Morgunblaðið - 02.11.1958, Blaðsíða 6

6
M ORGUNBL AÐIÐ
Sunnudagur 2. nðv. 1958
Baráttan gegn krabbameininu:
Ný lyf og lœkningaaðferðir kunna
að finnast á nœstunni
Unnsð að víðtœkari krahbameins-
rannsóknum en nokkru sinni fyrr
en
Samtal v/ð Ólaf Bjarnason deildarlœkni
í Rannsóknarsfofu Háskólans
FYRIR um það bil ári síðan var
íslenzkum lækni veittur 10.000
danskra króna styrkur úr. J. C.
Möllerssjóðnum danska. Læknir-
inn sem styrkinn hlaut var Ólaf-
ur Bjarnason, deildarlæknir í
Rannsóknastofu Háskólans. Var
honum veittur styrkurinn til
rannsókna á krabbameini í legi
á íslandi.
Stofnandi fyrrgreinds sjóðs er
danskur iðjuhöldur, sem haft hef
ur mikil viðskipti við ísland og
hefur komið hingað nokkrum
sinnum. Er það tilgangur sjóðs-
ins að veita styrki til eflingar
vísinda- og menningarstarfsemi í
þremur Norðurlandanna, Dan-
mörku, Svíþjóð og íslandi. Ólaf-
ur Bjarnason er fyrsti íslenzki
læknirinn, sem hlýtur þennan
styrk. Áður hafði einum íslend-
ingi verið veittur hann til að
kynna sér skógrækt.
Ólafur Bjarnason lauk læknis-
fræðiprófi við Háskóla íslands
vorið 1940. Stundaði hann síðan
framhaldsnám í Sviþjóð og Bret-
landi og um skeið í Bandaríkj-
unum. Síðan hann lauk námi
hefur hann starfað við Rannsókn-
arstofu Háskólans. Er hann nú
deildarlæknir þar og stjórnar
vefjarannsóknum stofnunarinn-
ar. En þær eru fólgnar í rann-
sóknum á vefjasýnishornum, sem
tekin eru við skurðaðgerðir á
sjúkrahúsum. Er það hlutverk
þessara rannsókna að kveða á
um, hvers kyns sjúkdóma sé um
að ræða í hinum einstöku til-
fellum. Ólafur Bjarnason hefir
jafnframt starfað sem aukakenn-
ari við Háskóla íslands síðan
árið 1950. Hann fór utan snemma
í apríl sl. og kom heim aftur
um miðjan september.
Morgunblaðið hitti hann að
máli í gær og spurði hann tíðinda
af rannsóknum hans og um ýmis-
legt er lítur að krabbameins-
vörnum.
Krabbameinsrannsóknir Svía
— Mér var í sjálfsvald sett,
hvar og hvernig ég notaði styrk
þann úr J. C. Möllers sjóðnum,
sem mér var veittur sl. haust,
segir Ólafur Bjarnason. Taldi ég
Stokkhólm ákjósanlegan stað,
sökum fyrri kynna. Þar er heims-
þekkt stofnun, sem vinnur að
krabbameinsrannsóknum og
lækningum á krabbameini. Er
það Radiumhemmet. Fór ég
þangað sl. vor og vann aðallega
við þá deild stofnunarinnar, sem
heitir Radiopatologiska In-
stitutionen.
— Hvað er að segja um niður-
stöður rannsókna yðar?
— Þeim athugunum er enn
ekki lokið, en ég vonast til að
geta birt niðurstöður þeirra síð-
ar. —
Hafa náð miklum árangri
— En hvað getið þér sagt okk-
ur um baráttu Svía gegn krabba-
meini?
— Á því sviði sem og á öðr-
um sviðum standa þeir framar-
lega. Að grundvallarrannsóknum
á eðli sjúkdómsins er mikið
unnið, og geislalækningar Svía á
krabbameini eru víðkunnar.
