Morgunblaðið - 08.03.1959, Blaðsíða 8

8
MORCUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 8. marz 1959
Jakob Jakobsson fiskifrœðingur:
Vandamál íslenzkra hafrannsókna
,,Vel skipulagöar rannsóknir
eru undirstaða allraframfara..."
EFTIR því sem liðið hefur á
þessa öld, hefur mönnum al-
mennt orðið ljóst gildi hvers kon-
ar vísindalegra rannsókna fyrir
alla tæknilega þróun. Hvert
einasta tæknistökk, sem átt hef-
ur sér stað á undanförnum ára-
tugum hefur verið tekið vegna
undangenginna — oft margra
ára vísindalegra rannsókn^,
Sama máli gegnir um læknis-
fræði,. lyfjafræði og hvers kon-
tus liáttúrufræði. Islendingar 20.
aldarinnar sem jafnan stæra
sig af því að vera með bezt
menntuðu og framsæknustu
þjóðum heims, ættu því að hafa
skilning á því, að vísindalegar
undirstöðurannsóknir eru frum-
skilyrði þess að atvinnuvegir okk
ar bæði til lands og sjávar taki
þeim hröðu breytingum sem
nauðsynlegar eru sérhverjum
atvinnuvegi á þessari öld í hvaða
landi sem er.
Svo oft er á það bent, að
sjávarútvegurinn sé undirstöðu
atvinnuvegur Islendinga, og á
afkomu hans velti í raun öll af-
koma þjóðarinnar, beint eða ó-
beint, að óþarft er að færa nán-
ari rök fyrir því, — öllum ís-
lendingum er þessi staðreynd
ljós. Því mætti ætla að þessi
framsækna og velmenntaða þjóð
legði á það hið mesta ofurkapp
að efla hvers konar vísindalegar
rannsóknir í þágu þessa fjöreggs
þjóðarinnar.
Þar eð sjávarútvegurinn bygg-
ist á veiðum hljóta þessar rann-
sóknir að beinast að tveimur
megin þáttum, þ. e. þeim dýra-
stofnum, sem veiddir eru og þá
um leið því umhverfi, sem þessi
dýr lifa í og þau áhrif, sem
breytingar á þessu umhverfi hafa
á lifnaðarhætti dýrastofnanna og
þeim veiðiaðferðum, sem beitt er
við veiði þessara dýra.
Til þess að annast rannsóknir
á fiskistofnunum starfar ein
deild Atvinnudeildar Háskólans,
Fiskideildin. Þeir dr. Bjarni
Sæmundsson og dr. Árni Frið-
riksson höfðu þegar er Fiski-
deild tók'til starfa árið 1937, lagt
grunninn að íslenzkum hafrann-
sóknum.
Á undanförnum árum hefur
starfsliði þessarar stofnunar
fjölgað mikið, svo að nú vinna
þar átta háskólalærðir sérfræð-
ingar og tólf aðstoðarmenn
þeirra. Vegna þeirra rannsókna,
sem gerðar hafa verið, hefur
sjónarsvið okkar aukizt og oft
gerbreytzt. Nú eru t. d. stund-
aðar stórfelldar síldveiðar
á hafinu milli íslands og
Noregs og má til sanns vegar
færa að dr. Arni Friðriksson hafi
með kenningu sinni um hinar
löngu göngur síldarinnar landa
milli lagt grundvöll að slíkum og lifnaðarháttum fiskistofna,
veiðum. Þá hafa bæði íslenzkar
og danskar rannsóknir gerbreytt
þekkingu okkar á göngum þorsks
ins frá því serrf áður var. Mætti
svo lengi telja, en þessi dæmi
ættu að nægja til þess að sýna
Jakob Jakobsson
hverja þýðingu vísindalegar
rannsóknir geta haft, enda þótt! ag
hagnýtt gildi þeirra sé ekki ljóst '
á þeim tíma, sem þær eru gerð-
ar. —
Þannig hefur margt verið gert
og margt áunnizt í íslenzkum
hafrannsóknum á undanförnum
árum og ber sannarlega að gleðj-
ast yfir þeim árangri, sem þegar
hefur náðst.
