Morgunblaðið - 20.11.1959, Qupperneq 6

6
MOHCUWBLAÐIÐ
Fðsíudagur 20. nðv. 1959
Jóhanna Hröbjartsdóttir áttræð
1 FAÐMI blárra fjalla fæddist
Jóhanna Hróbjartsdóttir, á býli,
sem heitir Grafarbakki í Hruna-
mannahrepp. Hún er áttræð í
dag, 20. nóvember, og dvelst
fyrir austan fjall um þessar
mundir. Bærinn Grafarbakki
stendur skammt frá Litlu-Laxá,
sem rennur eftir miðri sveitinni.
Alllangt í norðri eru óbyggðir
og afréttarlönd. 1 austri og suðri
takmarkast sveitin af Stóru-Laxá,
en í vestri af móðunni miklu, sem
kemur innan úr Hvítárvatni og
fellur um frjósömustu byggðir
íslands á leið sinni til sjávar.
Faðir Jóhönnu var Hróbjartur
bóndi á Grafarbakka Hannesson-
bónda þar Torfasonar bónda
I Foki í Hraunshverfi á Eyrar-
bakka Bjömssonar, en kona
Torfa í Foki og móðir Hannesar
var Steinunn (f. 1774) Ögmunds-
dóttir bónda í Kotleysu Snorra-
sonar bónda í Kakkarhjáleigu
Jónssonar bónda á Mið-Kekki
Snorrasonar smiðs á Hærings-
stöðum í Stokkseyrarhreppi
(1590—1650) Jónssonar.
Móðir Jóhönnu var Ástríður^
húsfreyja á Grafarbakka Jóns-
dóttir bónda í Efra-Langholti í
Hrunamannahrepp Magnússonar
bónda þar Eiríkssonar bónda í
Bolholti á Rangárvöllum Jóns-
sonar bónda þar Þórarinssonar
bónda í' Næfurholti (f. 1653)
Brynjólfssonar. Móðir Ástríðar á
Grafarbakka var Kristín hús-
freyja í Efra-Langholti Gísla-
dóttir bónda í Litlu-Tungu í Holt-
um Jónssonar bónda í Sauðholti
Gíslasonar bónda á Syðri-Hömr-
um Jónssonar. Móðir Kristínar
í Ef ra-Langholti var Ástríður
húsfreyja í Litlu-Tungu Gunn-
arsdóttir bónda í Hvammi á
Landi Einarssonar bónda s. st.
Jónssonar bónda s. st. Vigfússon-
ar bónda s. st. (f. 1655) Gunn-
arssonar bónda s. st. Jónssonar
prests á Mosfelli Stefánssonar.
Ástríður húsfreyja á Grafar-
bakka var væn kona og hjarta-
hlý, sívinnandi og stjórnsöm, vel
að sér til munns og hánda og
mikil búkona. Hróbjartur bóndi
var ósérhlífinn, umsvifamikill og
búhöldur góður. Venjulega voru
hjá honum fymingar á heyjum,
jafnvel þó misjafnlega áraði.
Vinnufólk á Grafarbakka var
margt og verkefnin óþrjótandi,
enda búið stórt, einkum fjár-
stofninn, og sauðir margir, væn-
ir og vaninhyrndir. Hafa því
vinnumenn Hróbjartur verið
vanir að elta sauði skjarra, bæði
í byggð og um fjöll og dali ó-
byggðanna. Grafarbakkahjónin
nutu virðingar og velvildar sveit-
unga sinna. Þau voru einkar
hjúasæl, sama fólkið var oft hjá
þeim árum saman, ollu því mann-
kostir þeirra ,eins og þeir birt-
ust í daglegri framkomu og við-
urgerningi öllum.
Nýtt leikrit frumsýnt
i Þjóðleikhúsinu
Þau Hróbjartur og Ástríður
eignuðust fjögur böm, en misstu
tvö þeirra ung, upp komust Guð-
ný og Jóhanna. Flest af því, sem
nota þurfti til fæðis, klæðis og
annarra þarfa, var heima fengið
og heima unnið. Allir, ungir og
gamlir, höfðu verk að vinna.
