Morgunblaðið - 20.11.1959, Blaðsíða 11

Föstudagur 20. nóv. 1959
MORCflNBLAOIÐ
11
Álaborgarákavítið á 90 aura flösk
una. Þau komu með útlönd í
bæinn. Eitt sinn sem oftar vorum
við búnir að auglýsa ball á Eski-
firði og biðum nú allir eftir því
að Ceres kæmi og sigldi með
venjulegri tign inn á höfnina með
þetta eina, sem allir biðu eftir.
Þegar skipið loks kom, var til-
kynnt að flaskan af Álaborgar-
ákavíti hefði verið hækkuð upp
í 1,10 og við þessi illu og óvæntu
tiðindi var ballinu aflýst. Slíkur
pris var öllum ofviða á Eski-
firði í þá daga. En sjaldan getur
í annálum um ömurlegri bæ en
Eskifjörð þennan dag.
— Þú ert Vestfirðingur, er
það ekki Elías?
---Ég er ættaður frá Ólafsvík
og Sandi, þar sem ég ólst upp.
Þar var margt til fyrirmyndar. Ef
fólk gekk ekki með geitur, var
eins og eitthvað vantaði í fyllingu
dagsins. Þarna vissu menn heldur
lítið um umheiminn, en þó held
ég flestir hafi verið nokkurn veg-
inn vissir um, að Reykjavik var
ekki á Sjálandi. Pabbi drukknaði,
þegar ég var 7 ára og eftir það
flæktist ég frá einum bæ til ann-
ars. En móðir mín dekraði við
mig, þegar hún hafði tækifæri til
og ég launaði henni móðurhlýj-
una betur en margur annar, þv,í
ég heimsótti hana á Elliheimilið
alltaf annan hvern dag, þangað
til hún dó þar 83 ára gömul. Ég
held fáir synir hafi hugsað betur
um sínar mæður en ég. Það er
nú það, góðu vinir, Móðir mín
var hlý kona, og hún kenndi mér
að kvíða ekki fyrir dauðanum.
En það finnst mér aftur á móti
skelfileg tilhugsun að vera graf-
in i jörðina, svo ormarnir geti
skriðið eftir hryggjarliðunum á
manni og lifað selskaps og veizlu-
lífi í mörg ár. Ég er nefnilega bú-
inn að fá nóg af ormunum hér of-
an jarðar, þó ég eigi ekki eftir að
komast í kast við þá í moldinni
líka. En þetta verður maður að
hafa og þessu verður maður að
taka án þess að æðrast. Dauð-
ann hræðist ég aftur á móti ekki,
því ég er guðsmaður. Ég held mér
hafi alltaf liðið vel, en ef mér
hefur liðið illa, þá er það ekki
guði að kenna, heldur sjálfum
mér.
— En eigum við ekki að kenna
þér ráð?
— Til hvers?
— Til að forðast ormana í mold
inni.
— Hvað er það?
— Þú lætur bara brenna þig,
Elías.
— Guð almáttugur, brenna
mig? Þó maður legði svo fyrir,
væri ekki hægt að treysta þvi,
að það yrði gert. Og svo verður
þetta kannski miklu lengri bið,
en maður heldur. Hafið þið heyrt
söguna um karlinn, sem lét smíða
utan um sig, en svo þurfti hann
að flytja og var orðinn leiður á
biðinni og seldi kistuna og þénaði
vel? En hann var ekki settur á
Litla-Hraun, ónei, þetta þótti
bara fyndið og fínt og búið heil-
agur.
— Svo fórstu í Verzlunarskól-
ann?
— Já, ég var í honum og út-
skrifaðist með kurt og pí 1915.
Þá voru frægir menn í skólanum,
Lúðvík C. Magnússon, nú skrif-
stofustjóri, og Lárus Fjeldsted
kenndi lögfræði, það var ekki því
að kenna. Ég hefði auðvitað átt
að vera efstur, en féll á þýzkunni.
