Morgunblaðið - 29.08.1959, Blaðsíða 13

Laugardagur 29 atrösí 1959
MORCUISBLAÐIÐ
13
Steinunn í Lóni
ÞANN lo. maí sl. var til grafar
borin frá Hcl..- >, Steinunn
Jór....'.: ...r fyrrum há___;yja x
Einarslóni.
Stei__,nn var fædd 15. maí 188J
að Háagerði í Staðarsveit. For-
eldrar hennar voru Jón Jónsson
bóndi þar, frá Hólkoti í sömu
sveit og kon^i hans Hólmfríður
Magnúsdóttir frá Rauðamel. —
Fimm ára gömul fluttist húr,
með foreldrum sínum að Bakka-
búð á —im, jIIu.u og dvaldist
með þeim systkinum sinum, sem
voru alls sjö. Tvö dóu kornung,
en Fau, sem til aiu— somust
voru þessi, auk 'Steinunnar: Valdi
mar f. 1889, borgils, f. 1883.
Björn f. 1886 og Svanborg f. 1891.
Faðir hennar sótti fast sjóirn
og var elju og atorkumaður sagð
ur, hann reri þá jafnan með eldri
brscðurna- o, er þeir '. oru ' 1
á legg komnir. Þann 2. janúar
1900, drukknuðu þeir “gar allir
þrír í sjóferð í beitufjöru. Stóð
Steinunn þá uppi 18 ára stúika
sem -- Ifyrirvinna heimilisins.
þar sem tvö systkini hennar, sem
eftir lifðu voru enn á barnsaldn
og r.ióðir hennar heilsut p orð
og buguð af harmi eftir ástvina-
missinn. Steinunn fluttist þá um
vorið með móður sinni og syst-
kinu..i ..1 Ólafsvíkur, þar va.,n
hún baki brotnu alla vinnu er til
féll, jafnt að móskurði sem og
eyrarvinnu, eins og það er kallað
nú, og er þó mun léttari vinna
en var í þá daga. í Ólafsvík er
útfiri mikið og langur var xrð-
urinn þá við uppskipanir. Og
þatta starf féll oft i hlut duglegra
kvenna, og var Steinunn ein af
þeim, sem gaf t:g í þetta, því ör-
lítið hærra kaup var í vöðslu,
sem og þeirra er báru á bakinu
matvöru og saltsekki, en káup
kvenna var almennt 12 aurar á
tímann, en karlmenn höfðu 25
tara, a.m.k. í vöðslu. í mógraf-
arvinnu hafði Steinunn 2 kr á
dag og þótti geypi kaup, en vinnu
tíminn var líka frá klukkan 6 að
morgni til kl. 10 að kvöldi. Svona
voru kjör fólksins, þá voru ekki
til opinberir styrkir, né samsKot
til bágstaddra. Og ekki hlaut
Steinunn það heldur þegar hún
varð sjálf ekkja.
í Ólafsvík kynntist Steinurtn
lífsförunaut sínum Hallbirni
Þorvaldssyni, hann var þá um
fertugt og enn glæsimenni í sjón,
skáldmæltur og gáfaður og ma. gt
stórvel gefið. Um Hallbjörn hef
ég áðu.' skrifað minningargrein
í „Neista“ sveitablað Breiðvík-
inga, nóv. bl. 1948.
Vorið 1905 fluttist Steinunn
með heitmanni sínum að Gröf í
Breiðuvík. Mjög reyndi þá þegar
á dugnað hinnar ungu húsmóður,
því bóndi hennar var bókhneigð-
Ur og fróðleiksfús, utan sinna
bústarfa og því oft á ferðalögum
og öðrum skyldustörfum Barna-v
kennari var hann í marga vet-
ur, auk þess bæði oddviti og
kaupfélagsstjóri, svo nokkuð sé
nefnt. í Gröf bjuggu þau í 15
ár góðu búi, þar á eignarjörð
sinni. En þá seldi Hallbjörn aft-
ur jörðina. Og fluttust þau þá
vorið 1920 að Brekkubæ við
Hellna og voru þar í eitt ár. Þau
Þau voru vellátnir nágrannar, og
hafði góður kunningskapur tekizi
Og ávallt haldist hér á Hellnum
við það fólk síðan, og mér reynd-
ust þau ávallt tryggir og ráð-
hollir vinir.
