Morgunblaðið - 25.03.1958, Qupperneq 13

Þriðjudagur 25. marz 1958
MORnVNfíLAÐIÐ
13
Cuðl. Rósinkranz Þjóðleikhússtjóri:
Um flufníng söngleika
VIÐTAL, sem stjórn Félags ís-
lenzkra einsöngvara hefur átt við
blaðamenn og birtist í Morgun-
blaðinu í gser, gefur mér tilefni
til nokkurra athugasemda um
mál þessi til leiðréttingar og skýr
ingar, og sem ég vildi leyfa mér
að óska eftir að blaðið birti.
í nefndu viðtali er allharka-
lega að mér veitzt með dylgjum
og ranghermi. Að vísu hefur for-
maður félagsins, Bjarni Bjarna-
son, leiðrétt i stuttri grein í blað-
inu í dag nokkur atriði um af-
stöðu mína til óperustarfsemi.
Ég er nú að vísu orðinn ýmsu
vanur í starfi minu. Margir vilja
koma sjálfum sér eða einhverj-
um verkum sínum á framfæri og
telja sig sjálfkjörna til ýmissa
listrænna starfa. En ég get nú
ekki orðið við óskum allra, énda
býst ég ekki við, að ég myndi
gleðja marga áhorfendur með því
að dansa eftir hvers manns pípu.
Sumir sætta sig við þótt þeir
fái ekki vilja sínum framgengt
en aðrir fyllast heift og hatri og
reyna með einhverjum ráðum að
ná sér niðri á mér. Ég hefði þó
ekki búizt við því, að Fél. ísl.
einsöngvara fyndi hjá sér sér-
staka köllun til þess að ráðast á
mig, þar sem ég hefi, allt frá því
að Þjóðleikhúsið hóf starf, reynt
að hlynna að þeirri listgre.in, sem
það félag telur sig vilja vinna fyr
ir, fyrst með því að bjóða til lands
ins framúrskarandi óperuflokk
með eina vinsælustu óperu, er
getur, til þess að reyna með því
að vekja áhuga hér á óperum, og
síðan með því að beita mér fyrir
flutningi 10 sögnleika í Þjóðleik
húsinu þar sem íslenzkir söngvar
ar hafa sungið öll hlutverkfn
nema eitt í nokkrum söngleikun-
um. Vegna þessarar starfsemi
hefur flest fólk, sem í nefndu
félagi er, fengið fjölmörg tæki-
færi til þess að koma fram í óper-
um og óperettum, sem það að
öðrum kosti hefði sennilega ekki
íengið.
★
Vegna þess að því hefur verið
haldið fram, að ég sé á móti
óperustarfsemi hér, þá vildi ég
leyfa mér að taka hér upp nokkur
atrið úr álitsgerð, er ég eftir
beiðni fjárveitinganefndar Al-
þingis gerði s. 1. vetur. Að sjálf-
sögðu er álitsgerð mín eingöngu
byggð á staðreyndum og þeirri
reynslu, er ég hefi aflað mér um
mál þessi, en ekki óskhyggju
minni eða annarra. Fara hér á
eftir nokkur atriði úr álitsgerð
minni:
„Ef ráðnir eru 10 einsöngvarar
og sýndar 4 óperur á ári, verður
helzt að gera ráð fyrir að 20 sýn-
ingar verði á hverri óperu tiljafn
aðar. Æfingar á óperu taka lang-
an tíma að jafnaði, miklu lengri
tíma en á velflestum leikritum.
Það væri því óhugsandi að æfa
svo margar óperur á ári, nema
það sé gert að degi til, enda ekki
hægt að taka leiksviðið frá kvöld
sýningum leikhússins til þeirra
æfinga. Nú er það svo með flestar
óperur, að í þeim er allstór kór.
En þá þarf kórfólkið mjög oft að
geta æft á sama tíma og ein-
söngvararnir, þvi að þar þarf
samæfingu og myndi þýða, að
nauðsynlegt væri að fastráða kór
fólk. Svipað er að segja um ball-
ett. I flesturn óperum og öllum
óperettum er gert ráð fyrir ball-
ett. Listdans er erfið listgrein,
sem krefst mjög mikillar æfingar
og því nauðsynlegt að hafa að
minnsta kosti nokkurn stofn fast-
ráðinna ballettdansara. Á það má
benda, að óperuflutningur krefst
ákaflega mikillar fjölbreytni í
söng. Mjög erfitt er t. d. að láta
einn óg sama tenorsöngvarann
syngja tenorhlutverk í ítölskum
óperum, Mozartóperum og Wagn
eróperum og svo í óperettum.
