Morgunblaðið - 25.03.1959, Blaðsíða 11

Miðvik'udagur 25 marz 1959
MORGVNBLÁÐIÐ
11
Jón Sigurðsson, Skollagróf:
Þverpokareiðsla
og þurradramb
GREIN mín um kjördæmamálið,
sem birtist í Morgunblaðinu 20.
f.m. virðist hafa farið dálítið í
taugarnar á Tímaliðum. Þeir góðu
og greindu menn sem stjórna og
starfa í þeim herbúðum voru
ekkert að hafa fyrir því að svara
henni málefnalega, heldur brugðu
á það ráð að reyna að ófrægja
mig með nafni ábýlis míns. og
sveitar. Þessir ágætu menn mega
þó vita það, að ég hefi á engan
hátt ofnæmi fyrir að vera kennd-
ur við Skollagróf í Hrunamanna-
hreppi.
Viðbrögð Tímans í þessu efni
sanna m.a. tvennt: I fyrsta lagi,
að nú gerist knappt í kröfsum á
Fagradal Framsóknarmennskunn
ar, og i öðru lagi, að gáfnaljós
eiga það til að blakta dálítið
bjánalega ef illa horfir með elds-
matinn.
Liðsoddar Framsóknar eru enn
við sama heygarðshornið í kjör-
dæmamálinu. Eina leiðin til að
forða þjóðfélaginu frá upplausn
og öðrum bráðum voða er að
Framsókn megi halda öllum sín-
um sérréttindum sem núgildandi
reglur hafa fært þeim upp í hend
urnar.
Öll tiltæk meðul eru notuð í
þessari dulbúnu sérréttindabar-
áttu þeirra. T.d. settu þeir á svið
á Búnaðarþingi, rétt undir þing-
lokin, dálítið auglýsinganúmer í
ályktunarformi, í því augnamiði
að verða sér úti um eina skraut-
fjöður í kosningahattinn. Ég lít
á þetta tiltæki sem vorkunnarmál
því smáfuglafiður það sem þeim
hafði tekizt að reita saman í sam-
bandi við „sveitarstjórnarsam-
þykktir“ hefir jafnóðum horfið
undir sérréttindaborða hins fyrr-
greinda höfuðfats.
Granni minn og góðkunningi,
Guðmundur Jónsson á Kópsvatni
sendir mér kveðju sína í Tíman-
um 7. þ.m. í tilefni greinar minn-
ar frá 20. f.m.
Minn ágæti granni býsnast mik
ið yfir „flokksþjónkun margra
sjálfstæðisbænda" en telur erfitt
að sjá ástæðuna.
Allt í einu er þó sem renni upp
ljós fyrir honum, og hann sigir:
„Vera má, að skilgreining gamals
og glöggs bónda, sem eitt sinn var
í Bændaflokknum, sé allgóð skýr-
ing á þessu fyrirbæri. Hann telur
að Sjálfstæðisflokkurinn noti þá
aðferð til að ná fylgi í sveitun-
um að kaupa upp einn eða tvo
menn í hverjum hreppi með því
að hlaða undir þá völdum og veg
tyllum, veita þeim fjárhagslega
aðstoð eða önnur hlunnindi, gegn
því að þeir styðji Sjálfstæðis-
flokkinn hvað sem á dynur, en
svo fylgi þeim heimskasta fólkið
í hverjum hreppi inn í Sjálfstæð-
isflokkinn“.
Svo mörg eru þau orð.
Umbúðalaus gildir þessi nýstár
lega trúarjátning Guðmundar, að
stærsti og langfjölmennasti stjórn
málaflokkur landsins byggi upp
fylgi sitt í strjálbýlinu einungis á
mútuþegum og heimskingjum.
Það þarf mikils við af blindum
hroka og þurru drambi til að setja
fram o£ aðhyllast svona kenn-
ingu.
Þar sem svo skýrt er tekið fram
1 þessari kenningu að með þessum
sama hætti sé unnið í „hverjum
hreppi“ stendur það sjálfsagt
ekki lengi í granna mínum að
tilgreina þá „uppkeyptu", svo sem
eins og í þrem, fjórum sveitum,
máli sínu til stuðnings.