Vorið 1921, fluttust þau að
Syðri-bæ í Einarslóni, þetta voru
harðbýl ár með vorkuldum cg
gróðurleysi. Mjög gengu þá af
þeim efnin á þessum árum. Það
var eins og Hallbjörn kvað við
hc;—.pinn á himú x. :ðu og
grýttu jörð ytra.
Engin hræða hjálpar mér,
hnjótana að flengja.
Sárast þegar sólskin er,
~ "kna ég Grafarengja,
Og viðbrigðin voru margþætt,
sífelijir erfiðleikar með skepn <-
höld og aðdrætti alla, og það fyr?
ir hann aldraðan mann þá orð-
inn. Sumarið 1930 voru þau .ð
byggja upp bæinn í Lóni, veikt-
ist H jjörn þá snögglega, áð-
ur en því verki var lokið og lézt
eftir stutta legu 69 ára gamall.
1 annað sinn stóð Steinunn nú
uppi, sem aðalfyrirvinna, að
þessu sinni eigin barna, sem suín
voru enn mjög ung. Eignalaus og
allslaus, nema vöggugjöf sinni,
góðri heilsu, ásamt óbilandi
kjarki og bjartsýni, lagði hún til
atlögu við örðugleikana. Á bæn-
um, sem ekki var enn fokheldur
að kalla', hvíldi nú þegar nokkur
skuld, svo og á bústofninum, sem
nú var aðeins orðin 16 ær og 2
hross. En Steinunn gerði alltaf
hærri kröfur til sjálfrar sín en
annarra. Nágrannar hennar og
fleiri munu þó hafa metið mann-
kosti hennar og dugnað og sýnt
henni vinarþel sitt í fyrirgreiðslu
á ýmsan hátt. En af sveitungum
hennar má vel geta þess, að
Guðlaugur Halldórsson, kaup-
maður á Stapa, var þó sá, sem
veitti henni virkasta aðstoð þeg-
ar hún átti erfiðast og æ síðan
meðan hans naut við. Enda þótt
Steinunn og börn hennar gætu
greitt það lán upp að fullu, minnt
ist hún Guðlaugs ávallt sem vel-
gerðarmanns. „Fleira er hót en
gjafir“, segir máltækið, og Stein-
unn var minnug á það sem henni
var vel gert, eins og góðs fólks er
vandi. Og hún kom börnum sín-
um á legg og sum fluttust burt
eins og gengur. En Steinunn bjó
áfram í Lóni með Valdimar,
eldra syni sínum, og Bergþóru,
yngri dótturinni. Eins og segir í
þessari stöku:
Tvö voru börn svo trygg þér hjá,
er tímar liðu og stundir.
Að áratugi því nær þrjá,
þarna sælust undir.
Og Steinunn tók tryggð við
Lón. Hún unni þar öllu lífi.
Hverjum hól, hverjum steini,
hrauninu, hrikalegri ströndinni
og jöklinum himinháum, sem
veitti skjól í norðan næðingun-
Um. Svo að margan dag var logn
og sól í Lóni, þótt stormurinn og
hríðarkófið æddi allt um kring.
Náttúran var þar stórbrotvn,
bæði í sjón og í reynd. Hún unni
þessari byggð. Og líkt og skáldið
kvað um ekkjuna við ána:
Hún elskaði ekki allt landið,
en aðeins lítinn blett,
af ánni nokkra faðma
og hraunið svart og grett. —
Steinunn bar mikinn hlýhug til
síns frændfólks og sýstkinanna
beggja. Jafnvel þó hún hitti þau
ekki árum saman. En alveg sér-
stakt ástriki mun hún hafa haft
af föður sínum og bræðrunum,
sem hún missti í sjóinn í æsku.