Grafarbakkasysturnar, Guðný og
Jóhanna, urðu vel að sér í ís-
lenzkum heimilisiðnaði og lærðu
margvíslegar kvenlegar listir af
móður sinni. Þær voru mjög sam-
rýmdar og líkar um margt, og
hlutu sams konar uppeldi hjá for-
eldrunum, þær systur voru báð-
ar afbragð annarra ungra
kvenna. Guðný var fáeinum ár-
um eldri. Hún giftist Einari
Brynjúlfssyni frá Sóleyjarbakka,
og reistu þau bú á Þjótanda í
Villingaholtshrepp. Þegar Jó-
hanna var tólf ára, fór hún til
Reykjavíkur í fyrsta sinn. Ferða-
lög voru þá með allt öðrum hætti
en nú. Þarfasti þjónninn var ein-
asta farartækið, þegar ekki var
farið gangandi. Vegir voru illir
skrifar úr
daglego lifinu
j
• Útvarp af lands-
byggðinni.
Fréttaritari, sem kallar sig
Gamlan Vestfirðing eða Djúp-
karl, skrifar:
„Ég vil þakka útvarpinu og
Ragnari Jóhannessyni kærlega
fyrir þættina að vestan, sem
fluttir hafa verið undanfarnar
vikur. Þetta er skínandi gott
útvarpsefni og þjóðlegt og ég
veit að fjölmargir útvarps-
hlustendur hafa hlustað gaum
gæfilega á alla þessa þætti, en
fyrst og fremst Vestfirðingar,
ekki sízt þeir sem fluttir eru
að heiman og eiga heima ann-
ars staðar.
Allir þeir menn, sem Ragnar
hefur talað við, eru þekktir
menn vestra. Sérstaklega voru
góð samtölin við þá Bjarna i
Vigur og Ásgeir í Æðey. Þessir
tveir höfðingsbændur eru góð-
kunnir öðlingsmenn, sem þjóð
in má gjarnan kynnast. Ég var
málkunnugur þeim báðum,
eins og líklega flestir sem átt
hafa heima þar vestra, og stutt
an tíma reri ég í Vigur. Ég
þóttist heyra á samtalsþáttum
þesum að enn ríki sami höfð-
ingsbragurinn þarna í Eyjun-
um í Djúpi.
Öll þessi Vestfjarðasamtöl
Ragnars Jóhannessonar hafa
verið sérstaklega vel heppnuð
og honum sjálfum, útvarpinu,
Vestfjörðum og viðkomandi
mönnum til mikils sóma, enda
er Ragnar einn af okkar allra
skemmtilegustu útvarpsmönn-
alltaf léttur og skemmtilegur
og sérstaklega skýr, svo að
líkist helzt Helga Hjörvari, en
við eldra fólkið viljum að
menn séu skýrmæltir í útvaip-
inu.
Ég vona að útvarpið láti
ekki staðar numið með svona
útvarpsþætti utan af lands-
byggðinni. Fleiri héruð mættu
gjarna koma eftir.
• Alltaf bifreiðar
á bannsvæði
Þá skrifar „Vegfarandi".
„Hinn 30. okt. síðastliðinn
auglýsti lögreglustjórinn í
Reykjavík í dagblöðunum að
bifreiðastöður væru bannaðar
á Suðurgötu frá horni Vonar-
strætis að Kirkjugarðsstíg. Ég
geng Suðurgötuna fjórum
sinnum á dag (að morgni, um
hádegi, miðjan dag og að
kvöldi) og alla þá 17 daga,
sem liðnir eru síðan bannið
var birt, hafa allt frá 5 til 9
bifreiðar stöðugt staðið á bann
svæðinu og auðvitað að hálfu
uppi á gangstéttinni. Ef til vill
er skýringin sú, að lögreglu-
þjónar munu yfirleitt ekki
sjást á Suðurgötu nema einu
sinni á ári, 17 júní.
