Morgunblaðið - 05.02.1959, Blaðsíða 8

8
MORVVNBZIBIÐ
Fímmtuaagur 5. feb'r. 1959
Utg.: H.f. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frr
Einar Asmundsson.
Lesbók: Árni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Askriftargald kr. 35,00 á mánuði innamands.
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
MÁLEFNI EIGA AÐ RÁÐA
UTAN ÚR HEIMI
Furstahöllin — aðgangseyrir fyrir gesti drjúgur þáttur í ríkistekjunum. —
Óperettublœr á atburðum í Monaco
— Jafnvel þegar einvaldinn gerir
,1byltingu"
//*
EÐLILEGT er, að Alþýðu-
blaðinu þyki nú meira
til Alþýðuflokksins koma
en um skeið var. Víst er það rétt,
að Alþýðuflokkurinn má muna
tvenna tímana. Hlutskipti hans
nú er ólíkt frá því er hann var
í vinnumennsku hjá Framsókn,
því að síðast í gær segir Tíminn
svo:
„Ekki er ofsögum af því sagt,
að ýmsir ráku upp stór augu,
þegar sú furðufregn barst út, að
Emil Jónsson væri búinn að
mynda minnihlutastjórn Alþýðu-
flokksins".
Af þessum orðum og ýmsum
öðrum er ljóst, að Framsóknar-
menn töldu sig hafa haft þau tök
í Alþýðuflokknum, er þeir héldu
að mundu ekki bila. Það er því
sízt ástæða til að draga dul á að
nokkra karlmennsku hafi þurft
til að komast úr klóm Framsókn-
ar.
Um leið og menn viðurkenna
þetta, má ekki gleyma sök Al-
þýðuflokksins á því, sem gerðist
á valdatímum V-stjórnarinnar.
Án atbeina Alþýðuflokksins og
þátttöku hans hefði sú stjórn
aldrei verið mynduð. Hún hefði
og hrökklazt frá miklu fyrr en
raun varð á, ef farið hefði verið
að vilja verkalýðsins innan Al-
þýðuflokksins. Með aðgerðum
sínum nú er Alþýðuflokkurinn
að bæta fyrir það, sem hann áð-
ur misgerði. Hlutur hans er að
því leyti ólíkt betri en hinna
V-stjórnarflokkanna, sem hvor-
ugur hafa enn séð sig um hönd.
★
Allt þetta er skylt að viður-
kenna. En það er einungis verið
að leggja vopn í hendur þeim,
sem vilja minnihlutastjórn Al-
þýðuflokksins verst, þegar reynt
er að dylja hin raunverulegu
styrkleikahlutföll á Alþingi. Al-
þýðublaðinu ætti sannarlega að
vera kunnugt ekki síður en öðr-
um, að af 27 þingmönnum, sem
greiddu niðurfærslu- og stöðv-
unarfrumvarpinu atkvæði, voru
aðeins 8 þingmenn Alþýðuflokks-
ins en 19 Sjálfstæðisflokksins.
Kommúnistar gerðu aftur á
móti allt, sem í þeirra valdi stóð
til að fella niðurfærslu- og stöðv
unarfrumvarpið og Framsóknar-
menn rógbáru það og rógbera
enn eftir föngum, þó að þá brysti
kjark til að greiða atkvæði á
móti því. Þeir völdu versta kost-
inn, þann að sitja hjá.
Afstaða flokkanna til þessa
nytjamáls er því vissulega mjög
ólík. Enginn einn flokkur hafði
styrkleika til að koma því fram.
Þar þurfti á að halda samvinnu
tveggja þeirra eða fleiri. Á sama
veg var það ekki styrkleiki Al-
þýðuflokksins, sem gerði mögu-
lega stjórnarmyndun Alþýðu-
flokksins, heldur hitt, að afstaða
manna til mála á Alþingi fór svo
á misvíxl, að þetta reyndist eina
ráðið til að mynda þingræðis-
stjórn, Því fer þess vegna fjarri,
að það sé vegna „haturs“ Sjálf-
stæðismanna og Framsóknar, að
þeir mynduðu ekki saman stjórn
að þessu sinni, eins og Alþýðu-
blaðið hefur haldið fram hvað
eftir annað.