Eftir hennar lýsingu hefur faðir
hennar verið sérstakt valmenni,
pg eins bræður hennar, einkum
hafði sá eldri, Valdimar, verið
henni hjartfólginn, bróðir og fé-
lagi, enda bæði á sama aldri.
Og fyrsta soninn, sem hún átti,
lát hún bera nafn hans. Og þessi
sonur varð henni líka trygg fyrir
vinna og ellistoð. En aldrei gat
hún þó gleymt ástvinamissi sín-
um ævilangt, og aldrei var henni
gefið um sjóinn eftir það.
Þótt Steinunn ætti fáar frí-
stundir til lesturs, unni hún bæði
sagna- og ljóðagerð og einkum
ferskeytlunni. Þetta kunni Hall-
björn bóndi hennar vel að meta,
og sendi henni oft ljóðabréf, þeg-
ar hann var fjarvistum, bæði í
Vestmannaeyjum og víðar, í at-
vinnu að heiman. Það varð hann
að leggja á sig, nú á efri árum,
sökum hins þrönga efnahags og
búsmæðar. Lengsta bréfið skrif-
aði hann henni frá Raufarhöfn,
alls hundrað vísur. Síðasta vísanj
er þannig:
Áform mitt er uppfyllt nú,
eigðu bréfin, „kæra“.
Hundrað vísur verður þú,
vikutíma að læra.
Og í öðru bréfi, einnig frá
Raufarhöfn, er þessi vísa m. a.,
sem lýsir glöggt heimþrá hans:
Hérna aldrei sé ég sól,
svo að lundin hlýni.
Finnst mér sem á Fagurhól,
fleiri geislar skíni.
(Fagurhóll þessi var við túnfót-
inn í Lóni).
Það mætti margt segja um
dugnað og afrek þessarar þrótt-
miklu og glaðlyndu greindar-
konu, sem þó naut þess í svo rík-
um mæli að geta hjálpað og
hjúkrað því sem veikt var og
vanmáttugt. Það var henni hálft
lífið eða meira til. Og við bú-
skapinn gáfust mörg tækifæri að
hlynna að einhverju á afskekktu
býli.
Gestrisin þótti Steinunn og
gott til hennar að koma, og var
oft gestkvæmt hjá henni í Lóni.
Einkum er þau mæðgin bjuggu
þar ein síðustu árin. Ýmsir kunna
að hafa láð henni að búa þarna
svo lengi á afskekktum bæ, og
eftir að yngri börnin voru þá,
sem uppkomin. En nokkuð dreg-
ur til alls, og má hér hiklaust
segja, að það yrði til að bjarga
mannslífum að Lón var enn í
byggð, þegar tvö skipströnd urðu
þarna skammt frá bænum sama
veturinn og síðasta búskaparár
Steinunnar þar í Lóni. Og þykir
mér hlýða, að drepa hér á annað
strandið og það er meira kom
við sögu Steinunnar. — Fyrra
strandið varð 27. okt. 1947. Það
var hollenzka skipið Mildred er
strandaði við svonefndan Járn-
barða, vestan og norðan við Drit-
vík, og varð mannbjörg af því
skipi. En hinn 16. marz 1948
strandaði brezki togarinn Epine
frá Grimsby á skeri við vestan-
verðan Djúpalónssand, myrkt var
af nótt, álandsvindur og stór-
brim, sem fór vaxandi. Um nótt-
ina varð engu bjargað, þótt brot-
izt væri áfram um kletta og
klungur í myrkrinu á strand-
staðinn; línubyssan dró alls ekki
sökum fjarlægðar og storms, um
morguninn var komið hafrót og
færðist skipið nær landinu.