Ég var fyrsti maður á íslandi,
sem fékk 6 í skrift og eftir pvi
hefur allt mitt bókhald verið fyrr
og síðar. Þetta var koparstunga,
ekkert annað, og ég var heila
klukkustund að skrifa 1% línu á
prófinu. En þýzkan, þar var bú-
inn heilagur! Þorsteinn Erlings-
son kenndi mér hana. Hann var
guðdómlegur maður: — Aldrei
að segja du, sagði hann, alltaf að
segja du. Og Árni Pálsson, sem
kenndi íslenzku, sagði okkur til
áminningar: — Þið eigið aldrei
að nota orðið að brúka, heldur
að brúka orðið að nota. Þetta var
fínt fólk, sem maður umgekkst,
bæði á Eskifirði og í Reykjavik
og að því hef ég búið alla tið.
Hver dregur dám af sinum sessu-
naut, stendur þar. Ég er ekki einn •
af þeim, sem grófu sitt pund i
jörðu, ónei, það datt mér ekki
í hug: Ogsá den blinde höne kan
finde korn.
— Já, alveg rétt, þú varst í
Danmörku líka?
— Já, víða flækist frómur! En
þetta er ágæt mynd af mér innan
um flöskurnar. Ég kalla þær fisk
ana mina, en tek þær ekki mjög
alvarlega get ég sagt ykkur. Þær
eru einskonar skálkaskjól. En
myndin er góð, þó það hafi verið
dimmt yfir, og ég tek mig alveg
prýðilega út, því ég var vel þétt-
ur. Maður hefði ekki verið svona
bísperrtur annars. En Danmörku,
já. Þegar ég sigli, bragða ég aldrei
sterka drykki. Þegar ég fór með
Gullfossi síðast til Hafnar 1954,
drakk ég að meðaltali 48 flöskur
af bjór á dag og enginn sá á mér
vín. Aðrir veltust um á barnum
og komust hvorki upp né niður
stigann. Það var fína fólkið. En
Þetta er mikill misskilningur hjá
því, menn eiga að taka lífinu með
ró og blanda ekki öllu saman: —
To, tre, fire kolde bajere, sagði
ég við þjónana og aldrei annað.
Og ef þeir voru ekki nógu kaldir,
fór ég með þá út á dekk. Ég fer
bara í siglingar til þess að drekka
bjór; bjór er minn veikleiki, bjór
er mitt yndi, já — og svo konur
auðvitað. Þegar ég var í Kaupin-
hafn 1933, sat ég mánuðum saman
á Vinstue Pagh, sem er gegnt
Cirkus Schuman, fornemmasta
vínbar í borginni. Og ég held ég
hafi ekki sagt annað dögum sam-
an en: Een til, tak. Þarna sat ég
og rorraði í sólskininu og skrapp
svo eingang í milli út að sjálf-
salanum og fékk mér nokkrar
brauðsneiðar, en hélt svo áfram
að rorra fram á kvöld. Stundum
kom fyrir ég rakaði mig og þá
var ég að því frá þetta 1—4 á
daginn og drakk 8 bjóra á meðan,
það lá ekkert á. Skömmu eftir
stríð, eða 1946, var ekkert til
nema hey í Höfn, en þá sat ég í
Vinstue Pagh með stóran brasil:
— Sikken dejlig duft! sögðu allir,
sem fram hjá gengu og ráku nefið
inn í dyragættina, og ef mér leizt
á snoppuna, rétti ég viðkomandi
brasil með virðuleik, sem ind-
verskum furstum einum er í blóð
borinn. En viljið þið ekki einn
brasil? Ég á nóg til æviloka, því
þegar ég keypti þá uppi í Tóbaks-
einkasölu kostuðu þeir 48 aura
stykkið, en nú myndu þeir kosta
8 krónur, ekki minna, ef þeir
fengjust. Ég var mikill reykinga-
maður í fyrra stríði og var for-
stjóri stærstu tóbakssölu lands-
ins, Landsstjörnunnar. Þá reykti
ég alltaf 20 vindla á dag. Þegar