★
Sjálfstæðismenn láta hvorki
vild né óvild til einstakra manna
eða flokka ráða gerðum sínum.
Strax og forseti Islands fól þeim
að gera tilraun til stjórnarmynd-
unar, gerðu þeir sér grein fyrir,
hverjum lágmarksskilyrðum
þyrfti að fullnægja um málefnin
til þess að þeir gætu tekið á
sig ábyrgð af stjórnarsetu. I
skilyrðum sínum létu þeir mál-
efnin ein ráða og voru reiðubún-
ir til þess að taka höndum sam-
an við hverja þá, sem þeim voru
sammála.
Samvinna þeirra, sem hafa ó-
líkar skoðanir, verður stundum
óhjákvæmileg. En hún getur
aldrei blessazt, ef hún hvílir ein-
ungis á sameiginlegri sókn eftir
völdum og vegtyllum. Það, sem
úr hlýtur að skera, er, hvort
menn eru sammála um hvernig
hin mest aðkallandi vandamál
verði leyst. Og þá einnig, hver
hin mest aðkallandi vandamál
eru.
Höfuðmeinsemd V-stjórnarinn-
ar var einmitt sú, að hún var
mynduð með valdabrask í huga
og vilja til að „víkja öðrum til
hliðar“, en án samkomulags um
nokkrar „raunhæfar ráðstafanir"
í aðsteðjandi vandamálum. Þess
var aldrei að vænta, að stjórn
mynduð á slíkum grundvelli gæti
blessazt.
★
Því meiri ástæða var til að
varast þetta viti nú og láta mál-
efnin ein ráða. Það vildu þó bæði
Framsókn og kommúnistar um-
fram allt forðast. Aðal áhugamál
þeirra var að hindra kosningar
á árinu 1959. Ótti beggja við dóm
kjósenda var slíkur, að þeir
vildu draga að skjóta málinu
undir úrskurð almennings fram
á síðustu stundu. Með þessu
gerðu Framsóknarmenn, sem
höfðu heitið því, að vinna alls
ekki með Sjálfstæðismönnum á
kjörtímahilinu, sjálfa sig minni
en menn þó höfðu ætlað að þeim
væri unnt.
Þjóðstjórnartalið létu þeir og
ekki í sér heyra fyrr en þeim
var orðið ljóst, að ella voru valda
dagar þeirra taldir, vegna þess
að Alþýðuflokkurinn hafði á-
kveðið að gera tilraun um mynd-
un minnihlutastjórnar.
Afstaða Framsóknar til þeirrar
stjórnarmyndunar mótaðist af
hinni venjuleg valdhyggju henn-
ar. Sjálfstæðismenn létu aftur á
móti málefnin ein ráða hér eins
og um þeirra eigin tilraun til
stjórnarmyndunar.
★
Þegar í ljós kom, að lágmarks-
skilyrðum þeim, sem Sjálfstæð-
isflokkurinn hafði sett fyrir
stjórnarmyndun varð helzt full-
nægt með því að heita Alþ.fl. tak
mörkuðum stuðningi til mynd-
unar minnihlutastjórnar, þá hik-
aði flokkurinn ekki við að gera
það. Hann gaf þá ákveðin lof-
orð, sem hann- er eindreginn í
að standa við af sinni hálfu. —
Þau loforð eru alþjóð kunn. Enn
sem komið er hafa báðir aðilar
unnið af heilindum að því að
fullnægja því, sem um var sam-
ið. Fer vafalaust bezt á að geyma
allan meting um hlut hvors um
sig í hversu til hefur tekizt, þang
að til betur er séð en nú, hvort
sá árangur næst, sem að er
stefnt.