Margs konar mikilsverðar
fiskirannsóknir er hægt að
gera í landi, t. d. með því að
taka sýnishorn af fiskaflanum og
rannsaka þau með tilliti til ald-
urs og hvers konar annarra ein-
kenna. Þetta hefur verið gert í
mörg ár, og á þennan hátt hefur
tekizt að afla mjög mikilvægra
upplýsinga um fiskistofnana,
einkum um styrkleika hinna
ýmsu aldursflokka í aflanum frá
ári til árs og þar með hefur
reynzt gerlegt að gera sér nokkra
grein fyrir stærð vissra fiski-
stofna og jafnvel veiðihorfum.
Þrátt fyrir mikilvægi og nauð-
syn slíkra rannsókna gagna þær
þó lítið, ef lifnaðarhættir fisk-
anna eru ekki nægilega þekktir.
Ekki er nóg að vita af nægum
fiski í sjónum, ef hann hefur ann-
að hvort breytt göngum sínum
eða hegðun, svo að hann er ó-
veiðanlegur á venjulegum fiski-
slóðum. Án rannsókna á lifnað-
arháttum fiskanna, útbreiðslu
þeirra og því umhverfi, sem þeir
lifa í, koma aðrar fiskirannsókn-
ir ekki að því gagni sem til er
ætlazt. Ógerlegt er að fram-
kvæma rannsóknir á umhverfi
nema á skipi eða nánar tiltekið
á rannsóknaskipi. Jafn augljóst
er einnig að sú hafrannsóknar-
stöð, sem ekki ræður yfir rann-
sóknarskipum getur ekki gegnt
hlutverki sínu til fulls. Þetta
sóknir í þágu fiskveiðanna. Hafa
er öllum fiskveiðiþjóðum full-
ljóst nema að því er virðist Is-
lendingum, því að Fiskideild At-
vinnudeildar Háskólans er eina
hafrannsóknastöðin í heiminum,
sem ekki ræður yfir neins konar
rannsóknaskipi.
Nokkur aðstaða til rannsókna-
starfa er að vísu í tveimur varð-
skipunum og eru þau stundum
leigð til lengri eða skemmri tíma
til rannsóknastarfa. Svo mikil
óvissa hefur þó alltaf ríkt um
þessi leiguskip, að ógerlegt hefur
verið og er enn að semja drög
að starfsáætlun Fiskideildar um
aðrar rannsóknir en þær, sem
gerðar eru á landi, hvað þá held-
ur að skipuleggja nokkrar kerfis-
bundnar rannsóknir á sjó. Megin
hluti þeirra rannsókna, sem fram
kvæmdar hafa verið á sjó, eru
svo stop'ular bæði í tíma og rúmi,
furðulegt er, hvað
ymsir
tim borð í m/b. Kára 1949. Einfaldur silkiháfur er notaður
við átumæling'ai.
Um borð i Ægi 1958. — Verið að innbyrða sjótökutæki, sem í
tr seltu- súrefnis- og svifsýnishorn af vissu dýpi. — Hita-
mælir er og viðbyggður.
starfsmenn Fiskideildar hafa þó
getað afkastað, ef miðað er við
þær aðstæður, sem þeir hafa
unnið við.
Tilgangslaust er að bera því
við, að íslendingar hafi ekki efni
á að kaupa og halda úti rann-
sóknaskipi, því að á máli 20.