ég var í verzlunarerindum í Kaap
inhafn, sögðu þeir hjá Hirsh-
sprung & Sönner <>g Horvitz og
Kattentid: — Þér skuluð ekkert
vera að þessu, við sendum yður
bara kassa fimmta hvern dág,
sögðu þeir, en það þýddi auðvitað
svipað og: — Æ sér gjöf til
gjalda. Þá bjó maður á hótel
Cosmopolit og keypti heila skips-
farma af tóbaki. Við festum ]íka
kaup á skútunni Dagný og hún
lagði á stað með fyrsta farminn
til íslands haustið 1917, komst til
Færeyja, en hrakti þaðan til Nor-
egs og strandaði þar og kom ekki
heim til íslands fyrr en í maí
næsta ár. Þá hafði tóbak hækkað
um helming, svo við stórgrædum
á ferðinni, eins og þið getið í-
myndað ykkur. Ég hef alltaf
grætt á öllu, sem ég hef tekið
mér fyrir hendur, ja nema í þessi
tvö eða þrjú skipti .... Sjaldan
er tófa trygg, það má nú segja.
Þegar maður vinnur ekki í happ-
drættinu, verður að leita annað,
ég átti 120 miða í ríkishappdrætt-
inu og hef unnið 750 krónur þessi
12 ár. Það eru ekki ársvextir.
En þið voruð að tala um Kaupin-
hafn. Þeir þekkja mig vel í Vin-
stue Pagh. Þeir vita, að ég á
alltaf eitthvað við þorsta, ef
þröngt er í búi hjá smáfuglunum.
Einu sinni var danskur læknir
að skemmta sér í vínstofunni
með þremur íslenzkum læknum
og þá heyri ég að hann segir allt
í einu, um leið og hann gefur
mér homauga: — Ja, her var vi
Islands störste læge.
— Segðu okkur, Elías, hvað
fórstu að gera, þegar þú hættir
hjá Landsstjömunni?
— Það var nú ýmislegt, ég
keypti Hótel Akureyri 1919 að
gamni minu og til að stríða bæjar
stjórninni á 42 þúsund og seldi
það árið eftir á 115 þúsund, líka
að gamni mínu. Ég kom aldrei
inn í það, tók bara mynd af því,
sem þið getið sér þarna uppi á
veggnum, þetta getur maður kall-
að að hafa humoristískan sans.
Það skulið þið vita, að ég hef
kunnað að kalkúlera rétt og bók-
haldið er hreinasta snilld. Ég
stóð einnig fyrir Hótel íslandi á
sínum tíma og Hótel Skjaldbreið
um skeið en 1924 sló í baksegl
hjá mér og þá gerðist ég sölu-
maður hjá Eggerti Kristjánssyni
& Co. — og seldi meira á hálfum
mánuði en aðrir höfðu gert allt
árið. En sölumennskan tók á taug
arnar og nú fór að halla undan
fæti fyrir mér og endaði auðvitað
með því, að ég fór á bísann og
varð Hafnarstrætisróni í 20 ár.
Þá skildi ég líka við fyrri kon-
una.
— Hvernig var
— Það var ágætt. Þá gat maður
fengið sér kvartara á 2,75 og ef
það brást, fór maður niður á Öldú
og sat þar í von um að einhver
væri svo góður að gefa manni
snafs. Það var eins og þegar smá-
fuglarnir bíða fyrir aftan hest í
harðindum. Það er tröppugangur
á lífinu kæru vinir. Og þið skuluð
vara ykkur á Bakkusi, hann er
einræðisherra, eins og þeir gerast
verstir. Meðan ég var alger skó-
sveinn hans, lifði ég á 40 krónum
á mánuði og góðir menn borguðu
húsaleiguna fyrir mig, Klein kjöt
kaupmaður og fleiri, því þeir
vissu ég átti bágt og vildu hjálpa
mér, manni, sem hafði verið í
minni stöðu. En svo fór ég í Breta
vinnuna og gerði ekkert annað
en lesa blöðin í tæpt hálft ár.