Slíkar lækningar eru bundnar
við nokkrar miðstöðvar, sem
annast sjúklinga hver í sínum
landshluta. Þekktust þessara
stofnana er Radiumhemmet í
Stokkhólmi, sem annast geisla-
lækningar fyrir allan norður- og
miðhluta Svíþjóðar. Hafa vísinda
menn þessarar stofnunar t. d.
náð einum bezta árangri í heimi
í lækningu á krabbameini í legi,
enda sækja þangað læknar og
vísindamenn víðs vegar að til
þess að fylgjast með starfsem-
inni og kynna sér aðferðir, sem
þar eru viðhafðar.
80—90% læknast.
■—Hve stór hluti þessara sjúk-
dómstilfella læknast að jafnaði?
Það fer allt eftir því á
hvaða stigi sjúkdómurinn er,
þegar sjúklingurinn kemur til
lækninga. Á fyrsta stigi sjúk-
dómsins ná 80—90% sjúklinga
bata, samkvæmt síðustu
skýrslum.
Þeirri ófrávíkjanlegu reglu er
fylgt á stofnuninni, að fylgjast
með hverjum einasta sjúkling,
sem þangað hefir komið til með-
ferðar og fá á þann nákvæm-
ar upplýsingar um afdrif hans
og líðan.
Er heil deild innan stofnun-
arinnar sem annast eingöngu
þetta eftirlitsstarf. Heldur hún
stöðugt sambandi við sjúkling-
inn eða lækni hans. Er þetta að
sjálfsögðu þýðingarmikil starf-
semi.
— í hvaða líffærum er krabba-
mein algengast í Svíþjóð?
— Hjá karlmönnum er krabba-
mein algengast í maga og meðal
kvenna í brjósti og legi. Dánar-
talan mun vera hæst hjá þeim
sjúklingum, sem haldnir eru
krabbameani í maga.
Margar tegundir sjúkdómsins.
— Fer krabbamein í vöxt í
Svíþjóð?
— Segja má að sumar tegund-
ir krabbameins hafi farið þar í
vöxt á undanförnum áratugum.
Menn Verða hins vegar að greina
mjög á milli einstakra tegunda
krabbameins. Það er reginmis-
skilningur að krabbamein sé
einn og sami sjúkdómurinn, hvar
sem þess verður vart í líkaman-
um. Tegundir þess eru svo marg-
víslegar að víst má telja að or-
sakir sjúkdómsins séu mjög mis-
munandi. Vonir um árangur af
læknisaðgerðum eru einnig mjög
mismunandi eftir því um hvaða
tegundir krabbameins er að
ræða. Krabbamein í vör og húð
læknast t. d. í allflestum tilfell-
um.
— Er hægt að koma einhverj-
um sérstökum vörnum við gegn
sjúkdómnum?
— Það er erfitt að tala um
varnir gegn krabbameini, meðan
eins lítið er vitað um orsakir
sjúkdómsins og raun ber vitni.
Öðru máli gegnir t. d. um berkla-
varnir, þar sem sýkillinn er
þekktur, og aðra næma sjúk-
dóma, þar sem hægt er að beita
bólusetningu.
Hvaff gerist viff breytinguna?
— Eru ekki þekktar orsakir
einhverra tegunda krabbameins?
— Ekki er kunnugt hvað
gerist 1 líkamsfrumu, þegar
hún breytist úr heilbrigðri frumu
í krabbameinsfrumu. Hins veg-
ar eru þekktar ýmsar orsakir,
sem hrundið geta þessari breyt-
ingu af stað. Mætti þar nefna ým
is efni, sem orkað geta á menn í
sumum greinum efnaiðnaðar. Þá
er og alþekkt að ýmiss geisla-
virk efni geta valdið krabba-
meinsvexti.
Loks má nefna tóbaksnotkun,
sem nú má telja fullsannað að
geti valdið krabbameini í lung-
um og víðar.
