Morgunblaðið - 27.01.1959, Blaðsíða 6

6
MORGTlwnr 4Ðlf)
Þriðjudagur 27. janúar 195 ,
Bændahöllin í Staf-
angri og samvinna
bændanna
Rogalandsbréf trá Árna C. Eylands
ROGALAND hefir lengi haft orð
fyrir það að þar væru bændur
betri en í flestum eða öllum fylkj
um Noregs öðrum. Svo er það nú,
en ef til vill er ekki rétt að segja,
að um þetta standi bændur hér
á gömlum merg. Ekki er hún
glæsileg lýsing Árna Garborg á
búnaðarháttum Jaðarbúa, ef flett
er upp í hinni frægu bók hans
Fred, fyrsta kapítula. En nú er
Rogaland orðið mikið framleiðslu
fylki. Héðan streyma búsafurð-
irnar í stríðum straum til Björg-
vinjar og Óslóar. Samvinna bænd
anna er mikil og sterk. Höfuð-
borg fylkisins Stafangur hefir
engan veginn undan að nota það
sem hér er framleitt af búsaf-
urðum. Þess er eigi að vænta,
því að í borginni búa eigi nema
um 55 þús. manna. Þó er sú tala
villandi ef bera skal saman við
Reykjavík með um 70 þús. íbúa,
úthverfi sambyggð Stafangri eru
fjölbyggð. í næstu sveit, Mos-
fellssveit Stafangurs,. búa um 18
þús. manns. í næstu sveit þar
við Höyland álíka margt og svo
tekur við smábærinn Sandnes
með 6000 manns. Þá er sveitin
Sóla með flugvöllinn og um 6000
íbúa skammt frá Stafangri sem
kunnugt er.
Stafangur er kunnur bær fyr-
ir niðursuðuiðnað sinn og nafnið
Bjelland er oft nefnt 1 því sam-
bandi. Er það að vonum því að
gamli Kristján Bjelland lagði
grunninn og meira en það, að
niðursuðuiðnaðinum í Stafangri.
En nú er þessi þáttur atvinnu-
lífsins eigi eins áberandi og áð-
ur var, aðrar greinar hafa færzt
svo í aukana, til dæmis hin
mikla skipasmíðastöð Rosenbergs
En Stafangur er engan veginn
borg iðnaðar umfram allt annað,
þó sú atvinna sé mjög mikilsverð.
Mér er minnistætt atvik sem
kom fyrir 1935. Þá sátum við
Klemens heitinn á Skógtjörn
veizlu eina mikla í hótelinu á
Sóla. Aðalræðuna hélt Norem
fylkismaður sá er nú lét af störf-
um um áramótin sjötugur að
aldri. Norem er tengdasonur
gamla Bjellands (hann dvaldi
nokkra daga í Reykjavík síðast-
liðið sumar). — I ræðu sinni sagði
Norem, er hann fagnaði gestum
frá Norðurlöndunum öllum og
Norðmönnum úr öðrum landshlut
um: Þið skuluð minnast þess að
Stafangur er ekki einungis borg
niðursuðuiðnaðar og siglinga,
Stafangur er líka höfuðstaður
Rogalands, borg bændanna í
þessu fylki. — Hið sama myndi
Norem vafalaust segja nú, þó að
töluvert hafi svipur borgarinnar
breytzt á umliðnum árum. Stór-
byggingar hafa risið og setja
breyttan svip á borgina. Svo sem
Hótel Atlantic, Ólavsgárden,
Bergesen-byggingin, Stavanger
Aftenblads-byggingin og nú síð-
ast Bændahöllin — Böndernes
hus. Allt 6—9 hæða hús í og við
miðbæinn, sem stinga mjög í stúf
við gömlu byggðina í miðbæn-
um, sem um margt er með forn-
menjasvip, lág þéttstæð timbur-
hús og götur svo þröngar að sums
staðar er hægt að feðma húsa
á milli þvert um götu. Þó að
Kirkjugatan, mesta verzlunargata
borgarinnar sé ekki alveg svo
mjó finnst manni það fjarri öll-
um sanni að mæta bílum á þeirri
götu þar sem bíllinn fyllir alveg
milli gangstéttanna og þær sums
staðar eigi meira en álnar breið-
ar eða minna en það.