Hver þessara óperugreina krefst
síns ákveðna blæs á röddinni,
sem sjaldgæft er að einn og sami
söngvari hafi yfir að ráða. Ef um
„íslenzka óperu“ yrði að ræða við
Þjóðleikhúsið, má tæpast gera
ráð fyrir færri en 10 einsöngvur-
um og myndi það kosta ekki
minna en um 800 þús. kr. i laun
á ári. Tæpast mun vera hægt að
komast af með minna en 20
manna kór fastráðins söngfólks,
sem ekki má ætla minna en um
1 millj. kr. og minnst 10 manna
balletthóp, sem ekki kostar
minna en 400 þús. kr. í laun á ári.
Þar við bætist að til æfinga á
óperu krefst miklu meira húsnæð
is, vegna fjölbreytni óperunnar,
þar sem um er að ræða einsöngv-
ara, kór, ballett og hljómsveit,
sem fyrst þarf að æfa sitt í
hverju lagi og síðan allt saman,
og myndi því þurfa að leigja
húsnæði til viðbótar vegna þessa.
Áætla má, að sú leiga yrði ekki
yndir 50 þús. kr. á ári. Uppsetn-
ing á óperum er svq að jafnaði
100-—150 þús. kr. dýrari en á
leikritum. Auk þessa fólks, sem
að framan getur, myndi oft þurfa
að fá viðbótareinsöngvara, kór-
fólk og dansara, sem þarf þá að
greiða aukalega. Þá yrði óhugs-
andi annað en að útgjöld til
hljómsveitar hækkuðu mikið frá
því sem nú er, ef hún léki við 4
óperur í stað einnar, eins og nú
er. Má tæpast ætla að sá kostnað-
ur aukist um minna en annað
eins og hljómsveitin kostar leik-
húsið nú, eða um 400 þús. kr. Þá
er heildarkostnaðuririn, vegna
þessara breytinga, alltaf kominn
upp í 3 millj. kr. á ári, og má
búast við að brátt myndi hækka,
því þau laun sem ég hefi áætlað
myndu fljótlega, þegar af stað
væri komið, þykja of lág.
Húsnæði Þjóðleikhússins, fyrir
starfsemi þess eins og hún er nú,
er þegar orðið of lítið, hvað þá
ef aukin yrði. Nauðsynlegt yrði
þá að hraða viðbótarbyggingu við
leikhúsið, sem raunar er nú þegar
þörf. Ætla má að sú viðbótar-
bygging kosti 3—4 millj. króna.
Ef leigja þarf húsnæði, sem mik-
ill vafi er á að fáist, myndi það
verða mjög dýrt. Þá er hljóm-
sveitargryfja Þjóðleikhússins of
lítil fyrir fjölmargar óperur. Þeg-
ar sálfstæður óperurekstur væri
kominn í leikhúsið, væri tæpast
hjá því komizt að breyta hljóm-
sveitargryfjunni og stækka hana.
En sú breyting myndi kosta, eftir
því hvernig það yrði framkvæmt,
samkvæmt lauslegum áætlunum,
sem sérfræðingar hafa gert þar
um, allt frá 200 þús. kr. upp í 1
milljón og myndi sú breyting
verk hjá Þjóðleikhúsinu. Ja, þá
held ég að amerísku söngfólki
veitti ekki af að fara að læra
sænsku eða önnur mál til þess að
komast að hjá Metropolitanóper-
unni, því undanfarinn áratug
hafa flest árin sungið þar fjöldi
útlendinga, þar af 2 og 3 Svíar ár
hvert. Sænskar söngkonur hafa
undanfarin ár auk þess verið
starfandi við Wienaróperuna,
Hamborgaróperuna, Berlínar-
óperuna, jCovent Garden í Lond-
on og við sjálfa Scalaóperuna í
Milano hafa meira að segja tvær
sænskar óperusöngkonur sungið
síðustu árin og ein jafnvel verið
fastráðin þar. Það eru því sýni-
lega fleiri en ég, eða réttara sagt
þeir leikstjórar, sem hér hafa
sett upp óperur og óperettur og
bent á söngkonurnar, sem komið
hafa auga á hinar sænsku óperu-
söngkonur. í Ítalíu, Austurríki og
Þýzkalandi úir og grúir af söng-
fólki, sem lítið sém ekkert fær að
gera. Skyldi maður þó ætla að
til væru söngkonur í þessum lönd
um, sem gætu sungið þau hlut-
verk, er þessar sænsku óperu-
söngkonur eru látnar syngja, eða
telja sig að minnsta kosti geta
það. En leikstjórarnir leggja
kapp á að fá fólk í hlutverkin,
sem bezt henta í þau, til þess
að fá listrænan heildarblæ, og
áhorfendur þar, eins og hér,, vilja
gjarna fá tilbreytni og listrænar
sýningar. Ekki er þess getið, að
í þessum löndum sé slíkum ráð-
stöfunum tekið með hatursfull-
um ummælum heimafólks. Held-
ur þvert á móti er þeim fagnað.