Guðmundur tekur það sérstak-
Iega fram að sá „gamli og glöggi“
hafi eitt sinn verið í Bændaflokkn
um, það á víst að vera eins konar
vísbending um það að bóndi þessi
hafi eitthvað rjálað við að leysa
af sér Framsóknargleraugun eða
a.m.k. hafi hann þó ýtt þeim einu
sinni fram á nefbroddinn. Hvað
sem um það er, hafa þau örugg-
lega skýlt fyrir bæði augu þegar
hann samdi kenninguna.
Víst er um það að ekki reiða
allir vitið í þverpokum, og sam-
kvæmt þessari nýju kenningu er
sliks farangurs helzt að leita á
klyfjagötum Framsóknar.
E.t.v. snúast málin þannig
vegna þessara nýju viðhorfa að
Framsókn beiti sér fyrir þeirri
breytingu á kosningaí-eglum að
tekið verði upp gáfnapróf í sam-
bandi við kosningar. Þá verða
kjörstjórnir og.prófdómarar sjálf
kjörnir úr þeirra flokki, — þar
er vitið.
Ekki þyrftu þeir að vera ugg-
andi um úrslitin, þótt svo bæri
við að atkvæði þeirra yrðu eitt-
hvað færri en hinna, sumstaðar,
þá væri ekki annar vandinn en
seilast í þverpokana til drýginda.
Jón Sigurðsson
Guðmundi finnst ég varla nógu
ánægður með bjargráðin og ekki
nærri nógu þakklátur fyrir þau
lán sem ég kynni að hafa fengið
úr Ræktunarsjóði. Hann kemur
með skrá yfir skuldasöfnun
bænda við Ræktunar- og Bygg-
ingarsjóð Búnaðarb. til að sýna
fram á hve útlánin hafi verið
mikil. Víst er hér um miklar fjár-
hæðir að ræða. En þess má einn-
ig geta að Vinstri-stjórnin fór
höndum um gífurlegt fjármagn í
erlendum lánum. Það getur því
ekki skoðazt sem nein ofrausn
þótt hinir þörfu sjóðir Búnaðar-
bankans yrðu þar nokkurs að-
njótandi. Hitt er svo öllu lakara
að þessi sama stjórn skyldi skilja
bjargráðamálin eftir í hirzlum
þessara ágætu sjóða. Ég þekki
granna minn að tölvísi og reikn-
ingslist. Þess vegna veit ég að
hann kann full skil á því hvernig
það verkar á þessa sjóði að
standa undir erlendúm lánum eft-
ir tilkomu bjargráðanna.
Að endingu vil ég geta þess að
Guðmundur léði mér afrit af
grein sinni eins og það fór frá
hans hendi til Tímans. Þegar mað
ur ber það saman við greinina,
eins og hún er birt, þá kemur í
ljós að talsvert er fellt úr síðari
hluta hennar. Úrfelling hefst þar
sem höfundur minnist á Hræðslu
bandalagið sáluga, og hélt ég
fyrst að það væri ástæðan fyrir
halastýfingunni. Hitt er þó miklu
líklegra að ráðamenn Tímans
hafi gert það af tillitssemi við
andstæðinga sína að hella ekki
öllum vísdóminum úr þverpok-
unum í einu lagi.
18. marz 1959.
Ritdómarar
Vegna rúmleysis í blaðinu
hefur það dregizt í tvær vik-
ur að eftirfarandi grein birt-
ist.
★
í BÓKAÞÆTTI Morgunblaðsins
26. febrúar botnar Sigurður
A. Magnússon ritdóm um „Horft
á hjarnið" með misskilningi.
Atriðið er nauðaómerkilegt, en
það ómak að leiðrétta það hér
verður þó að teljast ögn merki-
legra heldur en að misskilja það
í ritdómi.