— ÞOLINMÆÐI mín er á þrot-
um ....
Með þessum orðum gerði Raini-
er III — hertogi af Valentinois,
markgreifi af Beaux, greifi af
Carlades, barón af Buis, greifi af
Torigny, barón af Hambye, barón
af Luthumiere, með meiru —
stjórnarbyltingu „ofan frá“ hinn
29. janúar sl. Stjórnarskrá dverg-
ríkisins Monaco var numin úr
gildi og þingið leyst upp. — Lang-
vinn misklið milli furstan og hins
þjóðkjörna þings náði þar með
hámarki.
Konur og kosningaréttur
Ástæðan til þess, að Rainier
fursti missti nú loks þolinmæð-
ina, mun hafa verið sú, að 11 af
18 fulltrúum þjóðráðsins (stjórn-
arinnar) höfðu sett fram kröfu
um það, að furstadómur yrði af-
numinn og þingbundin konungs-
stjórn tekin upp í staðinn, þann-
ig að furstinn virði þau lög, sem
þingið setur, en það er skipað
30 þjóðkjörnum fulltrúum. —
Samkvæmt gildandi stjórnarskrá
hefir furstinn einræðisvald, en
meirihluti þingmanna er þeirrar
skoðunar, að hér sé um úrelt þjóð
skipulag að ræða. I kosningunum
í fyrra vann þjóðlegi sjálfstæðis-
flokkurinn, undir forystu dr. Jos-
ephs Simons, allmikinn sigur, og
skömmu siðar voru samþykktar
á þingi kröfur um breytingar á
stjórnarskránni.
I marz sendi Rainier þinginu
síðan yfirlýsingu, þar sem hann
sagðist ekki mundu þoia neinar
tilraunir í þá átt að rýra það
vald, sem hann hefði hlotið að
erfðum. — Enn frekari misklíð
kom upp, þegar þingið krafðist
þess í júní í fyrra, að kosninga-
lögunum yrði breytt þannig, að
konur fengju kosningarétt. —
Reyndar hefir furstinn nú beygt
sig fyrir þessari kröfu, því að
hann tilkynnti í útvarpsræðu til
þegna sinna 29. f.m., að konur
myndu nú fá kosningarétt og kjör
gengi — en í sama mund leysti
hann sem sagt þingið upp!
„Fjárkúgun!“
Fyrir um það bil ári, um þær
mundir sem furstahjónunum
fæddist annar erfinginn, snerust
þingið og þjóðráðið í fyrsta skipti
alvarlega gegn Rainier. — I til-
kynningu til furstans gaf þingið
í skyn, að það mundi ekki sam-
þykkja lífeyrisfjárveitingu til
barnsins. Dr. Simon lét svo um
mælt af þessu tilefni: „Við kærum
okkur ekki um að vera samkunda,
sem aðeins gefur furstanum ráð,
ráð sem hann getur síðan skellt
skollaeyrum við, ef honum sýnist
— og oftast gerir hann það. Við
höfum viljað koma þessu máli
fram með venjulegum hætti — en
okkur blöskrar afstaða furstans".
— Einu ummæli furstans í þessu
sambandi voru: „Fjárkúgun!" —
Þrem árum áður hafði þingið
raunar gert allharða atlögu að
furstanum, eftir að nokkrir per-
sónulegir ráðgjafar i. ans í fursta
höllinni höfðu gert dvergríkið
næstum því gjaldþrota með fjár-
glæfrum sínum og braski.
Eins og óperettuleiksvið
íbúar Monaco eru aðeins um
20 þúsund, og af þeim hafa ein-
ungis 3.500 borgararétt í ríkinu.
— Vald Rainiers grundvallast á
þeirri staðreynd, að Monaco verð
ur sjálfstætt ríki aðeins jafnlengi
og núverandi einveldi stendur —
ef einveldið verður afnumið, fell-
ur smáríkið sjálfkrafa til Frakk-
Rainer III —
hann missti þolinmæðina ....
lands, sem raunar fer nú með
mörg af málum þess, svo sem
utanríkis- og varnarmál o. fl.
