Morgunblaðið - 13.05.1959, Blaðsíða 10

10
MORGVNBLAÐIÐ
Miðvik'udagur 13. maí 1959
Rússar gerðu spœnska lý&veldiö aÖ lepp-
ríki og sviku þaö síÖan
Örlög Spánar voru ráÖin
á vettvangi alþjóða-
stjórnmála
Seiitni grein um
spœnsku borgara-
styrjöldina eftir
Sebastian Haffner
í FYRRI grrein um Borgara-
styrjöldina á Spáni, sem birt-
ist i blaðinu sl. miðvikudag var
greint frá aðdraganda styrjald-
arinnar og frá fyrsta og blóð-
ugasta þætti hennar sem stóð i
tvo mánuði. Þegar hér er kom
ið sögu hefur Spánn skipzt
næstum til helminga milli
styrjaldaraðilja og menn sjá
fram á langt, leiðigjarnt stríð.
Með öðrum þætti borgarastyrj
aldarinnar fara báðir aðiljar
að Ieita eftir aukmim stuðn-
ingi erlendis frá.
ÞAÐ voru atburðir á alþjóða-
vettvangi, sem réðu endan-
lega úrslitum styrjaldarinnar.
Samt var það greinilegt frá byrj-
un og út allt stríðið, að Þjóðern-
issinnar höfðu pólitískan ávinn
ing á heimavígstöðvunum. Má
vera að slíkt hljómi undarlega í
eyrum eldri manna, sem minnast
þess sem þeir lásu í blöðum Vest-
ur Evrópu á þessum tíma. Af
blaðagreinum þá var helzt að
skilja, að nær allur Spánn væri
vinstri-sinnaður að hugsunahætti
en að Franco hershöfðingi byggði
vald sitt aðeins á litlum hópi
landeigenda og afturhaldssamra
presta.
Sannleikurinn er sá, að þetta
var áróður. Áhangendur hægri og
vinstri aflanna á Spáni voru hér-
umbil jafnmargir og báðir jafn
ofstækisfullir. Báðir höfðu líka
aðstöðu pólitískt. Báðir voru full
ir af byltingareldmóði og báðir
voru sín á milli skiptir í marga
flokka. Fyrir borgarastyrjöld-
ina voru 18 stjórnmálaflokkar á
Spáni.
En hægri mönnum tókst betur,
þegar leið á styrjöldina að koma
í veg fyrir flokkadrætti og halda
við sameinuðu átaki.
Til þess lágu ýmsar ástæður.
Ein helzta ástæðan var sú að
hægri menn voru heppnari en
vinstri menn, að eignast einn ó-
umdeildan foringja. Franco hers
höfðingi var í byrjun aðeins einn
af fjórum hershöfðingjum í her-
foringjaklíku, sem hófu bylting-
una. Hann var hvorki elztur
þeirra né áhrifamestur, en hinir
þrír fórust voveiflega snemma í
styrjöldinni. Hershöfðingjarnir
Sanjuro og Mola fórust í flugslysi
og Goded hershöfðingi var skot-
inn af aftökusveit anarkista í
Barcelona.
Franco stóð þannig einn uppi
og þó hefði það lítið haft að segja,
ef hann hefði ekki frá upphafi
komið á óvart með óumdeilanleg-
um stjórnmólahæfileikum sínum.
Hann barst ekki mikið á, en stóð
þéttur og fastur. Hann var harð-
skeyttur, slægur, óþreytandi, ger-
hugull og kaldrifjaður. Hann tók
valdið ,sem honum hafði fallið í
skaut, föstum tökum og sleppti
því aldrei. f rauninni urðu honum
aldrei á nein alvarleg mistök.
Vinstri öflin eignuðust aldrei
neinn foringja, sem jafnaðist
á við Franco. Þegar bezt lét var
valdið og stefnuákvörðunin í
höndum sex forustumanna, sem
voru sundurþykkir sín á milli
enda fulltrúar jafn margra ólíkra
stj órnmálaf lokka.
Það ríkti líka ágreiningur milli
hægri flokkanna og ekki síður en
milli vinstri flokkanna. En yfir
vinstri flokkunum var ekkert
og var alráður á styrjaldartím-
um. Þess vegna tókst hershöfð-
ingjanum eftir sex mánaða íhug
un og athugun að sameina alla
flokkana miskunnarlaust í eina
fylkingu. Stjórnmáladeilur milli
konungssinna, embættismanna,
kaþólskra og fasista voru bannað-
ar þar til eftir styrjöldina.
ið afrek, að það skyldi takast að
fá þá til að fallast á tímabundið
vopnahlé sín á milli og að sam-
eina þjóðvarnarlið þeirra að
minnsta kosti á yfirborðinu í einn
sameiginlegan agaðan lýðveldis-
her. Og jafnvel þó það tækist
reyndist vopnahlé og sameining
herliðsins ótryggt. Sérhver deild
hersins hafði sinn pólitíska blæ,
sem allir vissu um og hver flokk-
ur átti sín styrjaldarmarkmið og
sína hernaðaráætlun. Er hér þó
styrjöldin á Spáni er mjög aug-
ljóst dæmi um þessa mjög svo
eðlilegu tvöfeldni.
Ekkert stórveldanna vildi fara
út í heimsstyrjöld 1936, þegar
borgarastyrjöldin á Spáni brauzt
út, oð allra sízt vildu þau fara í
stríð út af Spáni. Þau voru því öll
fús til að fallast á samning um
bann við íhlutun. Þó að sá samn-
ingur hafi verið harðlega gagn-
rýndur og hæðst að honum sem
einskis nýtu plaggi, þá gegndi
Þýzku „sjálfboðaliðarnir“ snúa heim að lokinni styrjöld. Myndin var tekin í hafnarbænum Vigo
á Norður-Spáni.
