Morgunblaðið - 13.05.1959, Blaðsíða 13

MiðviKudagur 13. maí 1959
MORGVNBLAÐIÐ
13
Kjördœmabreytingin er réiiarbót,
sem styrkir og eflir starf lands-
manna á öllum sviðum þjóðlífsins
Hún er kjördœmunum vörn og
skjöldur gegn misbreitingu meirihluta•
valds á Álþingi
Rœða Péturs Ottesens í útvarps
umrœðunum frá Alþingi
ÉG VIL á þeim fáu mínútum,
sem ég hefi til umráða, í þess-
um umræðum, minnast á þrjú
mál, sem hlotið hafa jákvæða
afgreiðslu á þingi því, sem nú
er að ljúka.
Það var vissulega ömurlegt um
að litast á Alþingi fyrir áramót-
in, um þær mundir, sem fyrr-
verandi ríkisstjórn gafst upp og
lagði hendur í skaut, er gera
skyldi ráðstafanir til viðreisnar
því fjárhagsöngþveiti, er hér
hafði þróazt í stjórnartíð henn-
ar. Þrátt fyrir það, þótt lagðir
hefði verið á þjóðina nýir ár-
legir skattar, 300 milljónir króna
á árinu 1957 og 790 mill. kr. á
árinu 1958, til þess að jafna met-
in í útflutningsframleiðslunni, þá
skall yfir þjóðina á þessum árum
það verðbólgu- og dýrtíðarflóð,
að framleiðslan gat hvergi nærri
rönd við reist, og alger atvinnu-
rekstrarstöðvun í landi voru á
næsta leiti. í þessu máli tók Al-
þingi jákvæða afstöðu. Þessum
þjóðarvoða hefur nú tekizt að
afstýra . með þeim ráðstöfunum,
sem gerðar voru eftir áramótin,
til þess að stöðva vöxt dýrtíð-
arinnar, og jafnframt stigið
fyrsta sporið til nokkurrar lækk-
unar á framleiðslukostnaðinum.
Með þessu var stigið mjög
mikilsvert og þýðingarmikið
spor. Og miklu máli skiptir, mið-
að við það, sem áður var, að
þetta tókst að gjöra án þess að
leggja á neina nýja skatta, þeg-
ar frá er dregin nokkur hækk-
un á innflutningstolli á sumum
tegundum bifreiða. Jeppar og
vörubifreiðir eru undanþegnar
þessari hækkun. Lækkun sú, sem
gerð var á nokkrum liðum fjár-
laganna, tekur ekki tali, þegar
þess er gætt, að hún var nauðsyn-
legur liður í þessum óhjákvæmi-
legu aðgerðum. Lækkun þessi
tekur heldur ekki til fjár þess,
sem veitt er í fjárlögum til ný-
byggingar vega, brúa eða hafn-
argerða, þvert á móti voru sum-
ar þessara upphæða hækkaðar
frá því, sem áður var, einkum
til hafnargerða, auk þess sem
gerðar voru á þinginu nýjar ráð-
stafanir til fjáröflunar, sem gera
kleift, að hægt verður eftirleið-
is að ráðast í margfalt stórtæk-
ari framkvæmdir hér í hafnar-
málum en hingað til, og loks var
tryggt fjármagn til dreifingar
rafmagns um sveitirnar, og þar
með, að bætt verði úr vanrækslu
fyrrverandi stjórnar á því sviði.
Með þeirri nýju stefnu, sem
hér var mörkuð í efnahagsmál-
um, er stefnt í rétta átt. Nú er
það þeirra, sem við taka að lokn-
um kosningum á þessu ári, að
slá skjaldborg um það, að þessar
ráðstafanir fari ekki úr böndun-
um og áfram verði haldið til
réttrar áttar. A því veltur, að
tryggð verði sú meginundirstaða
þjóðlífs vors, að heilbrigður at-
vinnurekstur geti þróazt og þrif-
izt í landi voru.
