Morgunblaðið - 17.10.1959, Blaðsíða 16

10
MORCVnnt4fílÐ
Laugardagur 17. okt. 1959
Þegar ég las sveitasögur Björnsons þráði ég
Vegi og bryr í sveitina mína
Á byltingaöld framfara og
ttækni er atorka sá eiginleiki,
sem flestir dá. Vísindi og verk-
þekking eru þau fræði, sem mestu
hafa ráðið um hina miklu
þróun, sem gerbreytt hefir heim-
inum á þessari öld. í dag finnst
okkur að allir eigi kröfu til
menntunar, jafnt fátækir sem
ríkir og hvort þeir búa í sveit
eða við sjó. Aðstöðumunur er því
allur annar en hann var fyrir
nokkrum áratugum.
Ekki hvað sízt hefur þessi þró-
un orðið ör hér á landi. Þeir,
sem lifað hafa atvinnubylting-
una, hafa til að bera þekkingu
tveggja heima. Margir þeir, sem
fremstir stóðu í fylkingarbroddi,
þegar umsköpunin hófst, áttu lít-
inn kost menntunar, en hyggni
þeirra, athygli og greind samfara
mikilli orku var það vegarnesti,
er þeir höfðu.
Eitt sannasta dæmið um slíka
framfaramenn er Gísli bóndi og
sveitarhöfðingi að Hofi í Svarf-
aðardal. Siðastliðinn sunnudag
varð hann níræður. Hann er því
einn þeirra manna, sem hefur
til að bera þekkingu tveggja
heima. í gamla heiminum þekkir
hann kláru, hrífu, orf, reku og
pál, grindarsög, físibelg og við-
arkolaeld, en í hinum nýja þekk-
ir hann dráttarvél, skurðgröfu,
sláttutætara, jarðýtu, vélsög, raf-
suðutælki og logsuðueld. Járn er
nú i stað trés og steinsteypa í stað
hleðslu. Ekki þarf að rekja
þessa þróun frekar, svo kunn sem
hún er. En það er gaman að setj-
ast niður ofurlitla stund og rabba
við öldunginn um morgunstund
þess véltæknidags, sem vér lif-
um á.
Gísli Jónsson var einstakur
hagleiksmaður og smíðaði bæði
hús og brýr. — Hann var hagur
jafnt á tré sem járn og er stundir
liðu fram fékkst hann við aðgerð
véla, þegar aðrir höfðu ekki þekk
ingu á slíku og verkstæði fyrir-
fundust engin.
— Hvað vakti áhuga þinn á
smiðum. Var það haft fyrir þér á
heimilinu?
— Nei, ekki er hægt að segja
það. Faðir minn fékkst ekkert við
smíðar. Áhugi minn á brúargerð
og vegalagningu hefur sennilega
vaknað þegar ég var svo lítill, að
ég komst ekki yfir bæjarlækinn
heima á Syðra-Hvarfi. Norðan
við lækinn var hóll, sem Lamb-
hóll nefnist, og þar var góður
leikvöllur skammt frá kviunum.
Fólkið mun oft og einatt hafa
haft í öðru að snúast en að bera
hnokka eins og mig fram og aftur
yfir lækinn, sem var vatnsmikill.
Um fráfærurnar var ofurlítil
göngubrú lögð yfir lækinn tii
þess að létta fyrir stúlkunum,
Hætt við Gísla á Hofi níræðan
<
4 AAAAAAAAAAAA
sem báru heim mjólkina úr kvía-
ánum. Þá rann upp sælutími
fyrir mig. Eg komst hjálparlaust
út á leikvöllinn minn. Hvílíkt
undratæki var ekki brúin. Ég fór
að leika mér að því að brúa
smásprænur og jafnvel veita úr
læknum sprænum, sem ég síðar
brúaði. Þegar ég komst á þann
aldur, að ég fór að reka lömb
á fjall, kenndi ég oft í brjósti um
þau, þegar þau þurftu að hrekj-
ast yfir illfærar ár og oft varð að
draga þau hart leikin upp úr
þeim. Ég held að með þessum
atburðum hafi óslökkvandi áhugi
minn á brúarsmíð og vegalagn-
ingu vaknað.