Enda þótt Monaco sé eitthvert
minnsta ríki í heimi, aðeins 12
ferkílómetrar að stærð, hefir það
þó býsna oft undanfarið orðið
fréttaefni á forsíðum heimsblað-
anna. Nú er það vegna „stjórn-
arbyltingar“ furstans — fyrir
nokkrum árum var það á allra
vörum, þegar Rainier gekk að
eiga kvikmyndastjörnuna Grace
Kelly, og nokkru síðar aftur, þeg
ar frumburður þeirra furstahjón-
anna kom í heiminn. — Það er
eins 9g alltaf sé (einnig þegar
um er að ræða stjórnarbyltingu
„ofan frá“) einhver óperettublær
yfir atburðum í -Monaco. Nægir
þar að nefna tekjulindir ríkisins,
sem eru harla óvenjulegar. Þær
eru fyrst og fremst spilavítið
fræga, aðgöngugjald fyrir að
skoða furstahöllina, sem talið er
að nemi árlega 1.5—2 milljónum
króna, og — skipakóngurinn On-
assis. — Fyrir skömmu var um
það talað, að raunverulega ætti
Onassis ríkið með húð og hári!
Grimaldiættin
Hið fagra umhverfi og hentug
landfræðileg staða til ýmiss kon-
ar viðskipta hefir löngum laðað
kappa mikla og stórmenni að
Monaco — að fornu Föníkíumenn
og Grikki, sem byggðu þar hof
Heraklesar (hið gríska viður-
nefni hans var Monoikos, og er
nafn rikisins, Monaco, af því
dregið) — á seinni tímum kemp-
ur eins og Onassis og Kreuger.
Árið 168 settist Grimaldi, ura-
svifamikill kaupsýslumaður frá
Genúa á Ítalíu, að í Monaco og
sló eign sinni á nokkurt lands-
svæði þar umhverfis. Síðan hef-
ir Grimaldiættin ríkt í þessu
litla ríki.
„Taka niður fyrir slg“
Núverandi fursti í Monaco,
Rainier III, kom til valda 1949
eftir móðurföður sinn, Louis
prins. Sú undarlega árátta virð-
ist ríkja í furstaættinni að „tak.i
niður fyrir sig“. — Louis II gekk
að eiga Juliette nokkra Louvet,
snoppufríða dóttur þvottahúss-
eiganda, til þess að fá dóttur
þeirra, Charlottu, viðurkennda
sem ríkiserfingja. Charlotte gift-
ist frönskum greifa, og eignuðust
þau dótturina Antoinette og son-
inn Rainier. Hann var þrem ár-
um yngri en systir hans. Þegar
Antoinette síðan gaf bandarísk-
um tennisleikara hönd • ína og
hjarta, varð Rr.inier ríkiserfingi
í Monaco, samkvæmt vilja Louis
II. — Og Rainier fylgdi dæmi
systur sinnar og leitaði sér maka
í Bandaríkjunum.
—o—
Nokkru fyrir aldamótin síð-
ustu var það haft á orði, að í
heiminum væru aðeins tveir þjóð
höfðingjar, sem teljast mættu öf-
undsverðir af hlutskipti sínu.
Annar þeirra var Rússakeisari,
af því að hann var einvaldsherra
yfir 120 milljóna þjóð — hinn var
furstinn í Monaco, sem líka var
einvaldi, en aðeins yfir nokkrum
þúsundum manna. Ástæðan var
sú, að hann þekkti alla þegna
sína.
Ef til vill má með nokkrum
rétti segja það sama um Rainier,
að hann þekki alla sína þegna —
en það er nú orðið langt síoan
hann hefir getað talað við þá
eins og maður við mann — a. m.
k. á það við um allmikinn hluta
þeirra.