Morgunblaðið - 24.01.1958, Blaðsíða 11

Föstudagur 24. Jan. 1958
MORCVTMBLAÐIÐ
11
HMnSBHHppMpiBÍ
I®IIII!!Éli!!lll!llli!lilIB!ÍIÍlIÍI
!i «Í«feijííB vaösjj o. !ívC '?.•>,
' 8««lofcoíír>5. »:i o * <. !>uí j v > s*kí «,
Sio|jala viostóíítvo a-oi yviœ* m aroro jji
Híii«íi.i1 k 0« JVijEíSiíA Oí < " loi' : :; .,', . '-’íiji* .: ■
ðs&o pJíodaK j & Í3SÍ.03Í o ; s. <n>o< «<,>
osílovlKa o'i jj^éga a??ay s r
ͧ!lÍÍBIl!lSl!!!!i!!!i!?i!!!:'!!iI:!!:!!!!|
sir5ava» I r«<íal)s resa sU'.i^og iii-'-r-t .««1
íiÍHlÉlliiSlllllÍIIiliiilliiliiIilliBiil
^ltslisasu “■ pS,'ao« jj^í'j'Oví' r !;r,-<f*"„|
vnovr Ali Ufe* raj< i'il
í.c - Unísw' t.. ,-•
BÓ_KAÞ_ÁTJ_UR_l
* HIN NÝJA STÉTT
Kommúnisminn skilgreindur
MILOVAN DJILAS: Hinineska kommúnistaflokksins og
s t é t t. Kommún- | svívirðingarnar í Ungverjalandi
virðast ekki hafa raskað sálarró
isminn skilgreindnr. 252 bls. h-nna ganntrúuðu að
neinu
Þýðendur: Magnús Þórðarson | marki, Mannkindin hefur jafn-
og Sigurður Líndal. Almenna an haft undraverðan hæfileika
bókafélagið, Reykjavík 1958.
Hann er orðinn sundurleitur
hópurinn, sem á undanförnum I
árum hefur skýrt frá dapurlegril
reynslu sinni af sviknum fyrir • !
heitum og brostnum vonum í
hinu nýja „þúsund-ára-ríki“
kommúnismans. Sú var tíðin, að
kommúnistar afgreiddu þá.menn,
sem gengið höfðu af trúnni og
sagt hreinskilnislega frá sam-
skiptum sínum við kommúnism-
ann, með þeirri fyrirhafnarlausu
yfirlýsingu að þetta væru „tæki-
færissinnar“, „handbendi auð-
valdsins", „atvinnuglæpamenn",
„launaðir lygarar“, „siðspilltir
einstaklingar“ eða annað þessu
líkt. Þessi hjákátlegi níðsöngur
er raunar kyrjaður ennþá, en það
er kominn einhver efunartónn í
róminn.
Óþarft er að gera langa upp-
talningu á nöfnum hinna von-
blekktu manna, en það sakar
ekki að rifja upp nöfn eins og
Jan Valtin, Arthur Koestler, Otto
Larsen, George Orwell, Stephen
Spender, Ignazio Silone, Richard
Wright og Louis Fischer, að ó-
töldum þeim Rússum sem hafa
flúið hina austrænu „paradís" og
sagt frá framkvæmd komm-
únismans. Allir eiga þessir menn
það sammerkt, að þeir höfðu
bundið drauma sína um betri
heim við kommúnismann, þeir
höfðu gengið stefnunni á hönd
og helgað henni krafta sína, en
vöknuðu svo einn góðan veður-
dag til þeirrar grimmilegu stað-
reyndar, að trú þeirra var byggð
á sandi, kommúnisminn hafði
svikið börn sín í tryggðum.
Rit margra þessara manna eru
mælskur vitnisburður um þján-
inguna og tómleikakenndina sem
uppgötvunin skapaði þeim. Það
skilja varla aðrir en þeir, sem
reynt hafa, hvaða sálarkvalir
eru því samfara að sjá trú sína
hrynja, grundvöllinn undir sann-
færingum heillar ævi gliðna
sundur og standa eftir ráðvilltur
og tómhentur, rótlaus í misk-
unnarlausum næðingum stað-
reyndanna. Koestler hefur
kannski lýst þessu hlutskipti
vonsvikanna hvað áþreifanlegast
og átakanlegast í bókum eins og
„Myrkur um miðjan dag“. Skyldi
nokkur hlutur vera jafnhörmu
legur heilbrigðum manni og það
að sjá helgustu sannfæringar sín
ar sviknar og troðnar í svaðið
einmitt af þeim mönnum, sem
þóttust vera helztu málsvarar
þeirra og forvígismenn?