T. d. Stina Britta Melander, sem
ísl. leikhúsgestum er að góðu
kunn, söng Violetta í La Traviata
Það er bara að taka þessa
heimsfrægu upp úr handraðan-
um þegar okkar söngvarar duga
ekki til.
Mín hugmynd hefur frá upp-
hafi verið sú, með þeirri söng-
leikastarfsemi. sem rekin hefur
fyrir skömmu í Wiesbadenóper-
unni, einni ágætustu óperu
Þýzkalands, var henni vel fagnað
og talið stórf happ fyrir óperuna
að hafa náð í hana. Einn af
þekktustu gagnrýnendum lands-
ins telur hana meira að segja
eina af fremstu óperusöngkonum
Evrópu nú. 'Samtímis tala koll-
egar hennar hér um hana með
mikilli fyrirlitningu. Af hverju
haldið þér lesandi góður, að það
sé?
Söngkonur okkar hér virðast
vera þeirrar skoðunar, að þær
geti sungið og leikið hvaða hlut-
verk sem er, en gera sér ekki
grein fyrir því, að óperu- eða
óperettuhlutverk er ekki aðeins
góður söngur heldur jafnframt
leikur þar sem útlit, hreyfingar,
stærð og aldur verður að vera í
samræmi' við þá persónu sem
túlka á.
Þá segir formaður félagsins í
þessu viðtali, að ef útlendir kraft
ar séu fengnir, þá eigi það aðeins
að vera heimsfrægir söngvarar.
Þá er því til að svara, að þó það
sé skemmtileg ,,sensation“ að fá
heimsfræga söngvara, tel ég
meira virði listþróun hér að bæta
í þhu skörð, sem fylla þarf hverju
sinni með góðum listamönnum
sem að einhverju leyti geta fallið
inn í þann ramma, sem við erum1
verið, að smátt og smátt að skapa
fasta óperustarfsemi, er sniðin
væri eftir okkar getu. Til þess að
tryggja það að sæmilegur árang-
ur næðist í hvert sinn, hefi ég
reynt að fá erlenda krafta í þau
hlutverk, sem við höfum ekki
haft nægilega góða krafta til.
Um þetta, eins og allt sem að
þessum málum lýtur, hefur aldr-
ei verið neinn ágreiningur við
tónlistarnefndina, þá dr. Pál ís-
ólfsson og Björn Ólafsson, sem
eru mér til ráðuneytis, og eng-
inn ágreiningur hefur verið milii
mín og Þjóðleikhúsráðs. Með
þessu hafa sýningar okkar oftast
verið mjög sæmilegar þó oftast
hafi verið veikir punktar, einnntt
vegna þess að ekki hefur verið
úr neinu að velja, sem ekki er
von á í svo fámennu landi, og öll
þessi starfsemi á byrjunarstigi.
Til samanburðar má geta þess að
Norðmenn eru t. d. fyrst nú í ár
að hefja óperustarfsemi og
skammast sín ekkert fyrir það‘
að ráða bæði Svía og Finna til
þess að syngja aðalhlutverk í
sinni óperu, af því að þeir hafa
ekki nægilega marga góða söngv
ara sjálfir. Það er gott að hafa
hæfilegan metnað og sjálfstraust,
en stórmennskubrjálæði leiðir
tæpast til sigurs.
