Morgunblaðið - 17.10.1959, Blaðsíða 8

8
MORCVlSJtL 4Ð1Ð
Laugardagur 17. okt. 1959
Bióðbrullaup
eftir García Lorca
Þýðandi: HANNES SIGFÚSSON.
Leikstj.: GÍSLI HALLDÓRSSON.
Leiktj.: LÁRUS INGÓLFSSON.
★
EFTILVILL er of djúpt í árinni
tekið að staðhæfa að sl. miðviku-
dagskvöld hafi markað tímamót
í íslenzkri leikhússögu, en hik-
laust má þó telja það með merk-
ari áföngum í okkar ungu Jeik-
listarsögu, og sennilega mestan
listviðburð í Þjóðleikhúsinu til
þessa, að undanskildu „Sölumað-
ur deyr“, eftir Arthur Miller.
Hniga að því ýmis rök: í fyrsta
lagi var tekið til meðferðar eitt
af öndvegisverkum leikbókment-
anna og kynntur einn af listræn-
ustu og sérstæðustu hugsmíða-
meisturum tuttugustu aldarinnar;
í öðru lagi barst íslenzkri leik-
ment í hendurnar þýðing, sem
verður að skipa á bekk með
Shakespeare-þýðingum Matthías-
ar Jochumssonar og Helga Hálf-
dánarsonar, og þarf ekki frekar
vitnanna við. 1 þriðja lagi var
sýningin í heild listrænt afrek, og
mikill sigur — einkum fyrir
yngri kynslóðina, og enn ein sönn
un þess að okkar „gömlu“ meist-
arar þurfi ekki ennþá að örvænta
um aldagamla og glæsta menn-
ingu þessa litla ríkis norður við
heimskaut, sem þrifizt nefur
hvað mest á andlegheitum í þús-
und ár!
☆
örfá orð um skáldið Federieo
Garcia Lorca. (Annars vil ég
benda á ágæta grein þýðanda 'jrn
æviatriði og skáldskap Garcia
Lorca í leikskrá Þjóðleikhússins).
Hann fæddist árið 1899 í Anda-
lúsíu á Suður-Spáni. Hann stund-
aði nám við háskólann í Granada,
en settist síðan að í Madrid, og
þar litu fyrstu leikrit hans dags-
ins Ijós — a. m. k. þau leikrit cr
voru annað og meira en hugar-
fóstur gelgjuáranna. Áður hafði
hann getið sér orðstírs sem ljóð-
skáld, málari (náinn vinur Salva-
dors Dali, sem á síðustu árum
hefur orðið einna frægastur fyrir
súrrealistíska hegðun) og tón-
skáld, var nemandi Manuels de
Falla, sem taldi Lorca ekki síður
efnilegt tónskáld en ljóðskáld.
Þetta kemur sennilega fáum á
óvart er þekkja til skáldskapar
Garcia Lorca, og þó ekki væri
nema vögguþuluna frægu úr
„Blóðbrullaupi" í hinni rómuðu
þýðingu Magnúsar Ásgeirssonar;
— eða þá þeim sem gerir sér
ferð í Þjóðleikhúsið til að sjá og
hlusta á þennan „einkennilega“
skáldskap, sem er svo þrunginn
myndgaldri og hljómfegurð. Þessi
„alhliða" listgáfa hefur að sjálf-
sögðu stuðlað að því að gæða
verk hans þeirri kyngi og töfr-
andi fegurð sem raun ber vitni.
Þann stutta tíma sem lýðveldið
tórði á Spáni (um 1930) starfaði
sérstakur farandleikflokkur ungs
mentafólks undir stjórn Garcia
Lorca, og var nefndur La Ba’.r-
aca. Kynnti hann aðallega stór-
skáldin spænsku, svo sem Lope
de Vega (sá sem samdi 1700 !eik-
ritH!) og Calderon, en áhorfend-
ur voru bændur og verkamean
og þeirra fólk.