Vélknúnir aluminium-herpinótabátar við austuritrönd Bandarikjanna, búnir sérstökum kraft-
blökkum tii þess að draga nótina. Blakkirnar eru í vökvadrifnum krönum, sem hægt er að
leggja niður í bátana, þegar ekki er verið að veiðum. Bátarnir eru af sömu stærð og hér
tíðkast. — Biakkirnar spara þriðjung mannaflans sem áður var notaður.
aldarinnar jafngilti slíkt því, ð
við hefðum ekki efni á að veiða
fisk. Þegar þess er einnig gætt,
að við höfum t. d. haft efni á
því, að leigja fiskibáta til síld-
arleitar fyrir hundruð þúsunda
ef ekki milljónir króna á hverju
ári á meðan „Fanney“, tilrauna-
skip Fiskimálasjóðs og Síldar-
verksmiðja ríkisins er annað
hvort bundin við bryggju eða
látin stunda veiðar sem hvert
annað fiskiskip, verður slík við-
bára næsta brosleg. Það eina,
sem við ekki höfum efni á er
að vanrækja vel skipulagðar
rannsóknir eins og oft hefur ver-
ið gert til þessa. Sá árangur, sem
þegar er orðinn af jafnvel þess-
um stopulu rannsóknum okkar,
t. d. rannsóknum á útbreiðslu
fiskistofna bæði á fjarlægum og
nálægum miðum, ætti að gefa
nokkuð til kynna hvers vænta
mætti, ef hægt væri að reka
skipulegar og samfelldar rann-
sóknir á útbreiðslu og lifnaðar-
háttum fiskistofnanna með þeim
tækjum, sem nú eru þekkt og
bezt fallin til þeirra hluta. Sann-
anlega má t. d. þakka síldar-
leitaskipum fjölmarga afladaga,
sem hver um sig hefur fært þjóð-
inni 5—25 milljónir króna. Út-
gerð slíks leitarskips allt árið
kostar þó innan við tvær milljón-
ir króna. Skemmst er einnig að
minnast þess, að islenzki togara-
flotinn hefði annað hvort legið
bundinn við bryggju á sl. hausti
eða rekinn með stórtapi, ef karfa-
miðin við Nýfundnaland hefðu
ekki fundizt. Leitarleiðangrarnir
þangað kostuðu um 300 þúsund
krónur en aflaverðmætið af þess-
umm iðum til áramóta nam um
150 milljónum króna upp úr sjó
eða um 500 földum leiðangurs-
kostnaðinum. 1 stað þess að vera
með lakari útflutningsárum varð
árið sem leið metár.
Ef vel ætti að vera þyrftum við
að eiga og reka a. m. k. tvö góð
rannsóknaskip auk minni sild-
arleitarskipa. Það er ekki til-
viljun að engin þjóð hefur á síð-
ustu árum lagt eins mikla á-
herzlu á hafrannsóknir sem Rúss-
ar og engin þjóð hefur aukið fisk-
afla sinn sem þeir.
Rannsóknir á veiðiaðferðum,
þar með taldar hvers konar veið-
arfæratilraunir, hljóta einnig að
hafa ómetanlegt gildi fyrir fisk-
veiðar. Þessar rannsóknir eru
þó því verr settar en hinar al-
mennu hafrannsóknir, að eng-
inn íslendingur stundar þær sem
sitt aðalstarf. Árlega eru þó veitt-
ar allháar fjárupphæðir til veið-
arfæratilrauna. Síðan eru ýmsir
og oft ágætir menn fengnir til
að fara og prófa hin eða þessi
veiðarfæri. Venjulega er tilrauna
tíminn svo stuttur, að engin leið
er að segja til um gildi veiðar-
færisins. Jafnvel þótt tilrauna-
tíminn yrði lengdur hafa til
þessa aldrei farið fram nægileg-
ar undirbúningstilraunir, né að-
staða verið á venjulegum fiski-
skipum til þeirra mælinga og
prófana, sem nauðsynlegar eru
til þess að verulegar líkur séu
til jákvæðs árangurs. Þannig eru
þessar tilraunir oftast fyrirfram
dæmdar til að mistakast, þrátt
fyrir dugnað og atorku stjórn-
endanna. Án skipulagðra vís-
indalegra veiðarfærarannsókna,
verður það einungis tilviljun
háð, hvort okkur tekst að bæta
svo veiðiaðferðir okkar, að við
höldum velli í fiskveiðikapp-
hlaupi þessarar aldar.
Framhald á bls. 16.