Það hefur lengi verið skoðun
fær um að skapa hér, heldur en frjálsborinna, hugsandi manna,
þó þægt sé að vekja einhvern að listin eigi að vera frjáls, að
æsing hjá fólki með svokólluðum| sköpunarmáttur mannsandans
heimsfrægum nöfnum. Og hvað"
kosta svo þeir' „heimsfrægu"?
Hefur Þjóðleikhúsið eða ísland
efni á því að greiða 1000 dollara
og þaðan af meira á kvöldi í
beinhörðum gjaldeyri fyrir þess-
ar svokölluðu stjörnur? Svo er
ekki heldur hlaupið að því að fá
þetta fólk til þess að syngja
óperuhlutverk í litlu leikhúsi á
hjara veraldar. Það yrði kannske
ekki svo auðvelt að fá það til
þess að hlaupa í skarðið, ef ein-
hver viðvaningurinn hér úti á
íslandi verður að hætta við hlut-
verkið sitt á miðjum æfingatima.
En þannig taldi einn af stjórn-
endum Fél. ísl. einsöngvara að
leikhúsið ætti að hafa það. í
augum stjórnarinnar er þetta
allt ósköp auðvelt.
e>------------------------------
Óloior Friðrik Qavíðsson
óra aimæli
í DAG eru liðin 100 ár, síðan
Ólafur Friðrik Davíðsson fyrrv.
minnka áhorfendasvæðið um 40 verzlunarstjóri fæddist. Hann
sæti. Miðað við aðsókn leikhúss
ins og núverandi verð aðgöngu-
miða að söngleikum, myndi það
rýra tekjur leikhússins um 350
þús. kr. á ári.“ . . .
„Flutningur söngleika í því
formi, sem verið hefur, tel ég að
heppnast hafi mjög sæmilega og
sé hæfilega mikið miðað við fólks
fjölda hér, og þann fjölda áheyr-
enda, sem vér getum gert oss
vonir um, svo og afkasta- og fjár
hagsgetu leikhússins. í þessari
starfsemi verðum vér, sem á öðr-
um sviðum, að sníða oss stakk
eftir vexti.
Það er að sjálfsögðu mjög æski
legt, ef hægt væri, að skapa þeim
íslenzkum söngvurum, sem lagt
hafa fyrir sig sönglist og reynzt
vel á því sviði, sæmileg lífskjör
hér á landi og þá æskilegt að
Þjóðleikhúsið gæti notið krafta
þeirra. En til þess að tryggja það
er Þjóðleikhúsið ekki fjárhags-
lega megnugt og óhugsandi nema
Alþingi leggi þar til fé af mork-
um.“
★
Þá segja blöðin, að söngkon-
urnar telji sig nú þurfa að fara
að læra sænsku til þess að kom-
ast að hjá Þjóðleikhúsinu. Á
þetta auðvitað að vera hnúta til
min vegna þess að þrjár sænskar
óperusöngkonur hafa sungið hlut
fæddist á Akureyri 25. marz 1858.
Foreldrar hans voru: Davíð Sig-
urðsson verzlunarmaður og kona
hans Guðríður Jónasdóttir bónda
á Baugsstöðum. Sigurður faðir
Davíðs var bóndi á Ytra-Gili í
Eyjafirði, Sveinssonar bónda á
Agnarsstöðum, Jónssonar bónda
á Varðgjá, Jónssonar bónda í
Skógum, Jónssonar bónda á
Laugalandi, Helgasonar bónda í
Skógum. En móðurætt Davíðs
var Hvassafellsætt svokölluð.
Ólafur gjörðist verzlunarmað-
ur á unga aldri. Starfaði lengi
við verðzlun örum og Wulff á
Húsavík, Djúpavogi og í Kaup-
mannahöfn, unz hann varð for-
stjóri þeirrar verzlunar á Vopna-
firði árið 1893. Verzlun þessari
stjórnaði Ólafur 11 ár, eða til
ársins 1904, er hann varð yfir-
bókari Landsbanka íslands og
fluttist til Reykjavíkur.
í Reykjavík dvaldist Ólafur þó
ekki lengi, því árið 1908 var hann
ráðinn forstjóri verzlunar Leon-
hard Tang og Sön á ísafirði.
Þeirri verzlun veitti hann for-
stöðu, þar til hún var lögð nið-
ur. Og skömmu síðar, eða árið
1924 fluttist hann til Vestmanna-
eyja, og átti þar heima til dauða-
dags 15. ágúst 1932.