— Snemma beindist hugur
minn að föndri og vildi ég einatt
vera að smíða. Ekki mátti ég
sjá handverksmann taka svo til
hendi að ég þyrfti ekki að hanga
yfir honum öllum stundum. Þeg-
Merkjasala Blindravina-
félagsins á sunnudaginn
Á SUNNUDAGINN efnir Blindra
vinafélag íslands til merkjasölu
til ágóða fyrir starfsemí sína.
Heitir félagið á alla að bregðast
vel við, er komið verður til þeirra
metS merki með áletriHiinni:
„Hjálpið blindum".
Félagið hefur nú starfað í full
27 ár og hefur á þessu árabiii
starfrækt vinnustofu fyrir
blinda, þar sem unnið hefur ver-
ið að burstagerð, körfugerð og
vefnaði, starfrækt skóla fyrir
blind börn og unglinga og nú sið-
asta árið búið blindu fólki heim-
ilL
Á þessu tímabili hefur mörgum
blindum verið hjálpað á einn eða
annan hátt. Mest og oezt hefur
hjálpin verið þeim, sem hafa aft-
ur fengið trúna á starfið og lífið
með því að læra nýjar iðngrein-
ar, sem hafa orðið þeim til gieði
og framdráttar. Sumir hafa al-
gjörlega orðið fjárhagslega sjáif-
stæðir og framfleytt bæði sér og
sínum eftir að hafa lært þá iðn,
sem þeim hentaði bezt.
Blindrastarfið hefur allt eða
að mestu leyti byggst á framlög-
um frá emstaklingum, ýmist gegn
um félagsgjöld eða gjafir og á-
heit og síðast en ekki sízt gegn-
um hina árlegu merkjasölu. Þá
hefur bæði bæjarfélagið og al-
þingi veitt þessari starfsemi
nokkurn stuðning. Blindravina-
félag íslands hefur nokkrum sinn
um verið arfleitt að miklum eign-
um, og fyrir þær og margar
höfðinglegar gjafir hefur félagið
eign^zt tvö hús fyrir starfsemi
sína, annað Ingólfsstræti 16, sem
í eru vinnustofur og sölustöð og
Bjarkargata 8, sem er heimili og
skóli fyrir blinda.
ar ég var sjö ára var byggð bað-
stofa heima og undi ég þá hvergi
nema hjá smiðnum, sem var Þor-
steinn Þorsteinsson, kenndur við
Upsir. Síðar vann ég með Þor-
steini að hans ósk, er honum
var tekin að förlast sýn. Ég minn
ist þess líka, að þegar ég var
11 ára fór ég til Akureyrar og
var þar einn dag. Allan timann
hékk ég yfir tveimur smiðum, er
voru að byggja hús. Það var hinn
mikli viðburður kaupstaðarferð-
arinnar. Mér hefur víst verið
hagleikur í blóð borinn, enda var
hann til í ættinni. Hins vegar
lærði ég aldrei neitt til smíða,
nema það, sem ég sá til annarra,
og raunar gekk ég ekki á annan
skóla en farskóla í einn mánuð.
— En hverjar voru helztu
byggingar þær, er þú stóðst fyrir?
— Brýrnar á Skíðadalsá og
Svarfaðardalsá, kirkjan á Urðum
auk íbúðarhúsa allmargra og
smærri brúa. Skíðadalsárbrúin
var 36 álna löng og brúin á Svarf-
aðardalsá 28 álnir, báðar trébrýr
yfirbyggðar og bar yfirbyggingin
brúna uppi. Burðarþol þeirra var
það mikið, að óhætt var að þær
stæðu fullar af fé. Þessar brýr
voru byggðar veturinn 1895—6.
Til tals hafði komið áður að brúa
árnar, en það sem mestu mun
hafa valdið, að í þetta var ráðist,
var ofsaveður, sem gerði haustið
1894 og varð þá að fella niður
göngur vegna vatnavaxta. Megin
afréttur Svarfdælinga er framan
við tunguna milli ánna og þarf
því að reka allt fé yfir þær.’