Einhver mesti harmleikurinn á
þessari öld stórra harmleika er
sá, hve margir ágætismenn hafa
flækzt í net blekkinganna, og
hve lengi þeir hafa margir
hverjir tregðazt við að horfast
í augu við veruleikann. Þeir sem
hafa annað hvort af heppni,
hugsunarleysi eða öðrum orsök-
um sloppið við þetta hluts’ ;pt:
hafa síður en svo ástæðu til aó
hlakka yfir óförum hinna von-
blekktu. Allir þeir, sem týnt hafa
vonum sínum í fúafeni kommún-
ismans, voru einlægir hugsjóna-
menn sem vildu mannkyninu vel
og töldu sig vera að vinna niðjum
sínum gagn.
En kommúnistum hefur aldrei
orðið skotaskuld úr því að af-
greiða þessa rnenn með þeim
ófrýnilega orðaforða, sem allar
vígorðageymslur þeirra virðast
vera fullar af. Með því móti losna
þeir við þá óþægilegu skyldu
heiðarlegrar hugsunar að taKa
málin til rækilegrar endurskoð-
unar í Ijósi staðreyndanna, sem
lagðar hafa verið fram. Jafnvel
ræða Krústjoffs á 2ií. þingi rúss-
til að gleyma óþægilegum minn-
ingum og hvimleiðum staðreynd-
um.
á Djilasi, áðu-r en vinslitin við
Tító komu til sögunnar, og lét
þau orð eitt sinn falla, að Djilas
væri mjög hreinskilinn og segði
jafnan það sem honum byggi í
brjósti.
Djilas er öllum hnútum komm-
únismans eins vel kunnugur og
verða má, enda er það ekki of-
mælt, að bók hans er eitt merki-
legasta rit um sögu, eðli og fram-
kvæmd kommúnismans, sem
samið hefur verið. Telja fræði-
menn, að bókin verði eitt hinna
sígildu verka heimsins um þjóð-
félagsmál og eitthvert merkileg-
asta söguplagg aldarinnar.
Bókin er ekki átakanleg lýsing
á ógnum og misfellum kommún-
ismans, eins og hann hefir orðið
í reynd síðustu 40 árin, heldur
hlutlæg og köld rannsókn vís-
indamannsins á eðli hans, starfs-
háttum og innstu rökum. Megin-
O—★—O
Bók Milovans Djilasar, „Hin
nýja stétt“, er að því leyti frá-
brugðin flestum fyrri bókurn um styrkur bókarinnar felst einmitt
eðli kommúnismans, að komm-
únistum er með öllu ómögulegt
að væna höfundinn um henci-
stefnu eða þjónkun við annarleg
í því, að hér fjallar sannfærður
marxisti um þessi mál á marx-
ískum forsendum, með orðalagi
og langþjálfuðum hugsunarhætli
MILOVAN DJILAS.
öfl. Engin hinna hefðbundnu
nafngifta hrýn á honum af þeiiri
einföldu ástæðu, að Djilas hafði
öllu að tapa en ekkert að vinna
nema kannski góða samvizku
með því að afhjúpa kommúnism-
ann. Hann átti hvorki í vændum
vellaunaðar stöður né hóglifi á
Vesturlöndum fyrir bók sína.
Hans beið ekkert nema rakur og
daunillur fangaklefinn, langar
og myrkar nætur í algerri eiu-
angrun þar sem hann er jafnvel
sviptur frelsi til að velja sér
lestrarefni. Hann á e. t. v. ekki
annað framundan en smánarleg-
an dauðdaga af hendi fyrrver-
andi flokksbræðra sinna og sam-
herja. „Kringumstæður minar
eru vægast sagt mjög óvissar",
segir hann í formála bókarinnar
og verður tæplega vændur um
ýkjur.