Blóð og dauði hafa löngum iit-
að spænskan skáldskap, og tákn
verið spænskum skáldum jafn
raunveruiegt fyrirbrigði og veru-
leikinn sjálfur. Garcia Lorca er
þar engin undantekning, en þó
að iist hans sé fædd og nærð af
spænskri mold, er hún jafnframt
persónuleg tjáning og „barn síns
tíma“. Þannig hefur hann skapað
„syntesu" (líkt og Jón Leifs) sem
er í senn þjóðleg og alþjóðleg.
★
Óvíða lætur hann skáldfákinn
þenja sig jafn lausbeizlaðan og í
Blóðbrullaupi (Bodas de sangre),
og enda þótt inntak verksins
hafi kannski litla þýðingu fyrir
venjulegt fólk (a. m. k. utan
Spánar), og skírskoti fremur til
tilfinninga en grárrar skynsemi,
er sjálf skáldsýnin svo mögnuð,
svo ægifögur, að manni liggur
við sundlun. Vera má að „Yerma“
sé margræðara skáldverk, með
þýðingarmeiri táknum; „Hús
Bernördu Alba“ (La casa de
Bernarda Alba) „fullkomnari"
leikritun, forkláraðri (ef ekki
sterilseruð), í líkingu við Sófó-

um járnaga og einbeitni, jafn-
hliða góðum skilningi (a. m. k.
alla jafnan) og mikilli smekkvísi,
að mann furðar að svo ur.gur
maður skuli hafa öðlazt slíkt
vald. Þó er stjórn hans á um-
ræddu leikriti ekki óumdeilau-
leg, og vaknar þá fyrst mikilvæg
spurning: er hann nógu hand-
genginn Garcia Lorca? Er þetta
Bodas de sangre sem verið er að
sýna í Þjóðleikhúsinu? Mín
skoðun er sú, að hér slái vissulega
hjarta hins spænska skáldjöfurs
— en kannski óeðlilega ört, líkt
því sem hann hafi hitasótt. Þuð
hefur verið bent á að þögnin sé
hin þunga undiralda í leikritum
Lorca, og verður vart um það
deilt: það má næstum heyra nið
hennar eins og þungrar elfur er
„rennur gegnum gljúfur græn-
rökkvaðra skóga“. Hitt er heldur
ekki vafa undirorpið, að í fáum
leikritum Lorca eru „ytri“ átök
svipbrigði hennar og framsögn
til fyrirmyndar, og að öllu sam-
anlögðu er þetta leikafrek.
Son hennar, brúðgumann, leik-
ur Valur Gústafsson. Hann er
nýjung á sviði Þjóðleikhússins, en
engu að síður kunnáttumaður í
leiklist, svo sem umræddur leik-
ur ber vott um. Þarf ekki að orð-
lengja það, að hér var um óum-
deilanlega fallega túlkun að
ræða, angan spænskra blóma og
niður hins myrka fljóts. Hann er
mjög spænskur í útliti og glæsi-
legur, og yfir allri persónunni er
skáldlegur þokki. Ég hygg að
Valur hafi — ásamt Baldvin
Halldórssyni — opnað oss dyrnar
að musteri Garcia Lorca.
Brúðina leikur Guðrún As-
mundsdóttir, og er skemmst frá
að segja að þetta er hennar lang-
bezti leikur til þessa (góður vitn-
isburður fyrir leikstjórann!).
Röddin hefur batnað til stórra
nákvæm og hún er glæsileg, og
varla miðuð við flutning í leik-
húsi.
Helga hefur ekki beinlínis
þakklátt hlutverk, sem hæglega
getur orðið fram úr hófi senti-
mentalt. Það er enn eitt dæmi
um öryggi leikstjórans að sjá
hlutverkinu fyrir jafn mikilhæfri
leikkonu og Helga er. Hitt er svo
annað mál að hún bætir ekki
tommu við fyrri hæð sína, enda
enginn hægðarleikur!