Björgunarsveitum frá Hellissandi
og héðan úr hreppnum, tókst á
síðustu stundu við mikla mann-
hættu, að ná fjórum mönnum,
sem dregnir voru í land í björg-
unarstól og fluttir nær dauða en
lífi heim í Lón til Steinunnar,
sem hjúkraði þeim svo vel, að
mæður þeirra hefðu ekki betur
gert við sömu aðstæður og víst
sópaði þá að Steinunni, þótt kom-
in væri nær sjötugu. Þetta var
henni hjartfólgið starf, ein henn-
ar stærsta stund á ævinni, að
geta þannig hjálpað til að hrífa
þessi mannslíf úr dauðans greip-
um; það var eins og dálítil upp-
reisn frá æskuárunum, þegar
Ægir tók hennar ástvini í kaldan
faðm sinn og sleppti þeim aldrei
aftur. Það var átakanleg sjón að
horfa upp á mennina smátínast
og slitna af flakinu, bæði dána
og lifandi, því sumir höfðjx bund-
ið sig við skipið og létu þannig
líf sitt, án þess að geta nokkra
björg sér veitt; sumir hröktust í
brimgarðinum og náðust fjórir
þannig og lögðu björgunarmenn
sig sumir í bráða lífshættu að
halda þeim í útsoginu, en aðeins
einn af þessum mönnum reynd-
ist vera með lífsmarki og var
fluttur heim í Lón að ráði héraðs
læknis, sem þarna var viðstadd-
ur, og seinna um daginn raknaði
maðurinn þar við, með óráði og
æði. En það heyrðist helzt á
Steinunni, við allt hennar erfiði,
hvað hún kenndi í brjósti um
mennina fjóra, úr björgunarstóln
um, hve þeim brá þegar þeirvökn
uðu loks til fullrar rænu og sáu
þennan fimmta félaga sinn í
þeirra hópi bráðlifandi, hann,
sem þeir höfðu allir séð með
eigin augum, slitna af flakinu og
hverfa í öskrandi brimrótið, hver
þeirra hélt sig sturlaðan orðinn
eða kominn í aðra veröld. En
Steinunn rétti þá brosandi fram
fötin þeirra og sýndi þeim það
af farangrinum er náðst hafði og
hún hamaðist nú við að þurrka
og hagnýta og þeir virtust fljótir
að skilja hana þótt ekki kynni
hún neitt í máli þeirra. Ég var
þarna ásamt fleirum að vakta
strandstaðinn, ef lík eða annað
markvert kynni að skola á land,
svo og við að flytja líkin þrjú og
mennina fimm að tölu á hestum
út fyrir Beruvíkurhraun, þar
sem bíll frá Sandi beið eftir þeim
öllum.
1 Einarslóni hafði alltaf verið
stakri gestrisni að mæta, en það
veit ég fyrir víst að aldrei hafa
þakklátari gestir kvatt þennan
stað en þessir fimm menn af
Epine, þegar þeir kvöddu með
kossi „mömmu í Lóni“, eins og
þeir kölluðu hana og þökkuðu
i henni fyrir sig. Flestir voru
mennirnir furðu hressir þótt þeir
væru allir meir og minna marðir
og lemstraðir. Þeir sögðu að skiln
aði við Steinunni og þau mæðg-
in, að þessar skrámur á þeim
myndu fljótt jafna sig, er þeir
væru komnir heim til síns fólks
úti í Englandi.
Þetta var lokaþátturinn á
byggðinni í Einarslóni, a. m. k.
nú um sinn. Á næsta vori, 1949,
flutti Steinunn ásamt syni sín-
um og dóttur að Skjaldartröð á
Hellnum. Þar dvaldist hún hjá
Valdimar syni sínum í níu ár og
í sambýli við mig, er þessar lín-
ur rita og kynntist ég og kona
mín þá til fulls þessari mætu
konu og betra sambýlisfólk en
þau mæðgin voru okkur, hygg ég
að sé vandfundið. Ég leyfi mér
að setja hér í þessa grein nokkr-
ar af þeim stökum, sem ég gerði
í kveðju- og minningarskyni um
Steinunni sál.:
Þér var aldrei víl og vpl,
vel í skapgerð lagið.