Á Spáni vinstri-manna hefðu
slíkar aðgerðir verið óhugsandi.
Vinstri-flokkarnir, sem mynduðu
lýðveldi borgarastyrjaldarinnar,
jafnaðarmenn, anarkistar, komm-
únistar og trotskíistar voru hverj
sleppt að ræða þá erfiðleika sem
spruttu meðal lýðveldismanna
vegna skilnaðarstefnu Baska og
Katalóníumanna, en ekkert slíkt
þurfti Franco að glíma við.
Af þessum ástæðum varð Spánn
sameiningarafl og hver þeirra
hafði sinn einkaher. í Spáni
hægri flokkanna stóð herinn, sem
Franco stjóraði yfir flokkunum
ir um sig eins og sértrúarflokkar
og höfðu sinn einkaher. Fyrir
ofan þá var ekkert sameiningar-
afl. Það þótti meira að segja mik-
Skömmu eftir að styrjöldinni var lokið hélt Franco mikla sigurhátið í Madrid. Myndin var tekin
19. maí 1939, þegar 300 þúsund hermenn gengu fylktu liði fyrir foringja sinn.
I
byrjun
styrjaldar
var
Franco
setuliðsstjóri
í
Marokkó.
Márar,
sem
sjást
hér
á
myndinni.
voru
meðal
öruggustu
hermanna
hans.
Francos eftir tveggja ára borgara-
styrjöld miklu samheldnari held
ur en Spánn lýðveldissinnanna
og hafði því betri aðstöðu til að
þola langa styrjöld, jafnvel þótt
engir utanaðkomandi aðiljar
hefðu blandað sér í málið. En að
sjálfsögðu komu aðrir inn í spil-
ið og úrslit styrjaldarinnar urðu
ákveðin á alþjóðavettvangi.
Það er varla hægt að ímynda sér
að nokkur borgarastyrjöld geti
staðið í mörg ár án utanaðkom-
andi íhlutunar. Þetta er svo að
segja lögmál í alþjóðastjórnmál-
um. Báðir aðiljar borgarastyrj-
aldarinnar sem eru að berjast
fyrir lífi sínu hljóta að leita eft-
ir aðstoð erlendis frá og stórveldi
þeirra tíma munu svo að segja
alltaf finna að þau hafi einhverra
hagsmuna að gæta og það gera
þau með því að styðja annan aðilj
ann. Hins vegar er það ólíklegt,
að stórveldin vilji lenda í allsherj
arstyrjöld vegna einhverra deilna
í öðru landi, á tíma og stað, sem
þau telja sér óhentugan. Afleið-
ingin verður því sú, að stórveld-
in eru fús að gera samning um
bann við íhlutun til að hindra að
styrjöldin breiðist út og brjóta
svo þann samning að því marki
sem þau telja sér óhætt. Borgara-
hann þó þvi hlutverki, sem hann
átti að gegna. Hann kom í veg fyr
ir að borgarastyrjöldin breiddist
út og ylli heimsstyrjöld. Ekkert
stórveldi skarst í leikinn sem
styrjaldaraðili á Spáni með öll-
um herafla sínum.
Þó að samningurinn um bann
við íhlutun væri þannig
aldrei rofinn fullkomlega, var
honum þó heldur ekki hlítt full-
komlega. Þýzkaland, Ítalía og
Rússland voru stöðugt að skerða
hann og Frakkland við og við.
Þessi stórveldi gerðu það ekki af
einum saman hugsjónaeldi, held-
ur fyrst og fremst vegna þess, að
þau töldu sig hafa hagsmuna að
gæta. Þýzkaland vonaðist til að
geta sett Frakkland í úlfakreppu.
Ítalía vildi fá flotabækistöð á
Balear-eyjum. Rússland ætlaði
sér þann minnsta ávinning að
koma Þjóðverjum og Frökkum
í hár saman og þann mesta á-
vinning að koma sér upp komm-
únísku leppríki í hinum enda
Evrópu. Öll misreiknuðu þau sig
og fengu engin laun fyrir fyrir-
höfn sína.
Þýzkaland og Ítalía hjálpuðu
Franco. Rússland og Frakkland
hjálpuðu lýðveldinu. Þessi hjálp
fólst í vistum, herþjálfurum, ráð-
gjöfum og „sjálfboðaliðum".
„Sjálfboðaliðarnir“, sem komu
frá Þýzkalandi og Ítalíu voru að-
eins dulbúnar sveitir þýzku og
ítölsku herjanna. „Sjálfboðalið-
arnir“, sem Rússar sendu, voru
Alþjóðafylkingin, það voru flótta
menn, sem höfðu flúið ofsóknir
fasista, atvinnulausir, saklausir
hugsjónamenn. Engir þeirra voru
Rússar og þeir voru jafnvel ekki
allir kommúnistar, en allir örugg-
lega undir stjórn kommúnista og
á bandi Rússa.
í rauninni voru „sjálfboðalið-
arnir“ veigaminnsti þáttur hinnar
erlendu aðstoðar. Þeir urðu að-
eins fremur fámenn en gagnleg
viðbót við meginheri styrjaldar-
aðljanna.
Vistasendingarnar voru miklu
þýðingarmeiri og báðir aðiljar
urðu æ háðari þeim. En meðan
báðir aðiljar fengu álíka mikið
af vopnum og vistum breytti það
ekki jafnvæginu.
Sú íhlutun erlendra ríkja, sem
varð afdrifaríkust var ihlutun
á stjórnmálasviðinu. Og einmitt
þar kom í ljós grundvallarmunur
á afstöðu Þjóðverja og ítala ann-
Framh. á bls 16.