Á torginu í Stafangri stendur
Alexsander Kielland og horfir til
hafs albúinn að taka á móti
Skipper Worse, og nú eru sigl-
ingarnar orðnar mikill þáttur í
búskap Stafangursbúa. Um þessi
áramót áttu þeir 221 skip, alls
um 466.183 brutto register tonn.
Er þá talið frá smáskipum 26—30
smál. og upp til hinna stærstu,
20.000 — 25.000 lesta skipa sem
eru ekki svo fá.
í skrúðgarðinum bak við Dóm-
kirkjuna fornu, frægu frá því um
1100, sem alltaf er og verður mið-
depill borgarinnar, stendur Árni
Garborg á stalli og horfir suður
yfir Breiðavatnið og suður til
Jaðars. Rétt þar hjá er hin nýja
höll bændanna handan götunnar,
skástætt við hinn fagra kórgafl
kirkjunnar, og andspænis húsi
verzlunarmanna.
Það er mjög að vonum að bænd
ur á Rogalandi hafi lengi hugsað
til þess að eignast sitt eigið hús
í Stafangri. En langur varð á
því silinn að það gæti orðið. En
það varð með þá eins og með
Skipper Worse að þeir komu vel
þó að þeir kæmw seint. Nú stend-
ur höllin þar 6 hæða hús ög kjall
ari, á kjörstað í borginni.
Ég nefndi í upphafi máls míns
að samvinna bændanna væri hér
mikil og sterk. Á ég þá ekki við
hina venjulegu samvinnu neyt-
enda, konsum-kooperasjon held-
ur landbnuks-samvirke, sem svo
er nefnt hér á landi og sem stend-
ur algerlega á sjálfstæðum fót-
um óbundið neytenda-kaupfélög-
unum. Við hlið bænda-samvinn-
unnar þrífast fullum fetum öflug
einkafyrirtæki sem verzla við
bændur, selja þeim fóðurvörur,
búvélar, áburð, fræ o. s. frv. —
annað væri óhugsandi hér um
slóðir.
Mjólkurbúin í fylkinu 31 að
tölu tóku árið sem leið á móti
163 millj. kg af mjólk, sum eru
stór, önnur lítil eftir aðstöðu,
stærst Frue meieri í Stafangri,
það tók á móti rúml. 24,5 millj.
kg. Alls st'aðar reyndist meðalfita
mjólkurinnar yfir 4% nema í
einu mjólkurbúi (3,98%), og á
einu búi var hún 4,75%.
Samkaupastofnun bændanna
— Rogalands Felleskjöp — sem
selur bændum áburð, fóðurbæti,
sáðvörur, búvélar, byggingar-
vörur o. s. frv. seldi á árinu
vörur fyrir rúmlega 80 millj. kr.
(norskar). Sláturfélagið — Roga
lands Fellessalg — seldi vörur
Þessi mynd er af nemendum,
skólastjóra, kennurum og próf-
dómurum á stýrimannanám-
skeiöi Sjómannaskólans í Nes-
kaupstað.
Efsta röö: Benedikt Guttorms-
son frá Stöðvarfirði, Birgir
Sigurösson, Djúpavogi, Frey-
steinn Þórarinsson, Neskaup-
staö Friörik Kristinsson,
Djúpavogi.
Næstefsta röö: Friðrik Óskars-
son, Nesk., Guömundur Hans-
son, Mjóafiröi, Guömundur
Sigurðsson, Nesk., Guömundur
Vestmann, Nesk.
Þriöja röö aö ofan: Hallgrím-
ur Guömundsson Húsavík,
Haukur Jónasson, Siglufirði,
Jörundur Jónsson, Hornafiröi,
Kristbjörn Árnason, Húsavík.
Fjóröa röö: Siguröur Sigurös-
son, Húsavík, Sigurjón Váldi-
marsson, Nesk., Sveinn Bene-
diktsson, Nesk., Þóröur Víg-
lundsson, Nesk.
Nœst neöst: Axél V. Tulinius,
kennari, Baldur Sveinbjörns-
son, skólastjóri, Eyþór Þóröar-
son, kennari.
Neösta röö: Ingólfur Þóröar-
arfiröi og Stefán Þorleifsson,
ísaksson, prófdómari.
Á myndina vantar einn nem-
anda, Víöi Friögeirsson, Stööv-
arfiröi og Stefgn Þorleifsson,
sem kenndi heilsufrϚi.