Þá reif ég mig upp úr skítnum.
Annars er ég búinn að gleyma
þessu. Ég skrifaði ævisögu mina
til 1930 í tugthúsinu, en hún er
löngu glötuð.
— Þú hefur auðvitað haft gott
næði til að skrifa ævisögu þína
þar?
— Já, stundum, þegar við vor-
um í bindindi.
— Hefurðu oft setið inni?
— Ekkert alltof oft, jú nokkr-
um sinnum.
— Fyrir hvað?
— Þeir kalla það yfirsjónir.
— Hvernig þótti þér að sitja
inni, Elías Finnsson Hólm?
— Það var indælt. Við héldum
veizlur, þegar sá gállinn var á
okkur, en lifðum annars kyrr-
látu lífi. Þarna var ró og friður
og mér líkaði það vel, því ég vii
hafa þögn í kringum mig og helzt
myrkur. Ég ligg hérna á dívanin-
um á kvöldin i myrkrinu og
hnipra mig saman eins og köttur
og horfi út um gluggannogfylgist
með þeim, sem koma til mín,
löngu áður en þeir hafa hugmynd
um að ég hef orðið þeirra var.
En nú sé ég þið eruð orðnir dá-
lítið skritnir á svipinn, já auðvit-
að hvernig eigið þið að þola
þetta? En ég er ekki vondur mað-
ur, það get ég fullvissað ykkur
um. Ég held það séu ekki til
vondir menn. Ég hef á engan rek-
izt. Þetta er ekkert, sem kemur
að innan, heldur utanaðkomandi
áhrif. Fólk er gott, en misgott,
eftir því við hvaða aðstæður það
býr.
— Hvenær varstu fyrst settur
í tugthúsið, Elías ?
— 1920.
— Og fyrir hvað?
— Það voru smáyfirsjónir í
sambandi við vélbát. En við skui-
um ekkert tala um það. Það verð-
ur ágætt efni í samtal, þegar ég
verð sjötugur.
— Heldurðu að það sé glæpa-
mennska í eðli þínu, Elías?
— Nei, ekki til, guð minn al-
máttugur, ekki til. Þið getið verið
vissir um ég hef engum gert neitt
á móti skapi og enginn hefur neitt
yfir mér að kvarta. Ég efast um
þið fáið nokkurn mann til að tala
illa um mig, því ég hef aldrei
gert á hluta neins, hvorki barna,
skyldmenna né vandalausra.
Glæpir eru ekki til í minni hegn- j
ingarskrá. Þetta eru allt smáyfir-
sjónir, búið heilagur. Ég gæti ver-
ið biskup í hvaða landi sem er
þess vegna.
— Segðu okkur eitt. Um hv.<ð
hugsaðirðu aðallega, meðan þú
sazt inni?
-— Fagrar konur og fortíð, sem
var hverjum manni til sóma.
Þetta var ágætt lif, alveg prýði-
legt, ekki sízt á Litla-Hrauni, þar
sem ég var annað slagið á árun-
um 1932—1936 fyrir áfengissölu.
— Nú? Og hvað gerðirðu þar?