Hugrekki mannsins og afdrátt-
arlaus heiðarleiki er með ólík-
indum, ekki sízt þegar þess er
gætt, að hamv fellir dóm yfir
sjálfum sér og öllu lifsstarfi síriu,
þegar hann kryfur eðli og starfs-
hætti kommúnismans. Ferill
Djilasar er að nokkru leyti rak-
inn í bókarlok, svo óþarft er að
fara um hann mörgum orðum
hér. Nægir að benda á þá stað-
reynd, að hann átti hvað mestan
þátt í valdatöku kommúnista í
Júgóslavíu, var hægri hönd Títós
stjórnaði öllum áróðri flokksins
og var einn helzti pólitíski fræði-
maður kommúnismans á síðustu
áratugum. Stalín hafði rnikið álit
marxískra fræðimanna. Þetta
kann að gera einhverjum lesend-
um dálítið erfitt fyrir um skiln-
ing á einstökum atriðum bókar-
innar, en hvergi mun til vera yf-
irgripsmeiri, skarpskyggnari og
ljósari athugun á öllu hinu
margslungna kommúníska kerfi.
bæði að því er varðar hugsjónina
og framkvæmdina.
Menn þurfa að sjálfsögðu ekki
að fallast á allar niðurstöður
höfundar til að vera honum sam-
mála um meginefni bókarinnai.
Segja má, að hann tæti kerfið
í sundur, þannig að ekki er eftir
heil brú í þvi, þegar bókinni lýk-
ur. í aðeins einu tilfelli virðist
gæta nokkurrar mótsagnar.
Djilas sér ekkert jákvætt í fram-
kvæmd kommúnismans, eins og
hún hefur orðið í Austur-Evrópu
og Asíu, en hins vegar heldur
hann því fram, að byltingin hafi
verið nauðsynleg og óhjákvæmi-
leg í nokkrum lítt þróuðum
löndum sem liður í viðleitninni
til iðnvæðingar. Þessi lönd urou
að iðnvæðast til að geta lifað í
heimi þar sem iðnþróunin hélt
áfram hröðum skrefum, og þau
gátu ekki iðnvæðzt án bylting-
ar, því auðmagnið og valdaflokk-
arnir í þessurn löndum voru of
veikburða til að framkvæma iðn-
væðingu. Það vai-ð ekki gert
nema með byltingu verkalýðsins,
segir höfundur.
Þetta er einasta tilraun Djilas-
ar til að réttlæta kommúnism-
ann. Stefnan hefur ekki komið
neinu öðru til leiðar og getur
elcki, eðli sínu samkvæmt, kom-
ið neinu öðru til leiðar, segir
höfundur.
Hann bendir á, að í Rússlandi
Júgóslavíu og Kína hafi orðið
byltingar „vegna þess að kapítai-
isminn var ekki fullþróaður og
að hann gat ekki framkvæmt
iðnvæðingu." En í löndum eins
og Póllandi, Tékkóslóvakíu, Ung
verjalandi, Rúmeniu og Búlgaríu
„var bylting knúin fram með
öflum, sem komu utan og ofan
að, með erlendum byssustingj
um og valdbeitingu“. Ennfremur
segir hann: „Hinir gömlu bylt
ingarmenn sögðu sem svo, að
valdbeiting og harðleikni væri
aðeins nauðsynlegt böl og leið
að endanlegu marki. Kommún
istar hafa lyft valdbeitingu og
ofbeldi í æðra veldi og dýrka það
sem lokatakmark."
í upphafi bókarinnar ræðir
Djilas rækilega uppruna komm
únismans og eðli byltingarinnar
Bendir hann þar m. a. á það
hvernig kenningar Marx voru
gripnar hráar og „keyrðar
kreddur“ og í mörgum tilfellum
beinlínis rangtúlkaðar til að
þjóna tilgangi byltingarmanna
„í Austur-Evrópu varð afleiðing-
in af valdatöku kommúnista hins
vegar sú, að af díalektílc og efms-
hyggju Marx varð aðeins eftir
formalismi og kreddutrúnaður,
en þessar leifar voru notaðar til
þess að tryggja völdin, réttlæta
harðstjórnina og misbjóða mann-
legri samvizku."
Það væri freistandi að taka
hér upp ýmis ummæli Djilasar,
en rúmið leyfir það ekki. Þó
skal bent á nokkrar athyglisverð-
ar athugasemdir, en af þeim úir
og grúir í bókinni:
„Kommúnistar vita bæði úr
kenningum sínum og af reynslu
sinni, að þeir eru á öndverðum
meiði við allar aðrar stéttir og
öll önnur hugmyndakerfi og haga
sér eftir því. Þeir berjast ekki
eingöngu gegn raunverulegum
heldur einnig hugsanlegum and-
stæðingum. í Eystrasaltslöndun-
um var þúsundum manna útrýmt
í einu vetfangi á grundvelli
heimilda, sem gáfu til kynna
fyrri stjórnmálaskoðanir þeirra.