Prófum lauk 15. janúar og
var skólanum slitiö meö af-
hendingu prófskírteina þann
dag. Allir nemendurnir stóöust
prófiö
fyrir um 88 millj. kr., félagsmenn
eru um 7800. — Kartöflumjöls-
verksmiðjan á Kleppi tók á móti
136.000 hektólítrum af kartöfl-
um og framleiddi 1500 smálest-
ir af kartöflu mjöli, sú verk-
smiðja er einskonar jafnari fjöru
og flóðs í kartöfluræktinni hér á
Jaðri og kemur sér vel sérstak-
lega þegar mikið er um kartöflu
myglu og nýting vafasöm. — í
grasmjölsverksmiðjunni á Sóla,
sem er eign Rogalands Felles-
kjöp voru framleiddar 607 smál.
af grasmjöli. Sláttur hófst þar
óvenju seint eða 27. maí — það
voraði seint, og honum lauk 16.
október.
Það var í kringum 1930 sem
fyrst var farið að tala alvarlega 1
um að byggja bændahús í Staf-
angri. Raunar hafði málinu ver-
ið hreyft 1918, en þá án raun-
hæfra aðgerða. Árið 1939 gengu
tveir framsýnir og áræðnir
menn í að afla sér forkaupsréttar
að lóð þeirri, sem síðar var
byggt á, 1250 fermetrum fyrir
kr. 225.000,00 Þeir gerðu það upp
á eigin spýtur og þótti djarft í
ráðizt. Árið eftir gekk Slátur-
félagið inn í kaupin og keypti
auk þess viðbót, svo að lóðin
varð alls 1425 ferm. Þá kom til
þess að samræma allar fyrir-
ætlanir um byggingu fram-
tíðar skipulagi í þessum hluta
borgarinnar, og slíkt er ekkert
skrifar úr
daglegq lífínu
TÖLUFRQÐUR reglumaður"
skrifar"
„í viðtali við Morgunblaðið
hinn 9. janúar sl. lét Gunnar Dal,
rithöfundur, hafa það eftir sér
um drykkjuskap forfeðra okkar,
að „árið 1860 hefðu verið drukkn-
ir 8 lítrar á hvert mannsbarn, en
nú væru aðeins drukknir 1,7 lítr-
ar á mann. Taldi hann óhugsandi,
að við hefðum náð því marki að
verða sjálfstæð þjóð. ef við hefð-
um ekki haft okkur upp úr
þeim drykkjuskap ... “ Lét rit-
höfundurinn einnig liggja orð að
því, að sú breyting, sem hann
taldi, að á hefði orðið, væri af-
leiðing af starfsemi Góðtemplara-
reglunnar. Svipaðar upplýsingar
um áfengisneyzlu fyrr og nú gaf
rithöfundurinn í útvarpsþætti
Sigurðar Magnússonar, „Spurt og
spjallað“, hinn 22. þ. m.
Þar sem hér virðist um alrang-
ar upplýsingar að ræða, er rétt
að benda á eftirfarandi. í skýrsl-
um um landshagi á íslandi, III.
bindi, í kaflanum um „verzlan
á fslandi árin 1856-1863“, 597. bls.,
eru birtar nokkrar tölur um áfeng
isinnflutning á hvert mannsbarn
árin 1849, 1855 og 1862. Sam-
kvæmt þeim var brennivínsinn-
flutningur 1849 4,35 pottar á hvert
mannsbarn, 1855 6,03 pottar og
1862 6,90 pottar. Innflutningur
annarra vínfanga þ. e. romm, vín,
púnsextrakt og kryddvín) þessi
sömu ár nam 0,67, 0,90 og 0,70
pottum á mannsbarn. Þar sem
Gunnar Dal nefnir sérstaklega
árið 1860, er rétt að geta þess, að
þá var innflutningur áfengis
minni en nokkurt þeirra þriggja
ára, sem tekin eru hér að framan,
eða 4,2 pottar af brennivíni og
0,5 pottar af öðrum vínföngum.
Af skýrslum verður ekki séð,
að miðað sé við hreinan vínanda,
eins og nú er gert í töflunum frá
Áfengisverzlun ríkisins. Sé áfeng
ismagnið hins vegar lauslega um-
reiknað í hreinan vínanda, sést,
að vínneyzlan fyrir 100 árum var
sízt meiri en nú er.
