lands, benda annars vegar á það,
sem kallað hefur verið „ótví-
ræður, siðferðilegur réttur ís-
lendinga“, og hins vegar á þau
sjónarmið, sem komið hafa
fram hjá próf. Ross, en sam-
kvæmt þeim getur ekki verið
um að ræða eignarrétt Kaup-
mannahafnarháskóla á Árna-
safni, heldur er honum aðeins
heimilt að stjórna því eftir
fyrirmælum skipulagsskrár-
innar.
Að lokum segir í tillögu nefnd-
arinnar:
Þar sem það er skoðun okkar,
að jákvæð lausn á hinu gamla
deilumáli um handritin hafi ekki
aðeins þýðingu fyrir sambandið
milli Islands og Danmerkur,
heldur einnig norræna samvinnu
yfirleitt, höfum við borið þessar
tillögur fram. Ef handritamálið
verður leyst á jákvæðan hátt,
getur það orðið ágætt dæmi um,
hvernig þjóðir geta með gagn-
kvaemum skilningi leyst við-
kvæmt vandamál. Aí báðum þess
um sökum leggjum við eindregið
til, að handritamálið verði tekið
upp aftur.
I yfirlýsingu hina 19 áhrifa-
manna í Danmörku er m.a. sagt,
að nauðsyn beri til þess, að við-
ræður hefjist aftur um handrita-
málið. Eins og fyrr greinir er
bent á fyrrnefnda tillögu sem
viðræðugrundvöll. Þeir 19 menn,
sem hér eiga hlut að máli, eru:
Carl Bay, formaður danska
prestafélagsins.
Hanne Budtz, fyrrv. formaður
danska kvenréttindasambands-
ins.
E. Busch, prófessor, yfirlæknir.
Erik Dreyer, ráðuneytisstjóri
og sáttasemjari.
Calina Fuglesang-Damgaard,
byskupsfrú.
Kr. B. Hillgaard, formaður
Venstre í Jótlandi.
Johs. Hoffmeyer, sendikennari.
C. V. Jernert, formaður Iðn-
ráðsins.
Tage Jessen, aðalritstjóri.
Eiler Jensen, formaður danska
Alþýðusambandsins.
Hans L. Larsen, fyrrum form.
danska Vinnuveitendasambands-
ins.
Dr. med. Einar Meulengracht,
prófessor.
Johs. Petersen-Dalum, forstjórL
Poul Reumert, leikari.
Hákon Stangerup, dr. phil.,
dósent.
Frode Sörensen, sendikennarL
H. K. Rosager, forstjóri.
Knud Thestrup, dómari.
H. öllgaard, byskup.
Yfirlýsing
AÐ gefnu tilefni vil ég taka fram,
að félagið Gísli Halldórsson hf.,
er mér algerlega óviðkomandi.
Eg lét af framkvæmdastjóra-
störfum fyrir þetta félag í árs-
byrjun 1952 og aðrir aðilar eign-
uðust félagið að langmestu leyti
og sáu um rekstur þess.
Ég fluttist um leið til Banda-
ríkjanna og starfaði þar sem verk
fræðilegur ráðunautur í 4i/2 ár.
Árið 1956 seldi ég þau hluta-
bréf, er ég átti eftir í félaginu.
Ég rek nú verkfræðistörf og
vélasölu í eigi* nafni í Hafnar-
stræti 8, á sama hátt og þegar
ég hóf þessa starfsemi fyrir 24
árum.
Ég hefi aftur tekið við flestum
þeim umboðum, er ég hafði áður
og útvega bæði vélar og vara-
hluti.
Gísli Halldórsson,
verkfræðingur,
Hafnarstræti 8.