Maður freistast til að skipta
sér af þessu máli vegna þess
að börn eru þarna oft að ieik
með bolta og þríhjól og hlaupa
tíðum út á götuna á milli bíl-
anna á gangstéttinni, svo að
slysahætta er augljós. Það er
því illa farið að enginn skuli
taka mark á þessari þörfu ráð-
stöfun, eins og greinilega “r
komið á daginn, þrátt fyrir
það að búið er að gera bif-
reiðastæði við norðurenda
Suðurgötu."
• Upplýsingar bygg-
ingarþ j ónustunnar
Maður nokkur kom að máli
við Velvakanda. Kvað hann
þjónustu þá sem arkitektafé-
lagið lætur almenningi í té
með upplýsingum í hinni svo-
kölluðu Byggingarþjónustu
mjög vel þegna. Hún hafi á-
feiðanlega sparað mörgum
hlaup. En þó finnst honum
ýmislegt vanta, úr því þessi
upplýsingaskrifstofa er á ann-
að borð starfrækt. T. d. er ekki
hægt að fá upplýsingar um
hvað ákveðin verk í sambandi
við byggingar kosta. Hvað
kostar t. d. að mála vegg af
ákveðinni stærð? Hvað kostar
efni, vinna o. s. frv.? Þeir sem
vanir eru að sjá um eða láía
byggja vita þetta vafalaust, og
því ættu þeir að miðla vit-
neskju sinni til þeirra vesa-
linga, sem standa í bygging-
um einu sinni á æfinni. Og
Byggingarþjónusta á reynd-
um mönnum á að skipa í þessu
efni og hefur auk þess opna
skrifstofu til að miðla upplýs-
ingunum.
eða engir og allar ár óbrúaðar.
Næsta ferð Jóhönnu til Reykja-
víkur var nokkrum árum seinna,
þá fór hún til náms á hinn kunna
hússtjórnarskóla Hólmfriðar
Gísladóttur í Reykjavík. í jarð-
skjálftunum miklu í Árnessýslu,
þegar leið að lokum síðustu ald-
ar ,varð mikið tjón á húsum á
Grafarbakka. Baðstofan og mörg
önnur hús hrundu til grunna,
ekkert slys varð þó á mönnum
og ekkert tjón á skepnum. En
mikið verk og erfitt var að reisa
allt úr rústum á ný. Grafarbakka
heimilið átti kirkjusókn að
Hruna. 1 Hrunakirkju var Jó-
hanna skírð, fermd og vígð í
hjónaband af hinum vinsæla
klerki og kennimanni séra Stein-
dóri Briem. Veganesti Jóhönnu
úr heimahúsum var mikið og
gott, en það bezt, að hún var
alin upp í guðsótta og góðum sið-
um.
Árið 1901 giftist Jóhanna
Bjarna, syni Gríms bónda í Ós-
eyrarnesi Gíslasonar frá Kalastöð
um á Stokkseyri Þorgilssonar.
Forfeður Bjarna margir höfðu
verið sjósóknarar, sumir frá Þor-
lákshöfn, en aðrir frá Stokkseyri.
Sjálfur var Bjarni formaður í
Þorlákshöfn á eigin skipi í hart-
nær 4 áratugi. Var formennsku
hans viðbrugðið og orðstír hans
mikill í sjávarþorpum og sveit-
um austur þar. Fetaði Bjarni par
dyggilega í fótspor feðra sinna.
Grímur i Óseyrarnesi faðir hans
var formaður í Þorlákshöfn, á
meðan hann var og hét, og einsk>s
manns efL-bátur. Gísli Þorgils-
son á Kalastöðum, föðurfa^ir
Bjarna, var mikill aflakóngur og
afburða formaður á Stokkseyr. í
þrjátíu ár. Svo fast sótti hann
sjóinn, að jafnvel Stokkseyring-
um sumum var nóg boðið. At-
hyglisgáfa Gísla var mikil. Þeg-
ar hann sat undir færi, fann hann
á þunga þess, þegar aldan reið
undir, hvort farið var að brima
á Stokkseyrarsundi. Þetta kann
að virðast ótrúlegt, en mun þó
vera satt. Þeir menn, sem stjórn-
uðu opnum skipum við hina
brimasömu og skerjóttu suður-
strönd, urðu að vera sæmilega
læsir á einkenni lofts og lagar.