íslendingar láta
engan kúga sig til
undanhalds
Önnur mjög mikilsverð og já-
kvæð afstaða var tekin á Al-
þingi í sámbandi við fiskveiða-
deilu þá, sem vér heyjum nú
við Breta. Vitað er, að síðan fisk-
veiðadeila þessi hófst, hefur þjóð
vor öll staðið einhuga og óskipt
gegn þeim lögbrotum og ofbeld-
isárásum, sem Bretar hafa beitt
oss í fiskveiðalandshelginni. Nú
hefur Alþingi sett innsigli sitt
á þennan einhug vorn með ein-
róma samþykkt þingsályktunar-
tillögu um þetta efni. Þetta var
okkur nauðsynlegt vegna aðstöðu
vorrar út á við. Þetta er yfir-
lýsing íslenzku þjöðarinnar til
umheimsins um það, að hún láti
engan kúga sig til undanhalds
frá settu marki, um yfirráð
fiskisvæða við strendur landsins,
og er það mark hærra reist en
12 mílna svæðið, þótt við það
verði unað í bili.
Þá er þetta skýlaus yfirlýsing
til Atlantshafsbandalagsins, að
íslendingar hljóta að líta svo á,
að höggvið sé á líftaug þess
grundvallar, sem bandalagið
hvílir á, ef það verður látið við-
gangast, að stærsti aðili banda-
lagsins í Evrópu haldi uppi lög-
brotum og árásum á lífsafkomu
þess aðilans, sem minnstur er í
þessum samtökum.
Málflutningur Fram-
sóknar sætir furðu
Þá hefur í þriðja lagi verið tek-
in jákvæð afstaða til breytinga
á kjördæmaskipuninni. Hefur
það legið í lotunum, að þörf
væri breytinga á henni, þótt eigi
hafi orðið úr því fyrr en nú.
Ég skal ekki fara út í það að
rekja einstök atriði þessa máls.
Það hefur nógsamlega verið
gjört af öðrum. Ég ætla aðeins
að minnast á einn þátt þessa
máls. Það er sú hætta, sem sveit-
unum á að vera búin af því að
stækka kjördæmin. Til brautar-
gengis þessari kenningu Fram-
sóknarmanna hér á alþingi er
margt til tínt, eins og t. d. það,
að það sé verið að leggja kjör-
dæmin niður, og svo langt ganga
öfgarnar, að niðurlagningu kjör-
dæmanna fylgi það, að sveita-
fólkið sé svipt kosningarréttind-
um. Þá er annar háskinn, sem
sveitunum á að vera búinn af
þessum sökum: Öllu sambandi
milli þingmannsins og kjósend-
anna á að vera slitið. Ekki nema
það þó. Eftir breytinguna getur
kjósandinn snúið sér til eins eða
fleiri af 5 eða 6 þingmönnum
kjördæmisins, og í flestum til-
fellum getur hann þá leitað at-
hvarfs hjá flokksbróður sínum.
Þegar þessa er gætt, og svo
hins, að samgöngur eru víðast
nú orðnar þannig, að þingmann-
inum er greiðari leið nú til per-
sónulegra kynna af kjósendum,
þrátt fyrir stækkun kjördæm-
anna, en var í kjördæmunum
þegar ég til dæmis að taka kom
fyrst á þing, eins og samgöngum
var þá háttað.
Það er ef til vill ekki ástæða
til þess að kippa sér upp við
það, þótt slíkum fjarstæðum sem
þessum sé slegið fram í eitt eða
tvö skipti, en þegap menn
sprengja spóann á þessu dag eftir
dag og viku eftir viku, sætir
það furðu. Að sama brunni ber
um aðrar tegundir 1 kenningum
Framsóknarmanna fyrir því, að
gengið sé á rétt sveitanna með
þessum breytingum. Það er svo
fjarri, sem mest má vera, að
þessar kenningar þeirra eigi
nokkra stoð í raunveruleikanum.
Þvert á móti styrkir breytingin
aðstöðu sveitanna, og eru þeim
vörn og skjöldur gegn misbeit-
ingu meirihlutavalds á Alþingi.
Skal ég leiða nokkur rök að
þessu:
Vörn gegn órétti —
farsælli félagsmála-
starfsemi
Kjördæmi með 5—6 þingmönn-
um er ávallt þannig sett, að þar
er þingmaður eða þingmenn í
stjórnaraðstöðu. Kjördæmun-
um eru tryggð ítök í ríkisstjórn-
inni og meirihluta Alþingis á
hverjum tíma. Gott samstarf
þingmanna kjördæmisins, — í
hvaða flokki sem þeir eru, —
um hagsmunamál þess, þarf ekki
að efa. Reynslan af samstarfi
þingmanna í tvímenningskjör-
dæmum sannar þetta. Kjördæmi,
sem þannig er sett, er tryggt
fyrir því, að því sé af pólitísk-
um ástæðum ekki óréttur gjör á
Alþingi. Þessu getur verið ólíkt
farið með einmenningskjördæmi,
þar sem þingmaður þess er í
stjórnarandstöðu. Þekki ég mörg
dæmi þess úr minni þingsögu.