Ef til vill mætti telja til krabba
meinsvarna ráðstafanir, sem
vernda menn gegn hættunni af
áhrifum fyrrgreindra og fleiri
efna. Að öðru leyti mundu varn-
ir gegn sjúkdómnum vera í því
fólgnar, að fá fólk til þess að
leita læknis á byrjunarstigi sjúk-
dómsins meðan hann er viðráð-
anlegur. Á það einkum við um
krabbamein í húð, vör, munni og
í brjóstum og legi kvenna. Menn
eru að vísu ekki á eitt sáttir
um það, hversu mikið skuli gert
að því að hafa í frammi áróður
fyrir almenning, sem beinist að
hvatningum til að leita læknis
í þessu skyni. En að mínu áliti
er hófleg upplýsingastarfsemi á
þessu sviði nauðsynleg, þar sem
örlög sjúklingsins fara í flest-
um tilfellum eftir því, hvort
mein hans uppgövast í tæka tíð
eða ekki. Hitt er svo ekki síður
mikilvægt, að læknarnir séu á-
vallt á verði gagnvart þessum
sjúkdómi. •
íslenzka leitarstöðin
— Hvað munduð þér vilja
segja um ástandið í þessum mál-
um hér á landi?
— Krabbameinsfélögin hafa
tekið upp baráttu á þessu sviði
undanfarin ár. Um árangur af
þeirri starfsemi er erfitt að full-
yrða enn sem komið er. Tvö at-
riði í starfsemi þeirra eru þó
áreiðanlega mjög þýðingarmikil.
Það er stofnun leitarstöðvarinn-
ar og skráning krabbameinstil-
fella, sem fram fer á vegum
Krabbameinsfélags íslands.
Að því er snertir fyrra atriðið
má benda sérstaklega á einn þátt
í starfi leitarstöðvarinnar. Það
eru frumurannsóknirnar, sem þó
eru ekki enn orðnar eins víð-
tækar og æskilegt væri. Hefir
fjárskortur félaganna valdið þar
--------------rwnnornnrrfiiin^giift
Ólafur Bjarnason, læknir
nokkru um. En vonir standa til
að úr rætist.
Bjargaffi þúsundum mannslífa.
Til vitnis um þýðingu frumu-
rannsókna, minni ég á ummæli,
sem viðhöfð voru um frumkvöð-
ul aðferðar þessarar, er honum
voru veitt verðlaun fyrir vís-
indaafrek sín. í greinargerð fyr-
ir veitingu verðlaunanna segir,
að þau séu veitt fyrir „eitt mesta
framlag aldarinnar til heilsu-
verndar kvenna“ og séu „viður-
kenning fyrir uppgötvun aðferð-
ar við rannsóknir á krabbameins-
frumum í legi, sem stuðlað hafi
að því að bjarga þúsundum
mannslífa og gefi fyrirheit um
útrýmingu legkrabba, sem al-
gengri dánarorsök".
Það var læknirinn George
Papanicolaou, sem hlaut þessi
verðlaun og viðurkenningu, en
hann er þekktur vísindamaður í
Bandaríkjunum.
Varðandi skráningu krabba-
meinstilfella er óhætt að segja,
að mjög þýðingarmikið sé að
geta gert sér gxein fyrir tíðni
sjúkdómsins og einstakra teg-
unda hans hér á landi. Slík
skráning er framkvæmd á öllum
Norðurlöndum, og var hafin hér
á landi árið 1954.
Þá má benda á herferð þá sem
hafin hefir verið gegn tóbaks-
reykingum, svo og fræðslu um
heilbrigðismál í Fréttabréfi próf.
N. Dungal.
Miklar líkur til aff lækning
takist.
.— Er líklegt að fúllkomnar
lækningaaðferðir eða lyf gegn
krabbameini finnist á allra næstu
árum?
— Víst eru líkurnar miklar en
þó er ólíklegt að nokkur sé í
dag þess umkominn að segja fyr-
ir um það. Hins vegar eru nú
þegar fyrir hendi aðferðir, sem
beita má með miklum árangri í
baráttunni við vissar tegundir
sjúkdómsins. Á ég þar við geisla-
og skurðlækningar. Með þessum
aðferðum er hægt að lækna stór-
an hluta þeirra sjúklinga, sem
koma í tæka tíð til læknis og
haldnir eru þeim tegundum
krabbameins, sem áður er á
minnzt. Ennfremur eru kunn lyf,
sem geta tafið vöxt meinanna um
lengri eða skemmri tíma.