Sigurður segir:
..... Nafn höfundar og bókar
hverfur í skugga tveggja skilta
frá París, sem á er letrað
„Pigalle" og „Hotel“, svo að bók-
in virðist við fyrsta tillit bera
þetta nafn. Það virðist hafa farið
fram hjá ýmsum listmálurum okk
ar, að bókakápur lúta öðrum lög-
málum en „sjálfstæð" málverk.’*
Þetta var misskilningurinn. Hér
er leiðréttingin:
Mynd sú sem hér um ræðir er
sjálfstætt málverk og var máluð
sem slík. Hún skartar þess vegna
innan spjalda í bókinni, en var
jafnframt' notuð á kápu. Tilvist
myndarinnar innan spjalda og
prentun höfundarnafns og bókar-
heitis ofan í sömu mynd á kápu
hefði átt að taka af allan vafa
um hvers kyns var. Hér er það
því Sigurður sem hefur ruglazt,
en ekki listmálarinn. Hins vegar
þarf sjóndapur lesandi ekki að
hreyfa nema litla putta til að
komast að heiti bókarinnar, því
að það var líka prentað á kjölinn
— og það meira að segja með
rauðu.
Hér gæti ég sem bezt látið stað-
ar numið, en ég finn að loppan
vill hrista úr sér meira, ekki
vegna þe. j að Sigurður gefi sér-
stakt tilefni til þess, hann á fyrir
margra hluta sakir heima í úr-
valsflokki ritdómara, en í vinnu-
brögðum sínum á hann í grund-
vallaratriðum sitthvað sameigin-
legt með kollegum sínum, að frá-
teknu því að sá persónuleiki sem
birtist í skrifum hans, er eins og
bezt getur verið, en þessi sam-
eiginlegu vinnubrögð, menguð
ferlegum eða geðþekkum anda
eftir atvikum, hafa oft vakið
undrun mína, og í ritdómi Sig-
urðar 26. febrúar bitnuðu þau
á verki eftir mig. Er þá ekki
að sökum að spyrja, og hefst nú
annar þáttur.
II.
Vitur maður sagði einu sinni,
að í rauninni stigju menn aldrei
hænufet út fyrir sjálfa sig, og
sannast þetta m. a. á ritdómurum.
Þess vegna ættu þeir að byrja rit-
dóma sína á þessa leið: Nú ætla ég
að tala dálítið um sjálfan mig í
tilefni af þessari nýútkomnu bók.
Sigurður er mikilfenglegt dæmi
um þessi sannindi. Ritdómur
hans er mestanpart bollalegging-
ar um, hvaða skilning hann
leggi í þetta og hitt, hvað vakað
hafi fyrir höfundinum; síðan seil-
ist hann eftir samlíkingum við
ritað mál alla leið út í abstrakt-
myndlist og hleður síðan í dálka
sína niðurstöðum af þeirri sam.
líkingu. Nú eru samlíkingar í
eðli sínu villandi og þá væntan-
lega niðurstöður af þeim, en að
fetta fingur út í þá hlið málsins
jafngildir að mótmæla ritdómin-
um; það kemur mér hins vegar
ekki til hugar, enda væri það fá-
víslegt uppátæki, því að það á við
um Sigurð eins og aðra dauð-
lega menn, að skoðanir hans á
fyrirbærum, hverju nafni sem
þau nefnast, eru þrælbundnar
persónu hans og hafa ekki annað
gildi en þá leiðbeiningu, sem í
þeim felst fyrir þann hóp
manna, sem vill þiggja leiðsögn
hans, í þessu tilfelli um bækur.
En það eru vinnubrögðin, fræði
legar útlistanir, vangaveltur, get-
gátur. Hverjum er þetta torf ætl-
að? Ekki höfundum, því að þeir
taka eins og allir vita ekki mark
á leiðsögn ritdómara; svo vill
nefnilega til, að heimsbókmennt-
irnar bjóða upp á lærimeistara
sem gnæfa svo himinhátt yfir rit-
dómara, jafnvel þá skástu, að þær
fjarlægðir verða ekki mældar
nema í ljósárum. Eru þá ritdóm.
arar með þessum fræðilegum út-
listunum að reyna að setja gæða-
stimpil á verk rithöfundanna?