Alveg sérstaklega bar mikið
á þessu eftir að Framsóknar-
flokkurinn og Alþýðuflokkurinn
mynduðu stjórn eftir kosning-
arnar 1927. Vel man ég það, hve
mig sveið það sárt, að mitt kjör-
dæmi var þá látið gjalda aðstöðu
minnar á Alþingi. Fleiri stjórn-
arandstæðingar áttu í þessu efni
um sárt að binda.
Þessi nýja skipan girðir fyrir,
að slík rangsleitni endurtaki sig.
Hitt er þó enn veigameira
atriði fyrir sveitirnar og raunar
dreifbýlið í heild, að með stækk-
un kjördæmanna er stofnað til
kynningar og samstarfs á stjórn-
málasviðinu í miklu ríkara mæli
en nú er milli fólksins, sem
heinia á við sjávarsíðuna og þess,
sem í sveitunum býr. Af slíku
samstarfi leiða náin kynni þessa
fólks, þekking þess hvers á ann-
ars kjörum og lífsviðhorfum, sem
að sjálfsögðu mótast nokkuð af
þeim atvinnuháttum, sem eru í
verkahring hvers um sig. Slík
kynni leiða og gjarnan til þess,
að tegnd séu manna í milli traust
og varanleg vináttubönd. Þessi
kynni eru traustur hornsteinn
undir farsælli og heillavænlegri
þróun félagsmálastarfsemi vorr-
ar á öllum sviðum.
Ég get tekið hér sem dæmi
Miðvesturlandskjörædmið, Borg-
arfjarðarsýslu með Akranesi,
Mýrarsýslu, Snæfells- og Hnappa
dalssýslu og Dalasýslu. Byggð-
irnar við norðanverðan Faxa-
flóa og sunnanverðan Breiða-
fjörð eiga sameiginlegra hags-
muna að gæta, bæði til lands og
sjávar. Þetta svæði er eki sam-
eiginleg heild á sviði fram-
leiðslu, verzlunar- og samgangna.
Hvað er eðlilegra en að byggð-
arlög, sem þannig eru sett, hafx
félagsskap um að kjósa fulltrúa
á þing? Samstarf það, sem þeg-
ar er hafið í þessum byggðar-
lögum stefnir í þessa átt. Þessar
sýslur hafa gert með sér samn-
ing um sameiginlegan byggingar-
fulltrúa. Embættismenn þessara
byggðarlaga hafa stofnað félags-
skap með sér sem vinnur merki-
legt starf á sviði menningar-
mála.
Það er vitanlega í algerri and-
stöðu við þá samstarfshugsjón,
sem hér hefur verið lýst, að
Framsóknarmenn bera fram á
Alþingi tillögu um að lima mitt
kjördæmi í sundur, aðskilja
kaupstaðarfólkið á Akranesi og
sveitafólkið í héraðinu, slíta þau
tengsl, sem tengt hefur fólkið
saman í þessum byggðarlögum.
— Mér væri að sjálfsögðu sárt
um að þetta væri gert, sem unn-
ið hefi að því eftir beztu getu
að styrkja þessi tengsl samfleytt
í 43 ár. Mér er arint um, að þetta
samstarf haldist og vil færa það
út á víðara svið.
F ramsóknarf lokkurinn
vill njóta meiri réttar en
aðrir stjctrnmálaflokkar
Framsóknarmenn hafa í um-
ræðunum um kjördæmamálið rið
ið þeysireið á nær 20 ára göml-
um ummælum eftir mig og fleiri
um kjördæmamálið, sem þeit
telja, að ekki sé í samræmi við
skoðun okkar nú. Síðast nú i
kvöld barði þm. Strandamanna,
Hermann Jónasson, fótastokkinn
í þessari gandreið Framsóknar-
manna. Þess er auðvitað vand-
lega gætt að geta þess hvergi,
að síðan hafa orðið breytingar,
sem gera þennan skoðanamua
eðlilegan og réttmætan. En hér
ættu Framsóknarmenn á Alþingi
að líta í sinn eigin barm. Hvern-
ig er samræmið hjá þeim í skoð-
unum á þessu máli fyrr og nú?