-— Það varð að ráði eftir erfið-
leika þá, er hlutust í þessum göng
um, að leitað skyldi til Einars
Guðmundssonar bónda á Hrauni
í Fljótum, en hann hafði numið
brúarsmíð erlendis. Hann kvaðst
ekki geta byggt brýrnar þá, en
kvaðst mundi koma næsta vor og
líta á verkið. Ég gerði mér ferð
vestur í Skagafjörð og skoðaði
brýr, sem Einar hafði smíðað þar,
en kom síðan heim og gerði líkan
að bru á Skíðadalsá í nákvæmum
mælikvarða 1 á móti 12. Þetta
líkan var sent til Akureyrar í
sambandi við umsókn um fjár-
styrk til bygginganna og fór þar
í flæking og eyðilagðist. Ég smíð-
aði síðan annað líkan nákvæm-
lega eins, og er það nú í Iðnminja
safninu í Reykjavík. Um vorið
kom Einar að vestan og leit á brú
arstæði, valdi timbur í brýrnar og
hvatti mig til að byggja þær. AUt
tókst þetta fyrir góðra manna fyr
irgreiðslu. Urðakirkja stendur
enn eins og ég gekk frá he *
1902, einnig íbúðarhús að Dæii,
sem nú er raunar hætt að búa í.
Það var byggt 1898. íbúðarhúsið
að Völlum byggði ég 1903 og er
það enn notað.
Hingað að Hofi fluttumst við
1904. Fyrsta verk mitt var að
byggja smiðju, án hennar fannst
mér ég ekki getað lifað. Þegar
fram í búskapinn sótti, hætti ég
að mestu byggingum, enda í
mörgu öðru að snúast auk bú-
verka, hreppsnefndar- og sýslu-
'nefndarstörf, forsjá þegnskyldu-
vinnu og margt fleira.Síðar sinnti
ég nokkuð viðgerðum á hinum
eldri heyvinnuvélum. Ég flutti
inn fyrstu sláttuvélina, sem kom
hingað í dalinn, árið 1914, og er
hún því helmingi yngri en ég.
Síðar gekkst ég fyrir því, að hmg
að voru fluttar nokkrar rakstrar-
vélar og er ein þeirra hér enn í
notkun. Sláttuvélin var síðast
notuð fyrir þremur árum.
— En hvenær hófst þú þegn-
skylduvinnuna um vegagerð?
— Árið 1909. Þá var hvergi
hægt að koma kerru skammlaust
milli bæja hér í dalnum. Þó var
fyrsta kerran keypt hingað árið
1903 að Hálsi.
Almennur sveitarfundur var
haldinn um þetta mál og þar voru
kosnir 5 menn til þess að hafa
framkvæmdir með höndum. Svo
vel var málaleitan okkar fimm-
menninganna tekið, að um 100
manns gáfu þegar í stað 3 dags-
verk á ári í næstu 10 ár og þegar
tvö ár voru liðin voru þeir orðnir
175 og meðal þeirra einnig bæði
konur og unglingar. Ég hafði
reikningsfærslu og umsjón með
verkinu í 20 ár. Páll Árdal mældi
fyrir veginum og Jón Sigurgeirs-
son, siðar bóndi á Hólum í Eyja-
firði, var verkstóri í 12 ár sam-
fleytt. Þegnskylduvegurinn var
lagður vestan ár frá Dalvík og
fram að brúnni utan við Hreiðars
staðatún. Árið 1929 var svo brúin
byggð á Svarfaðardalsá hjá Ár-
gerði og féll þá þegnskylduvinn-
an að mestu niður með almennri
skattlagningu manna til vega-
gerðar.
Þessarar þegnskylduvinnu sveit
unga minna er mér ljúft að minn
ast. Þar var unnið mikið og gott
verk. Þegar ég fyrir aldamót las
sveitasögur Björnsons „Kátan
pilt“ og „Sigrúnu á Sunnuhvoli“
dreymdi mig ekki um að við
mundum geta ekið vögnum um
sveitina okkar, en ég þráði það
þó.
— Hvað er það, sem þér finnst
hafa verið til mestra bóta í þjóð-
félaginu frá sjónarmiði bóndans
á þessum framfaraárum?
— Það var mikil vakning með
þjóðinni eftir þjóðhátíðina 1874.
Hér í sveitinni var stofnað lestr-
arfélag 1880, sparisjóður 1884 og
búnaðarfélag 1885 og svo þegn-
skylduvinnan 1909. Allt voru
þetta ávextir vakningarinnar.
Framfarirnar komu fyrst fram
í bættum húsakosti, síðan aukinni
ræktun og alhliða framförum.