Það er útilokað, í fyrsta lagi vegna
þeirra sanninda, að menn kom-
ast aldrei hænufet út fyrir sjálfa
sig, algilt mat er þess vegna ekki
til, og í öðru lagi er bókmennta-
sagan ólyginn vottur um það, að
ritdómari hefur aldrei skorið úr
um orðstír nokkurs lifandi
manns. Um þá hlið málsins sér
fólkið sem er og fólkið sem kem-
ur. Og ekki er þetta grúsk ætlað
almenningi, fólk hefur engan
áhuga á því, ég fæ t. d. alltaf
höfuðverk við slíkan lestur. Hvað
vill fólk þá fá að vita um bækur?
Það er eftirfarandi, sem það aldr-,
ei fær að vita, en er þó nákvæm-
lega það sem máli skiptir, nefni-
lega þeUa:
Fangar bókin hug lesandans og
höfðar hún jafnframt til æðri
heilamiðstöðva? Ef hún gerir það,
þá er hún góð bók, annar<s slæm.
Bók, sem er stórgölluð að bygg-
ingu, getur verið hrífandi lesn-'
ing, en nosturslega byggt verk og
gallalítið í þeim skilningi hund-
leiðinlegt aflestrar. Bók, serr.
höfðar til lægstu hvata manna,
svo og rit sömu tegundar, er
varningur sem á heima í ösku-
tunnunni.
Þetta er það sem ritdómarar
eiga að mínu viti fyrst og fremst
að segja manni, þar fyrir utan
geta þeir svo ungað út fræðileg-
um bollaleggingum, en þess
háttar grúsk á auðvitað að prent-
ast með smæsta letri eins og hver
önnur aukaatriði.
Hitt er svo annað mál, að rit-
dómarar haldnir hinni fræðilegu
áráttu eru máske manna óhæf-
astir til að segja fólki þessa hluti.
Þann grun byggi ég m. a. á eftir-
farandi: Ég sat einu sinni að
sumbli með ritdómara nokkrum
hér í bænum, forfallinni teoríu-
ætu í bókmenntalegum efnum, og
hann trúði mér kjökrandi fyrir
því, að nú væri svo komið, s
hann gæti ekki lengur notið bóka
vegna þess að honum yrði star-
sýnt á byggingu þeirra, stílbrell-
ur og prentvillur. Það mætti
segja mér, að flestir ritdómarar
væru ofurseldir þessari áráttu, í
misjöfnum mæli að vísu.
En við þá menn sem bíta sig
fasta með grimmd steinbítsins í
hin og þessi lögmál í listum og
segja það verk misheppnað öðr-
um þræði, sem brjóti í bága við
þessi lögmál, mætti máske segja
þetta: Þessi lögmál ykkar eru til
þess eins að brjóta þau, því að
þau eru ekki annað en stöðnuð
vinnubrögð gamalla manna eða
dauðra, sem á sínum tíma gengu
með þessum vinnubrögðum sín-
um í berhögg við fyrirrennara
sína, og þannig koll af kolli allar
götur gegnum aldirnar til upp-
hafs ritlistar. Eða í stuttu máli:
á næstu grösum við vinnubrögð,
sem farið er að hampa sem lög-
málum, er úrkynjunin.
Hitt er satt, að tilraunir missa
oft marks og hefst þá þriðji þátt-
ur.
III.
Ég er nefnilega ekki viss um, að
annað sé satt, þetta sem ég til-
Ánægjulegir
hljómleikar
AKRANESI, 23. marz. — Hljóm-
leikar ’á vegum Tónlistarfélags
Akraness voru haldrnr hér í Bíó-
höllinni í gær, sunnudag, og
hófust þeir kl. 16:30. — Listafólk-
ið var úr Reykjavík, Karlakórinn
Fóstbræður, sem höfðu eflt lið
sitt með kvennaröddum — hálft
hundrað manns.