— 1942 var sú breyting sam-
þykkt á kjördæmaskipuninni að
kjósa skyldi þingmenn í tvímenn
ingskjördæmum hlutfallskosn-
ingum.
Þá kvað við sami söngurinn
hjá Framsóknarmönnum é. al-
þingi og nú. Að þessi breyting
væri tilræði við sveitafólkið, það
ætti með þessu að skerða rétt
þess í kosningum og þetta væri
inngangur að því að svipta sveit-
irnar fjárframlögum og hvers
konar opinberri aðstoð. Hver
hefur reynslan orðið í þessu efni?
Framsóknarmenn hafa orðið að
éta þetta allt ofan í sig, og það
gera þeir rækilegast með því að
leggja nú til, að hlutfallskosning-
um í tvímenningskjördæmunum
verði haldið og enn bætt við
nýju tvímenningskjördæmi. —
Og hvernig er samræmið milli
tillagna þeirra, sem samþykkt-
ar voru í kjördæmamálinu á
flokksþinginu í vetur sem leið
og þeirra tillagna, sem þeir hafa
nú borið fram á Alþingi nokkr-
um vikum seinna? Og enn:
Hvernig er samræmið hjá Fram-
sóknarmönnum í aðstöðu þeirra
á þingi nú gagnvart því kosn-
ingafyrirkomulagi til Búnaðar-
þings, sem þeir samþykktu fyrir
20 árum. Það er skýr mynd af
samræminu, að Suðurlandskjör-
dæmið í hinum nýsamþykktu
kosningalögum er nákvæmlega
það sama og kosið hefur verið
í til Búnaðarþings með hlutfalls-
kosningum nú í um 20 ára skeið.
Hvað segja menn um þetta? Ferst
þessum 'mönnum að brígsla öðr-
um um skoðanaskipti? Það er
yfirskots- og uppgerðarástæða
einber hjá Framsóknarmönnum
á Alþingi, að andstaða þeirra
gegn þeim þætti hinna nýju laga,
sem ég hefi hér rætt um, sé reist
á þeim grundvelli, að hér sé ver-
ið að skerða rétt sveitanna. And-
staða Framsóknarmanna er af
allt öðrum rótum runnin. Hún
er ekki málefnaleg. Andstaða
þeirra er, þegar það mál er les-
ið niður í kjölinn sú, að það
má ekkert hrófla við þeim þætti
kjördæmaskipunarinnar, þar
sem Framsóknarflokkurinn, mið-
að við núverandi aðstæður, nýt-
ur meiri réttar en aðrir stjórn-
málaflokkar. Öllu öðru má bylta
og breyta eftir vild, enda hafa
Framsóknarmenn sjálfir borið
fram tillögur þar að lútandi,
þevrt ofan í fyrri samþykktir.
— Sn hvernig í ósköpunum geta
Framsóknarmenn á Alþingi látið
sér detta í hug, að þetta sé hægt?
Þeim hlýtur að vera það ljóst,
að þeir hafa aldrei barizt von-
lausari baráttu en þeirri, að
af þessum sökum verði hnekkt
þeirri kjördæmabreytingu, sem
nú hefur verið samþykkt á Al-
þingi. Og það er í sannleika sagt
mjög varhugavert, ef ekki hættu-
legt fyrir Framsóknarflokkinn,
og raunar hvaða flokk sem er,
að ala í brjósti sér þá minni-
máttarkennd, að flokkurinn geti
ekki haldið velli í kosningum á
jafnréttisgrundvelli við aðra
flokka.
Framsóknarflokksmönnum á
Alþingi hlýtur að vera það ijóst,
að með þessari aðstöðu, er flokk-
urinn að einangra sig á stjórn-
málasviðinu, og er það mjög at-
hygilsvert fyrir það sveitafólk,
sem bindur bagga sína með þeim
flokki.
Samstairf fólksins
í sveitum og þéttbýli
Með þeirri breytingu, sem nú
er á orðin um búsetu fólks í
landinu, geta þeir sem í sveitum
Frah. á bls. 14
PÉTUR OTTESEN.