Þegar Ólafur var verzlunar-
stjóri á Vopnafirði, var hann
kjörinn þingmaður Norður-Múla
sýslu. En er kjörtímabilið var
liðið, bauð hann sig ekki fram
aftur, þvi þá var hann fluttur
til Reykjavíkur, og taldi sér ekki
henta að vera þingmaður kjör-
dæmis í mikilli fjarlægð. Eigi að
siður hafði hann alltaf talsverð
afskipti af landsmálum og sveit-
arstjórnarmálum. Hann átti sæti
í bæjarstjórn ísafjarðar um skeið.
Ólafur Davíðsson var gáfaður
maður og mjög vel menntaður.
Hann var frjálslyndur og víð-
sýnn, vel máli farinri og ágæt-
lega ritfær.
Ég var samborgari Ólafs á ísa-
firði nær 20 ár. Hefi ég aldrei
kynnzt manni honum fremri í
mannkostum.
Svo grunlaus var hann, að ég
heyrði engan mann efast um rétt-
dæmi hans eða drengskap hvorki
semherja né andstæðinga í mál-
um.
Kona Ólafs Davíðssonar var
Stefanía Þorvarðardóttir bónda
á Fagurhólsmýri í öræfum. Þau
eignuðust fimm börn, og eru þrjú
þeirra á lífi: Ingibjörg, gift Þór-
halli Gunnlaugssyni fyrrv. síma-
stjóra, Friðrik skólastjóri stýri-
mannaskólans í Reykjavík og
Ólafur vélsmiður í Vestmanna-
eyjum. Dánar eru: María, áður
gift Magnúsi Magnússyni skip-
stjóra í Boston í N-Ameríku og
Guðríður, er dó á ísafirði 15 ára
gömul.
Sigurður Kristjánsson.
verði að njóta frelsis til þess að
eðlileg þróun geti átt sér stað.
Listinni á ekki að setja landa-
merki, hvorki stjórnmálalegs
eðlis eða þjóðernislegs. Það er
því íurðulegt, að listafólk skuii
fara að leggja þjóðernislegt mat
á list, dæma listgildi eftir móður-
máli listamannsins.
Að lokum þetta:
Tilraunir þær, sem gerðar hafa
verið með flutning söngleika héx',
hafa, að flestra dómi, gengið vel
eftir aðstæðum og orðið áhorf-
endum til gleði og uppbyggingar
að meira eða minna leyti, og
áheyrendur hafa áreiðanlega
glaðzt yfir því, að fá tækifæri til
þess að hlusta hér á ágæta er-
lenda söngvara. Enda er það svo,
að fólk er alltaf að spyrja: fáum
við ekki einhvern góðan söng-
gest í vor. En einsöngvax'arnii',
sem þessi’starfsemi hefur öðrum
þræði verið gerð fyrir til þess
að gefa þeim kost á verkefnum
svo sem hægt hefur verið, eru
óánægðir. Það virðist engin von
um að skapa íxokkurn frið um
þessa starfsemi Þjóðleikhússins,
þeirra vegna. Til þess að nauð-
synlegur friður skapist um söng-
leikastarfið mun því tæpast ann-
ar kostur en að Félag ísl. ein-
söngvara taki við þessari söng-
leikastarfsemi hér á landi. Fé-
lagið hefur þegar, í raun og veru
haíið starfið og markað sína list-
rænu stefnu með „Syngjandi
páskum“. Þessi stefna félagsins
er að visu mikið frábrugðin
stefnu Þjóðleikhússins, en sem
Fél. ísl. eixxsöngvara hlýtur að
telja þá í'éttu, þar sem það hefur
tekið hana upp.
Reykjavík 20. marz 1958-
Guölaugur Rósinkranz.
i páfans sfefnf
RÓMABORG, 18. marz (Reuter)
— Lögfræðingar franska rithöf-
undarins Roger Peyrefitte hafa
stefnt ritstjórum kaþólska blaðs-
ins Osservatore Romano fyrir
meiðandi ummæli um rithöfund-
inn. Peyrefitte skrifaði fyrir
nokkru harða ádeilugrein um
páfann í vinstri sinnað blað, en
Osservatore svaraði henni og
fordæmdi hugsunarhátt rithöf-
undarins. Þetta e\' í fyrsta skipti
sem meiðyi-ðamál er höfðað fyr-
ir ítölskum rétti gegn þessu blaði
i Vatikansins.