Innri gleði, orku og þol,
áttir af bezta tagi.
Um ævi þína og eins varst nú,
alltaf laus við þvargið.
En vinum þínum trygg og trú,
og traust sem stuðlabjargið.
Þú lagin varst með bros á brá,
barnalund að kæta.
Aumt svo máttir ekkert sjá,
að úr ei vildir bæta.
Tvö síðustu árin sem Steinunn
dvaldi í Skjaldartröð, var heilsa
hennar og þrek svo á förum, að
hún hvarf að því eftir læknis-
ráði, að flytjast til barna sinna,
sem búsett voru suður með sjó,
þar sem hægara yrði um vik með
læknishjálp þar syðra.
Vorið 1958 fluttist hún að
Kirkjubóli í Miðneshreppi til
barna sinna og tengdabarna, sem
þar bjuggu.
Um sumartímann hresst-
ist Steinunn nokkuð og hafði
jafnan fótavist, þar til í febrúar,
að hún varð fyrir byltu og var
rúmföst í spítala eftir það, unz
hún lézt 9. maí sl. Þann 15. s. m.
á 78. afmælisdegi sínum var hún
svo flutt vestur aftur til hinztu
hvíldar í kirkjugarðinum á
Hellnum. Báðar dætur hennar og
sonur, sem búsett eru þar syðra,
sáu um flutninginn og fylgdu
með vestur, einnig annar tengda-
sonurinn og sá er henni reyndist
ekki sízt eftir að hún fluttist
suður.
Margt af frændfólki og vinum
var viðstatt jarðarförina. Sókn-
arpresturinn, sr. Þorgr. Sigurðs-
son á Staðarstað, annaðist yfir-
sönginn og minntist hinnar
látnu með hlýlegum orðum og
sagðist vel frá að vanda, en
frændi hennar, Alexander Stef-
ánsson í Ólafsvík, söng einsöng,
sálminn „Lýs milda ljós“. Meðal
þeirra mörgu, sem viðstaddir
voru útförina var systir hennar,
Svanborg, kona Stefáns Krist-
jánssonar, verkstjóra í Ólafsvík.
Svanborg er nú ein eftir á lífi af
þeim systkinum; Björn bróðir
þeirra dó í Ólafsvík 1937, en kona
hans, Kristín Bjarnadóttir, er enn
á lífi og 7 börn þeirra.
Steinunn átti á lífi er hún lézt,
auk barna sinna fjögurra, sjö
barnabörn og eitt langömmu-
barn. En börn þeirra Steinunnar
og Hallbjörns eru þessi:
Sigríður, f. 9. des. 1907; Valdi-
mar, f. 10. sept. 1912; Gestur, f.
15. ágúst 1920, og Bergþóra, f.
6. ágúst 1923.
Valdimar Kristófersson.
Til Ieigu er « ‘ .
verzlunarhúsnœði
sem gæti verið 2—3 verzlanir. Rúmgott lagerpláss.
Tilboð merkt: Verzlanir-—4781, leggist inn á afgr.
Mbl. fyrir 1. sept. n.k.
Úrugg og fljótleg skrúfufesting
w
Notið Rawlplugs skrúfufestingar í harðan málm — það er
eina leiðin til að forðast skemmdir. Borið gat með Rawltool
eða Durium Drill og skrúfið í Rawlplug, sem spennist fast {
gatið. pá er fengin örugg og endanleg festing. Rawlplug fæst
í stærðunum nr. 3 (1/8 þuml.) til nr. 30 (1 þuml.).
Heimsins stærstu framleiiendur festinga.
THE RAWLPLUG COMPANY, CROMWELL ROAD, LONDON, S.W.Z
Upplýsingar og sýnishorn hjá umboðmanni fyrir ísland
John Lindsay, Austurstræti 14 — Reykjavík
Pósthólf 724 Sími 15789