I verklegum efnum tel ég að
jarðræktarlögin frá 1923 hafi
stuðlað mest að framförum í
sveitunum hin síðari ár og á sviði
þjóðmála heimastjórnarstefna
Hannesar Hafstein. Mér finnst
hún um margt náskyld stefnu
Sjálfstæðisflokksins í dag. Nægir
í því efni að benda á kjördæma-
málið.
Samtali okkar er nú brátt að
Ijúka. Við göngum út fyrir bæinn
og skoðum gömlu sláttuvélina,
sem Gísli flutti inn fyrir 45 árum.
Þótt níræður sé orðinn sezt hann
upp í ekilsætið og segir: — Hérna
er ég nú búinn að sitja lengi.
Með ósk um heillaríkt ævi-
kvöld kveðjum við þennan geð-
prúða öldung.
(Úr „íslendingi")
— vig.
Epísk söguútgáf-
an nýtt tímarit
NðLEGA var hrundið af stokk-
unum nýju tímariti, sem ber
heitið „Epískar sögur“ og er gef-
ið út af „Epísku soguútgáfunni".
Á tímaritið að koma út í smá-
heftum, en í hverju hefti verða
ein til tvær sögur eða ritgerðir
um bókmenntir, listir eða önn-
ur menningarmál.
Heftin eru sjálfstæð hvert fyr-
ir sig, og eru kaupendur því
óskuldbundnir og óháðir ritinu í
heild og geta valið sér þau hefti,
sem bezt eiga við áhugamál
þeirra og smekk. Sögurnar er
hægt að binda inn í stærri bæk-
ur, þegar þær eru orðnað nógu
margar, og svipuðu máli gegnir
um ritgerðir. Þá er og ætlunin
að birta öðru hverju leikrit og
ljóð, og verður hægt að hafa
sama fyrirkomulag á söfnun
þeirra. Er hér um að ræða nýjan
hátt í íslenzkri útgáfustarfsemL
Einar Kristjánsson Freyr hef-
ur stofnað þetta fyrirtæki, og
munu fyrstu sögurnar og rit-
gerðirnar verða eftir hann.
Fyrsta heftið er komið á mark-
aðinn saga sem nefnist „Gjafir
elskhuganna". Ritið er til sölu í
Bókabúð KRON í Bankastræti og
Bókaverzlun Sigfúsar Eymunds-
sonar í Morgunblaðshúsinu.
Uppreisnarmönnum
boðin griðhelgi
PARÍS, 13. okt. Reuter. — í dag
hófust í franska þinginu um-
ræður um Alsír-málið, sem
standa eiga í þrjá daga. Michel
Debré forsætisráðherra hóf um-
ræðurnar og lýsti yfir því, að
franska stjórnin væri reiðubúin
að ræða við leiðtoga uppreisnar-
manna í Alsír um að binda enda
á borgarastyrjöldina, sem þar
hefur geisað í nær fimm ár.
Debré sagði að franska stjórnin
hefði þegar gefið út fyrirskipan-
ir um vopnahlé ef þess væri ósk-
að. Yrði fulltrúum uppreisnar-
manna heitið fullum griðum, ef
þeir vildu koma til Parísar og
ræða þar við frönsku stjórnina.
Ef slíkar viðræður bæru ekki
árangur, yrði fulltrúum uppreisn
armanna leyft að hverfa heim
aftur til Alsír án nokkurrar fyr-
irstöðu af hálfu stjórnarinnar.
Áskorun de Gaulles
Debré vék að áskorun de
Gaulles forseta til leiðtoga upp-
reisnarmanna í fyrrahaust, en
þá sagði forsetinn að þeir ættu
að snúa sér til sendiráða Frakka
í Túnis og Rabat, sem síðan
mundu sjá þeim fyrir skilríkjum,
sem tryggðu för þeirra til Parísar
og heim aftur.
Fundu æðstu manna
Debré lýsti yfir því, að franska
stjórnin væri þess mjög fýsandi,
að haldinn yrði fundur æðstu
manna jafnskjótt og fært þykir.
Stefna Frakka í því máli væri
sú, að óbreytt ástand yrði í Berl-
ín, en síðan yrðu rædd þau mál,
sem vænta mætti að lausn feng-
ist á.