Jafnvel þótt gert sé ráð fyrir,
að rithöfundurinn miði ekki tölu
sína um vínneyzlu 1860 við hrein-
an vínanda ( eins og gera ætti til
að fá réttan samanburð við þær
tölur, sem nú birtast), virðist hún
engu að síður nær helmingi hærri
en skýrslur sýna. Talan er því
algerlega út í hött.
Að lokum má bæta því við, að
sú kenning, að íslendingar hefðu
aldrei náð sjálfstæði að óbreyttri
áfengisneyzlu, virðist vera lævís-
leg tilraun til að koma því mn
hjá fólki, að Góðtemplarareglan
eigi hvað ríkastan þátt í, að ís-
lendingar hlutu sjáifstæði."
Enn blæs austankaldinn
KUNNUR söngmaður kom að
máli við Velvakanda vegna
skrifanna um vísuna „Austan-
kaldinn á oss blés .. . “. Fullyrti
hann að lagið, sem algengast er
að notað sé þegar þessi vísa er
sungin, sé íslerrzkt þjóðlag. Það
sé í Þjóðlagasafni Sveinbjarnar
Sveinbjörnssonar og raddsett af
honum.
Þá hefur annar maður Þórður
Þorsteinsson komið með þær upp-
lýsingar, að vísan sé úr norð-
lenzkri hrakningsrímu og segi frá
því er þeir félagar hafi tekið til
segls eftir hrakningsnótt. Sé því
afbrigðið, sem Hannes Jónsson
var með að sjálfsögðu rétt. Ríman
sem vitnað sé til, muni ekki hafa
verið prentuð og vera í fárra
manna höndum, en afritið muni
vera til á Landsbókasafninu, að
sögn Theodórs heitins Arnbjarn-
arsonar frá Ósi og Árna G. Ey-
lands.
spaug í Stafangri, með hinar
þröngu krókagötur. Allt þar að
lútandi var loks komið í lag
1954 og róma forráðamenn bænda
mjög velvilja borgarstjórnar og
fyrirgreiðslu alla í því máli.
Forráðamenn borgarinnar sýndu
hinn mesta áhuga, á því að
hús bænda gæti risið sem fyrst
og bezt af grunni. Bygging hófst
1955 og nú er húsið fullgert og
fullsetið. Flutt var í það í áföng-
um á umliðnu ári og loks var það
vígt hátíðlega 11. desember síð-
astliðinn.
Böndernes hus, eins og það er
nefnt, er 6 hæða hús auk kjall-
ara. Þetta er mesta bygging
borgarinnar. Grunnflótur húss-
ins er 1292 ferm. en gólfflötur
alls 8929 ferm. Rúmmál alls
26.879 rúmm. Að húsið var eigi
byggt hærra stafar af því að
slíkt þótti ekki viðeigandi sök-
um nágrennis við Dómkirkjuna.
Kirkjan stendur hátt í hugum
fólksins, — eitthvað á þá leið
minnir mig að Björnson segi
einhvers staðar. Og hér kemur
ekki til mála að byggja neitt
svo að það gnæfi yfir Dóm-
kirkjuna. — Betur að þess hefði
verið gætt í Reykholti — gagn-
vart Snorralaug, þeim mikla
helgidómi íslenzku þjóðarinn-
ar og þeirrar norsku líka, sem
gat orðið og átti að verða. ef þar
hefði verið með heillum að unnið
og um gengið En það er nú'önnur
saga — raunasaga. — Mikið gleði
efni að óhæfunafnið og smekk-
leysa Snorralaug í Reykjavík, er
úr sögunni, það var móðgun við
íslenzka sögu, mál og menningu
og meira en það, því að það var
ljós vottur um það gagnvart
frændum vorum Norðmönnum,
að vér værum að skrílmennast
fslendingar. Fyrirgefið útúrdúr-
inn.—
Bændahöllin 1 Stafangri hefir
kostað alls um 7 millj. króna,
noskra — auðvitað. Það eru ,að-
eins tveir aðilar, sem hafa kost-
að byggingu hennar og eiga hana,
Böndernes bank — Bændabank-
inn norski, Rogalandsdeild hans
Framh. á ots. 12