Svipaðs eðlis var það, þegar
mörg þúsund pólskir liðsforingj-
ar voru myrtir í Katyn-skógi.
Kommúnistar halda áfram að
nota ofbeldis- og kúgunaraðferð
ir löngu eftir að byltingin er
afstaðin. Stundum verða þær enn
fullkomnari og víðtækari en í
byltingunni, eins og dæmið um
það, á hvern hátt kúlökkunum
var útrýmt, sýnir.“
„Bæði þeir, sem stjórna komm
únistabyltingu, og óbreyttir
flokksmenn halda áfram að trúa
á blekkinguna löngu eftir að
hinni vopnuðu baráttu er lokið.
Þrátt fyrir kúgun, harðstjórn
grímulausa eignaupptöku og for-
réttindi valdsherranna, heldur
nokkur hluti fólksins, einkum
kommúnistar, áfram að trúa á
blekkingarnar, sem fólgnar voru
í vígorðum þeirra.“
„Kommúnistabylting getur ekki
látið rætast eina einustu þeirra
hugsjóna, sem kallaðar voru
hreyfiafl hennar ....... engar
aðrar byltingar hafa gefið jafn-
stór loforð og haldið þau jafn-
illa.“
Það leiðir því af hreinni rök-
fræði, að kommúnistabyltingin er
ekkert annað en bylting, sem
kemur á ríkiskapítalisma."
„Bylting þeirra (kommúnista)
var hin fyrsta í sögunni, þar sem
byltingarmennirnir héldu ekki
einungis áfram að starfa á póli-
tískum vettvangi eftir sigurinn,
heldur byggðu upp í bókstafleg-
um skilningi þjóðskipulag, al-
gerlega andstætt því, sem þeir
trúðu á og höfðu lofað að koma
á fót.“
Djilas ræðir myndun „hinnar
nýju stéttar" rækilega og segir
margt stórmerkilegt í því sam-
bandi. Þungamiðjan í þeim um-
ræðum er þessi málsgrein:
„Aðrir stéttir fengu einnig
styrk sinn og váld eftir bylting-
arleiðum með því að brjóta þá
skipan, sem í vegi stóð, pólitíska,
þjóðfélagslega eða annars eðlis.
Þessar stéttir öðluðust völdin
samt sem áður, næstum því und-
antekningarlaust, eftir að nýir
hættir í efnahagsmálum höfðu
tekið að myndast í hinu gamla
þjóðskipulagi. Þessu var á gagn-
stæðan hátt farið um hina nýju
stétt í þjóðskipulagi kommún-
ismans. Hún settist ekki í valda-
stólinn til þess að fullgera nýja
efnahagsskipan, heldur til þess
að stofnsetja sína eigin skipan.
og með henni tryggði hún völd
sín yfir þjóðfélaginu."
Kaflinn um „hina nýju stétt“
er í heild svo magnaður skarpri
innsýn og snilldarlegri rökfestu,
að ógérningur er að rekja efni
hans í stuttu máli. Auk hans eru
í bókinni snjallir og ýtarlegir
kaflar um flokksríkið, kreddu-
þrælkað hagkerfi, hina andlegu
kúgun, tilganginn og meðulin,
innsta eðli kommúnismans, þjóð-
legan kommúnisma og að lokum
heiminn í dag. Hvarvetna er
skarpskyggni og vægðarlaus
hreinskiini höfundar með slíkum
hætti, að bókin er í sannleika
skemmtileg aflestrar, þrátt fyrir
eðli efnisins. Oft bregður hann
upp skýrum myndum af leiðtog-
um kommúnismans, t. d. þeim
Lenín, Stalin, Tító, Trotský og
Krústjoff. Hann tekur hina
kommúnísku helgisögu um Lenín
og gerir hana að gjalli í ljósi sög-
unnar.
Af eigin raun þekkir og skilur
Djilas innsta eðli kommúnism-
ans og hugsunarhátt þeirra
manna, sem komast til valda fyr-
ir atbeina hans. Hann segir t. d.:
„Þetta er stétt, sem hefur meira
vald yfir mönnum en nokkur
önnur, sem sögur fara af. Af
þessari ástæðu eru sjónarmið
stéttarinnar þröng, fölsk og ó-
traust. Hin nýja stétt, sem hefur
algert vald í sínum höndum og
er gróin inn í sjálfa sig, verður
að meta hlutverk sitt og fólksins,
Framh. á bls. 19.
Brot úr einni síðunni af handritinu að bókinni með handskrif-
uðum leiðréttingum höfundar.