Ég hef séð Regínu leika betur
en að þessu sinni; undir lok fær
leikur hennar þó aukið inntak.
Baldvin Halldórsson leikur
Mánann, sem þyrstir í „lifrautt
blóðið“. Hlutverkið krefst fyllstu
nákvæmni, bæði hvað snertir út-
lit, framkomu og framsögn. Öll
þessi skilyrði uppfyllir Baldvin,
svo ekki verður á betra kosið.
Þegar hann birtist fyrst og hóf
hið ógnþrungna eintal sinnar
Móðirin (Arndís Björnsdóttir) og brúðurin (Guðrún Asmundsdóttir)
kles. En mér er mjög til efs að
nokkurt leikrita hans (né ann-
arra á 20. öld) sé jafn ómengaður
skáldskapur og „Blóðbrullaup":
— það er sem skáldæðin sjálf
hafi opnazt, og blóðið streytni
svart og rautt og hvítt; streymi
og streymi....
Það er í sjálfu sér nægilegt
drama; í slíku tilfelli verða til-
búnir framvinduhreyflar ekki
annað en ólistrænn og steindauð-
ur mekanismi. Því er það að leik-
ritið er frumrænt, og ástríðurr.ar
byltast fram umbúðalítið — en
aldrei á grófan og saurugan hatt;
því þetta er skáldablóð með söng
og ilman: svart og rautt og hvítt.
Og andblær Andalúsíu er nægi-
lega höfgur til að þvo jafnvel
syndina af morði.
☆
En hvað um það, nú hefur bessi
spánski óður borizt norður uiidir
heimskaut og bergmálar í ís-
lenzku stuðlabergi. Varla hefur
farið fram öllu tiikomumeiri
sýning á fjölum íslenzks leikhúss
en síðasti þátturinn í „Blóð-
brullaupi"; og þar hækkar skáld-
fákur þýðandans flugið svo um
munar. Og verkið hverfur oss í
bláma himinnhæða.
★
Gísli Halldórsson hefur hér
með tvisannað (áður í „Allir syn-
ir mínir“) að hann sé nk. Bóna-
parti meðal íslenzkra leikstjóra,
og eru þeir beztu þó hvorki veifi-
skatar né aukvisar. Þessar !vær
sýningar bera svo ótvíræðan /oct
meiri en í „Blóðbrullaupi" Að
öllu samanlögðu hygg ég samt,
að Gísli geri of mikið úr hinum
„ytri“ átökum, nema í síðasta
þætti, þar sem skortir nokkuð á
hina hamslausu erotík er á að
vera alls ráðandi í loka-„senu“
brúðurinnar og Leonardos: það á
að loga! Sitthvað mætti segja urn
túlkun leikstjórans á einstökum
hlutverkum, en þar er margs að
gæta, og ekki kannski eins auð-
velt og margur hyggur að breyía
Islendingum í Spánverja —
hvað þá í skáldpersónur eftir
Garcia Lorca! Þó verður ekki
komizt hjá að minnast á Viina
miklu framför sumra leikend-
anna, miðað við fyrri árangur
þeirra, og verður það ekki hvað
sízt þakkað hinum mikilhæfa
leikstjóra. — Að lokUm verð ég
að geta þess, að Vögguþulan naut
sín hvergi nærri, án þess að mér
sé það nægilega ijóst við hvern
sé mest að sakast. Mun ég koma
að því síðar.
Arndís Björnsdóttir fer þarr.a
með eitt erfiðasta hlutverkið, og
jafnframt með eitt erfiðasta hlut-
verk er hún hefur fengið í hend-
ur, að undanskilinni Mary Tyrone
í „Húmar hægt að kveldi" eftir
O’Neill. Mörgum þótti hún þá
lyfta grettistaki, og það gerir hún
vissulega einnig að þessu sinrii:
sjálft sviðið nötrar af átökum
hinnar rosknu og heiftfullu móð-
ur. Hvort það vakir fyrir Garcia
Lorca er svo annað mál, a. m. k.