í dag er unniff aff rannsókn-
um á krabbameini um allan
heim í ríkari mæli og af meiri
áhuga en nokkru sinni fyrr.
Þær rannsóknir geta leitt til
þess aff ný lyf finnist fyrr en
varir effa effli sjúkdómsins
skýrist þaff mikiff, aff unnt'
verffi aff beita gegn honum
árangursríkari varnarráffstöf-
unum en hingaff til hefur ver-
iff mögulegt, segir Ólafur
Bjarnason læknir aff lokum.
S. Bj.
skrifar úr
daglegq hfinu
"■53*
I
Allra heilagra messa.
tilkynningum prestanna um
messur í dag, stendur í svigum
allra heilagra messa.En gamli há
tíðisdagurinn, sem ber þetta nafn,
var í gær, 1. nóv. Vafalaust eru
margir meðal unga fólksins, sem
í dag kannast varla við þennan
dag. Þó var þetta merkisdagur
hér áður fyrr.
Allra heilagra messa heitir líka
sviðamessa, en þann dag var sið-
ur að hafa svið til miðdegisverð-
ar, a. m. k. á Norður- og Vest-
urlandi. Þótti þá myndarlegt að
skammta vel. Sviðin voru þá
venjulega soðin daginn áður og
skömmtuð köld.
Jón Thoroddsen kvað:
Etum, bræður, ákaft svið,
oss svo hrokafyllum,
höfum góðan sveitasið,
sveltum þá á millum.
Einnig þek’kist þessi botn:
höfum tóu og hunda sið,
hungi um þá á millum.
E
Sebra-bönd fyrir börnin.
Kvíðin móðir“ skrifar:
INS og að líkum lætur, þegar
þessi tími er kominn, hafa
allir skólar byrjað vetr-
arstarf sitt. Börnin eru því í skól-
anum frá kl. 8 að morgni til kl. 6
að kveldi. Oft verður að skipta
í skólanum, því blessaður hóp-
urinn er stór. Við mæður, sem
búum hér í úthverfi, en þó eigi
langt frá skóla, þurfum að senda
börnin okkar í skammdeginu og
vetrarmyrkrinu fjórar til sex
ferðir yfir fjölfarna umferðar-
götu, Suðurlandsbrautina, þar
sem venjulega er ekið hratt. Lái
ofan að Tjörn, og sá þá mér til
mikillar gleði lausn á þessu máli.
Við Miðbæjarskólann er máluð
gangbraut yfir Fríkirkjuveginn
að Tjörninni, eins konar sebra-
bönd eða stigi. Það veitir öryggi
að fá börnin til að ganga þanmg
á einum stað yfir götuna. Sá
sem þetta hefur fundið upp og
komið því í framkvæmd á mikl-
ar þakkir skildar fyrir.
Nú vil ég beina orðum mínum
til þeirra, sem umferðarmálum
ráða í þessum bæ, hvort þeir geti
ekki látið svona sebraband á Suð
urlandsbrautina, austan Reykja-
vegár, þar sem börnin eiga bezt
okkur hver sem vill, en okkur með að fara yfir götuna og he'zt
er kvíði í huga og brjósti að sjá
á eftir bömunum út í nátt-
myrkrið, vitandi um öryggisleys-
ið í hringiðu umferðarinnar, þar
sem börnin skjótast á milli bíl-
anna og ekki þarf nema brot úr
sekúndu til að þessi sári kvíði
verði að veruleika. Þá flýgur oft
í gegnum huga manns þessi
spurning: Má ekki gera umférð-
ina öruggari? Jú!
Ég fór um daginn einn sólrík-
an sumardag með börnin mín
þyrfti að láta lögregluþjón vera
á staðnum, þegar umferðin er
mest og flest börnin á götunni,
eins og á morgnana og um há-
degið. Því alls staðar er manns-
lífið jafndýrmætt og móðurhjart
að jafnheitt og viðkvæmt.
Ég veit að ég tala þarna fyrir
munn allra mæðra hér um slóðir,
og treysti því að fyrrnefndir ráða
menn bregðist vel og víturlega
við þesSari öryggisbeiðni".