Stjórnandi kórsins var Ragnar
Björnsson. Einsöngvarar voru
tveir, þeir óperusöngvararnir
Kristinn Hallsson og ítalinn Vinc
enzo Maria Demetz. Undirleik
annaðist Gísli Magnússon, píanó-
leikari.
Söngfólkinu var forkunnarvel
tekið, en nálega hvert sæti í hús-
inu var skipað. Varð söngfólkið
að syngja nokkur aukalög og var
hyllt með lófataki og blómum
í lokin.
Að tónleikunum loknum flutti
formaður Tónlistarfélags Akra-
ness, Jón Sigmundsson, ávarp og
þakkaði söngfólkinu komuna.
— Oddur.
færi úr ritdómi Sigurðar, ég und-
anskil þó fyrstu 11 orðin: „Lýs-
ingarnar eru margar fjörmiklar
og myndrænar, það er ástríða í
stílnum, en höfundurinn er alltof
undanlátssamur við lýsingarorð-
in. Víða hrúgar hann þeim saman,
svo að þau týna þeim eiginleika
að skerpa myndina og gera hana
ljósari."
Sigurður er svo hugulsamur að
birta „til sönnunar" þessari full-
yrðingu sinni um ofnotkun lýs-
ingarorða nokkur dæmi úr Horft
á hjarnið. Og hér er Sigurður
kominn út á svið, þar sem ekki
er hægt að skýla sér bak við
smekksatriði, hér gilda annars
konar leikreglur. Sigurður birtir
m. a. þessi dæmi og eru letur-
breytingarnar innan gæsalapp-
anna gerðar af honum:
„.... járnaðir hermannaskór
sem ljósta steinstéttina hvellum
málmhöggum ....“
Varla ætlast Sigurður til að
burtu falli járnaðir, því að þar
með er burtu fallin forsendan
fyrir málmhöggunum. Þá er ekki
um annað að ræða en fella burtu
hvellum. En hvað skeður þá? £
fyrsta lagi get ég ekki betur séð
en setningin gjaldi þess stílfræði-
lega séð, i öðru lagi: Þessi hvellu
hljóð hæfa mæta vel sviðinu, þar
sem þau gjalla, þ. e. bílamartröð.
inni í húsagilinu Rue Lamartine.
Og í þriðja lagi eru þessi málm-
högg skónna síðar í kaflanum
látin heyrast samtímis þungum
drunum jagúarsins, en til þess að
það megi ske, þurfa þau að vera
hvað? Svar: hvell!
Annað dæmi sem Sigurður tek-
ur úr Horft á hjarnið:
,... og felur andlitið (það er
andlit mannsins sem þrammar á
járnuðum skónum hábölvuðu)
bak við rykugan svartan hatt með
fáránlega stórum börðum .... “
Hér mætti að vísu fella burtu
orðið svartan, ef menn hafa eitt-
hvað á móti þeim lit, en þá sézt
varla rykið, en það ljær ásýnd
mannsins ákveðinn nöturlegan
blæ. Rykugan mætti því héízt
ekki missa sig, því að þá hyrfi
rykið með öllu. Og í lýsingar-
orðunum fáránlega stórum, öðru
eða báðum, virðist mér heilmikil
eftirsjá, því að hattbörð geta ver-
ið fáránleg án þess að vera stór,
en það þarf helzt að hafa komið
fram, að stór væru þau, því
að þegar uppgjafarhermaðurinn,
sem er dæmigerður viðbjóður
styrjalda, snýr höfðinu með
ákveðnu millibili til að skelfa
vegfarendur og hattbörðxn af-
hjúpa ásýnd hans: sundurskotna
höku og nef, blindað auga, froðu
kringum laskaðan stallkjaft, heila
augað blóðug heift, þá skyggja
hattbörðin hvorki meira né
minna en á allt þetta: rauðan
jagúarinn, safalaskinnið og hús-
in og himininn yfir Rue Lamar-j
tine — og tíminn stendur í stað.
Framh. á bls. 13.