„illuderar" Arndís ekki, eða hvar
er hin sterka og frjósama móðir?
Við höfum aðeins konu er hatast
við hnífa og riffla. Annars exu
muna, og hún fer oft framúrskar-
andi vel með textann. Yfir allri
framkomu hennar hvílir ró og
tign, sem fellur undursamlega í
heildina. Hún hefur með þessum
leik skipað sér á bekk með
fremstu leikkonum okkar.
Föður hennar leikur Lárus
Pálsson. Hann er gamall og
hrumur, gerir lítið og talar engin
ósköp. En hvert orð hefur þyð-
ingu í munni hans, og af persón-
unni allri geislar einhver orka og
mildi og svolítið spott, líkast því
sem hann væri úraníumklumpur.
í stuttu máli látlaus en að sama
skapi sterkur leikur, sem nær til
hjartans.
Helgi Skúlason fer með ilut-
verk Leonardos, eljara br>ið-
gumans. Helgi er einn „hinna
stóru“ á sviðinu, leikur af fá-
dæma kröftum, og útlit hans
hæfir vel hlutverkinu. Ekki er ég
samt alveg viss um að hann hafi
til að bera þann demón sem hlut-
verkið krefst; engu að síður lang-
bezti leikur Helga til þessa.
Kona Leonardos er leikin af
Helgu Valtýsdóttur, og móðir
hennar af Regínu Þórðardóttur.
Það eru þessar tvær sem flytja
Vögguþuluna í fyrsta þætti. Eirs
og ég vék að áður naut þulan sín
alls ekki. Ég hallast helzt að
því að hún hefði mátt vera fluct
af meira látleysi og skýrleik
(framsögn Regínu ekki nógu góð)
og minni paþos, a. m. k. í upp-
hafi atriðsins. Einnig finnst mér
þýðing Magnúsar ekki falla vel
að „stemmu" þeirri sem notuð er,
missir einhvernveginn reisnina,
enda mun þýðingin ekki vera jafxi
blóðþyrstu sálar, hófst leiksýn-
ingin upp í nýjar hæðir, og
hækkaði síðan flugið unz yfir
lauk. —
Herdís Þorvaldsdóttir fer með
hlutverk Dauðans. Hún á sinn
mikla þátt í því að skapa hina
réttu stemningu á sviðinu.
Edda Kvaran leikur þjónustu-
stúlku (sem er með eldri stúlk.
um er ég hef séð, innan sviðs sem
utan!). Leikur Eddu er dálítið
misjafn, en þó ósjaldan góður.
Grannkona er leikin af Önnu
Guðmundsdóttur, sem fellur vel
í hlutverkið.
Önnur hlutverk eru mjög smá,
og ekki ástæða til að geta þeirra
hér, öðruvísi en að ítreka það
sem þegar hefur verið sagt, að
heildin er mjög góð.
★
Það verður að ætla að Lárusar
Ingólfssonar hafi verið vitjað af
heilögum anda, svo mjög bera
leiktjöldin af því sem hann hefur
áður látið frá sér fara. Þau eru
í einu orði sagt fögur (að síðara
atriði annars þáttar undaa-
skildu), og gera sitt til að vekja
hið magnaða andrúmsloft leiks-
jns. Bezt eru þó tjöldin í síðasta
þætti: greinar trjánna í fyrra
atriði eru nöturlegar og uggvekj-
andi eihs og dauðinn sjálfur; í
því síðara beitir hann „arkitek-
ískri“ snilld, sem sjaldséð er hcr
í Reykjavík.
★
Þá er loks að geta þýðingar-
innar nánar. Það má með saoni
segja að Hannes Sigfússon hafi
snarað verkinu á íslenzku, því
Framh. á bls. 17.