Ungu hjónin, Jóhanna og
Bjarni, reistu bú á Stokkseyri. Á
milli vertíða stjórnaði Bajrni ut-
an húss á búi þeirra, en auk þess
annaðist hann önnur störf. — í
fjarveru hans á vertíðinni var
Jóhanna bæði húsbóndinn og hús
freyjan. Hún var virkur þátttak-
andi í félagsmálum kvenna, með-
an hún bjó á Stokkseyri, en aðal
starf hennar og áhugamál var
heimilið. Á þeim vettvangi sýndi
hún þegar í upphafi, að hún var
rétt borin til ríkis og ríkti þar
með rausn og prýði, eins og mörg
Framh. á bls. 23.
^LEIKRITIÐ „Edward, sonur
minn“ eftir Robert Morley og
Noel Langley verður frumsýnt í
Þjóðleikhúsinu næstkomandi
laugardag.
Þetta leikrit var fyrst sýnt i
London árið 1947 og vakti leik-
ritið strax geysilega athygli og
var sýnt samfleytt í tvö og hálft
ár á sama leikhúsinu í London.
Robert Morley, annar höfund-
ur leikritsins, lék sjálfur aðal-
hlutverkið, en Peggy Asheroft,
þekktasta leiksviðsleikkona Eng-
lands, lék konu hans. Þau léku
einnig aðalhlutverkin í þessu
leikriti, þegar það var sýnt í New
York árið 1949, en þar hlaut leik
urinn sérstök heiðursverðlaun
og var dæmdur bezta leikrit, sem
sýnt var á því ári í New York.
Robert Morley hefur auk þess
skrifað fimm leikrit, en ekkert
af þeim hefur náð jafn miklum
vinsældum og „Edward, sonur
rninn".
Leikritið „Edward, sonur
minn“ er alvarlegs eðlis ,en þó
ar margt þar með léttum blæ.
Þetta er fjölskyldusaga og er hún
rakin í stórum dráttum og nær
yfir 30 ára tímabil.
Minnzt 25 ára leikafmæll
Regínu Þórðardóttur
Um þessar mundir á Regina
Þórðardóttir 25 ára leikafmæli
og verður þess minnzt við þetta
tækifæri. Hún leikur aðal kven-
hlutverkið í leiknum og er það
34. hlutverkið, sem hún leikur
hjá Þjóðleikhúsinu.
Valur Gíslason leikur mann
hennar og Róbert Arnfinnsson
heimilisvin þeirra hjóna. Auk
þeirra koma fram í leiknum Rú-
rik Haraldsson, Haraldur Björns
son, Jón Aðils, Baldvin Halldórs-
son. Helgi Skúlason, Klemeng
Jónsson, Bessi Bjarnason, Mar-
grét Guðmundsdóttir, Bryndís
Pétursdóttir, Eyjalín Gsladóttir
og Þorgrímur Einarsson.
Leikstjóri er Indriði Waage en
Gunnar Bjarnason gerir leik-
tjöldin. Leikurinn er þýddur af
prófessor Guðmundi Thoroddsen.
Myndin tekin á æfingu í gær.
Kardínálum
fjölgað
VATIKANINU — Jóhannes páfi
XXIII. hefur nýlega útnefnt átta
nýja kardínála, og eru þeir þá
orðnir alls 79, en það er hæsta
talan í sögu kaþólsku kirkjunnar.
Af nýju kardínálunum eru
tveir amerískir, Englendingur,
Þjóðverji, Spánverji og þrír Ital-
ir. — Verða þeir settir inn I
embættin 14. desember næst-
komandi.