— Ég var kokkur og svo hugs-
aði ég um hæsnabúið og var
fangavörður og skrifstofustjóri
um skeið, þegar gæzlumennirnir
þurftu að skreppa til Reykjavík-
ur. Þeir vissu sem var, að ég hafði
af manni að má og það var hægt
að treysta mér, hvort sem ég var
fyiS- utan rimla eða innan. Það
gerði uppeldið á Eskifirði og bras
illinn. Ójá, á Litla-Hrauni var ég
allt í öllu, þar var ég minn eigin
herra, hafði lyklavöldiii, ef út í
það fór, og þegar ég útskrifaðist,
var ég ráðinn hjá ríkinu til 14.
maí og látinn brautskrá þá fanga,
sem fóru af hælinu. Það var ind-
ælt. Við fengum okkar vín og það
var farið á fyllirí niður á Eyrar-
bakka og spilaður lomber. Það
er ljótt á Eyrarbakka. Á þrett-
ándanum 1935 fórum við til Lár-
usar apótekara. Það var mjög há-
tíðlegt, frúin var búin að kveikja
á jólatrénu inni í annarri stof-
unni. Við settumst inn í hina stof-
una, fengum okkar í glösin og
byrjuðum að stokka og biðum
eftir fjórða manni. Þegar við vor-
um búnir að lyfta glösunum varð
okkur litið inn í stofuna, þar sem
jólatréð var og sjá: Stofan stóð
í björtu báli. Við stukkum öll út
og mátti ekki tæpara standa, þvi
húsið brann til kaldra kola á
skömmum tíma. Við áttum spritt-
flösku í litlum peningaskáp, sem
stóð við einn gluggann og vonuð-
um að hann mundi halda, en auð-
vitað gerði hann það ekki sá bölv-
aður þrjótur. Þar með voru jólin
eyðilögð fyrir okkur og við sögð-
um hvorki ás né sóló, heldur pass.
En má ég ekki bjóða ykkur rjól
frá Brödrene Braun? Það er að-
eins flutt inn fyrir tuttugu eða
þrjátíu menn, nokkra sýslumenn
og presta og svo mig. Ég nota það
fyrir munntóbak, það er hrein-
legt. Ég get tekið tugguna út úr
mér fimm eða sex sinnum og
fengið mér snafs á milli, en ef
óvanur maður tekur svona tuggu,
er bezt fyrir hann að leggjast út
af og gera ekki frekar ráð fyrir
því að vakna aftur til þessa lífs.
Og svo skal ég gefa ykkur einn
brasll á eftir, askan af honum er
hvítari en grannir fingur á ó-
spiltri mey. Já, ég er ánægður
með lífið og sé ekki að resúltatið
hefði getað orðið neitt betra. Ég
er ekki einn um að hafa gengið
mér til húðar og ég er ekki viss
um að ég standi verr að vigi fyrir
þeim stóra dómi en margur ann-
ar, sem betur hefur komið ár
sinni fyrir borð. En það ætla ég
að muna að segja mér til afsök-
unar við þann háa herra, sem
kveður upp dóminn, sem öllum
dómum er æðri, að hann hafi
aldrei rétt mér hvort tveggja í
senn, vínið og bikarinn. M.
— Samtal v/ð Bobby Fischer
Framhald af bls. 8.
ars til þess að hita upp sundlaug-
ar árið um kring.“
„Já, það væri gaman að prófa
laugarnar ykkar“, segir Bobbý
brosandi.
„Hvað lærið þið um ísland í
bandarískum skólum?"
„Fæstir Bandaríkjamenn hafa
heyrt á Island minnzt. Ég vissi
til dæmis ekki, að Reykjavílc
væri til, fyrr en stúdentaskák-
mótið var haldið þar.“
„Þér er sjálfsagt kunnugt um,
að þú ert ekki talinn vera neinn
miðlungur í skákinni. Getur það
nú ekki oft verið óþægilegt að
vera svona þekktur?“
,Á hvern hátt?“ spyr Fiseher.
„Til dæmis, ef allir glápa á þig
á götunni?“
„í Bandaríkjunum þekkir fólk-
ið á götunni mig ekki.“
„Já, skákáhuginn er mjög litill
þar, en hér í Júgóslavíu þekkir
fólkið þig og ef þú kæmir til fs-
lands myndu allir þekkja þig á
götunni."
„Já, þessir Júgóslavar,“ segir
Fischer, og svo koma nokkur orð,
sem ekki fara vel á pappír, en
Við minnumst þeirra í næsta
skipti, sem við sjáum Júgóslav-
ana umkringja drenginn eins og
himdelt dýr og glápa á hann líkt
og naut á nývirki, þótt sumir hafi
vissulega þann heiðarlega til-
gang að safna rithandarsýnishom
um.
„Hverjar eru áætlanir þínar
fyrir nánustu framtíð? Heldur þú
áfram í skóla? Og hvað um skák-
ina í því sambandi?"
„Já, ég held áfram við nám.
Svo hef ég hug á að taka þátt í
næsta áskorendamóti."
„Getur þú giskað á, hverjir
munu verða andstæðingar þínir
þar? Heldur þú til dæmis að Lar-
sen sé líklegri til að vinna sig
upp í það en Friðrik, eða öfugt?“
„Það er ekki gott að segja um
hverjir þar keppa, fyrr en næstu
svæðamótum er lokið, en ég held
að Friðrik sé líklegri en Larsen.
Larsen er lélegur aðstoðarmaður.
Hann fær svo fáránlegar hug-
myndir, þegar hann er að rann-
saka skákir. En hann hefur vafa-
laust eitthvað lært af mér þenn-
an tíma.“
„Og hvernig heldur þú svo, að
þér muni ganga í næsta áskor-
endamóti?“
„Ég mun vinna það auðveld-
lega. Ég vinn flestar skákirnar.
Að öðrum kosti hætti ég að tefla.
Ég er alltof vel gcfinn til þess
að vera að dútla við þetta til
lengdar, ef ég næ engum árangri.
Ég get vafalaust orðið góður á
einhverju öðru sviði“, segir
Fischer, „Hvað heldur þú“? bæt-
ir hann svo við.
„Þú hlýtur að hafa hæfileika,"
segir undirritaður, „en mér
finnst, að þú ættir ekki að láta
þér bregða, þótt svo færi, að þú
sigraðir ekki heldur á næsta á-
skorendamóti. Þú hefir tímann
fyrir þér, og ég er þess fullviss, að
þú getur enn lært ýmislegt i
skákinni, eins og í Iífinu sjálfu".
Þar með er viðtalinu lokið, því
að Fischer hefur gefið óbein svör
við þeim spurningum, sem ekki
voru lagðar fram. Hann hefur nu
lokið við eftirréttinn og er nú
bæði kátur og málhreyfur. Við
Fischer erum kunnugir frá því að
við vorum saman nokkra daga í
Ljúbljana í fyrra, og í Portoroz
kom hann stundum að lokinni
skák og spjallaði við undirritaðan
á áhorfendabekkjunum. Svo virð
ist sem honum falli vel við fs-
lendinga og beri sérstaka virð-
ingu fyrir Friðriki. Talið berst
að frægum bandarískum sjón-
varpsmanni, sem kemur fram
fyrir hlustendur tvisvar í viku ár
eftir ár og skemmtir þeim með
því að tala blaðalaust klukku-
stundum saman. Fischer nefnir
nokkur dæmi um „speki" þessa
manns og segir síðan, að hann
hafi látið sig koma fram í einum
þættinum. „Ég þekki hann per-
sónulega," bætir Fischer við.
„Og hvað finnst honum um
Þig?“
„Hann segir að ég sé kjáni,“
sagði Fischer brosandi.
„Jæja, segir hann það?"
„Já, en mér fellur þó ágætlega
við hann.“
„Já, þessu trúi ég.“
Brátt slítum við talinu og hverf
um hvor að sínu.
Daginn eftir tefldi svo Fiseher
í síðustu umferð mótsins við
Smyslov. Það var því líkast, sem
við borðið sætu Davíð og Golíat,
og úrslitin urðu eftir því. Þótt
Fischer hefði svart og notaði lítið
af umhugsunartíma sínum, þá
fékk fyrrverandi heimsmeistari
svipaða ráðningu og baldinn
krakki.