Morgunblaðið - 31.12.1959, Blaðsíða 13

Flmmtudagur 31. des. 1959
MORGT1N BLJÐIÐ
13
Óla/ur Thors
ARAIMOT
í ÁRAMÓTAHUGLEIÐING-
UM hefi ég aldrei verið marg-
orður um heimsmálin. Að
þessu sinni get ég þó ekki
leynt gleði minni yfir þíð-
viðrum, sem mér virðist veð-
urspáin boða. Gagnkvæmar
heimsóknir og viðræður
valdamanna veraldarinnar
eru mjög þýðingarmiklar. Þá
skýrast viðhorfin, stefnur og
markmið. Mikilhæfir menn
virða hvor eða hvers annars
sjónarmið, þótt ólík séu. Og
þá fer varla hjá því, að sam-
úð góðra viðkynninga komi í
stað kulda einangrunarinnar.
I þeirri hlýju ætti sá ís, sem
valdið hefir kalda stríðinu
undanfarin ár, að þiðna.
Ef til vill er þetta of mikil
bjartsýni, en ég trúi og hefi
alltaf trúað því, að marga
misklíð og margan vandann
megi leysa, ef þolinmæðin er
nægileg og ef menn hittast,
kynnast og segja allan sann-
leikann, einarðlega, en með
fullri kurteisi óg virðingu fyr-
ir öðrum sjónarmiðum og
hagsmunum.
Árið 1959 hefir verið sögu-
ríkt, — ár mikilla viðburða á
sviði íslenzkra stjórnmála. Þá
skeði m. a. þetta:
1) Stjórn Emils Jónssonar
og Sjálfstæðisflokkurinn tóku
að sér að freista þess að
stöðva í bili þá verðbólgu,
sem ógnaði íslenzku atvinnu-
lífi um síðustu áramót og
tókst það.
2) Sjálfstæðisflokknum og
Alþýðuflokknum tókst að fá
Alþýðubandalagið til sam-
starfs um lausn kjördæma-
málsins.
3) Þing var rofið og kosn-
ingar látnar fram fara hinn
28. júnímánaðar.
4) Alþingi endurreisti lýð-
ræði á íslandi, með því að
samþykkja endanlega kjör-
dæmabreytinguna.
5) Enn var þing rofið og
kosið að nýju dagana 25. og
26. október.
6) Við kosningarnar hlutu
Sj álfstæðisflokkurinn og Al-
þýðuflokkurinn 33 af 60 þing-
sætum.
7) Sjálfstæðisflokkurinn og
Alþýðuflokkurinn mynda rík-
isstjórn, er tók við völdum
20. nóvember.
8) Þing kom saman 20.
nóvember, en var frestað 7.
desember, til þess að stjórnin
fengi starfsfriá.
Allir eru þessir þættir, sem
stjórnmálasaga íslendinga á
árinu 1959 er spunnin úr,
flestum í fersku minni, enda
hvort tveggja, að þeir eru
margræddir á Alþingi, við
tvennar kosningar, í útvarpi,
á mannfundum og í blöðum,
og auk þess venju fremur
minnisstæðir. Fyrir því geta
þessar áramóta-hugleiðingar
verið stuttar.
stjórnmálum um síðustu ára-
mót. Alþýðuflokkurinn hafði
sem kunnugt er í árslokin
1958 myndað minnihluta
stjórn, sem Sjálfstæðisflokk-
urinn hét að verja vantrausti,
með vissum skilyrðum, sem
öllum eru kunn. Mönnum
var að sjálfsögðu vel ljóst,
að við mikinn vanda var að
etja. Augljóst var, að yrði
miðið hærra en einmitt það að
stöðva verðbólguþróunina í
bili.
Framundan beið tvíþættur
vandi:
1. Stöðvun verðbólgunar í
bili.
2. Leit að úrræðum til var-
anlegri úrlausnar efnahags-
vandamálanna.
Við þetta bættist svo þriðji
Það var svart í
allra veðra von í
álinn og
íslenzkum
O L A F U R
ekki tafarlaust spyrnt við fót-
um, myndi ný verðbólga í
uppsiglingu. Vísitalan, sem i
október var 185 stig, myndi
þá verða minnst 270 stig í lok
þessa árs, en sennilegast mik-
ið hærri, og verðbólga flæða
yfir landið með óstöðvandi og
tortímandi hraða. Var spá-
dómur efnahagsráðunauts
vinstri stjórnarinnar, rétt um
það bil er hún gafst upp,
þessi:
„En hér verður þá jafn-
framt að hafa í huga, að
það sem nú skiptir mestu,
er að stöðva áframhaldandi
verðbólguþróun. Takist sú
stöðvun nú, eru möguleik-
ar á því að ráðast að öðrum
þáttum efnahagsvandamál-
anna síðar meir. Takist hún
ekki, verður ekki við aðra
erfiðleika ráðið. Hvorki nú,
né síðar (leturbr. hér)
Sjálfstæðismenn og Al-
þýðuflokksmenn vissu, að
þessi dómur var réttur. Hér
dugði því ekkert hik. En þeir
gerðu sér jafnframt grein
fyrir því, að fyrst um sinn
var vonlaust að setja mark-
H O R S
vandinn, sá, að endurreisa
lýðræðið á íslandi með rétt-
látri kjördæmaskipan, og það
áður en í stórræðin — varan-
legri úrræðin — yrði ráðist,
svo að leiðin yrði valin af
réttum umboðsmönnum þjóð-
arinnar og í umboði hennar,
- ★ —
Óþarft er að fjölyrða um þá
5—6% kjaraskerðingu, sem
bráðabirgðaráðstafanir Sjálf-
stæiðsflokksins og Alþýðu-
flokksins lögðu á almenning.
Rétt er þó að benda á, að
þjóðin tók þeim með mikilli
skynsemi, skilningi og raunar
velvild. Eftir að 1200 millj.
skattaálögur vinstri stjórnar-
innar höfðu reynzt svo ger-
samlega haldlausar, að fram-
undan beið ekkert nema hrun,
ef ekki væri spyrnt við fót-
um og það alveg tafarlaust,
fögnuðu menn forystu stjórn-
arvaldanna um að forða frá
hættunni í bili, svo auðnast
mætti síðar meir að ráðast á
voðann og reyna að ráða nið-
urlögum hans. Gerðu þó flest-
ir sér þá þegar ljóst, að þau
fangbrögð myndu enn kalla á
bráðabirgðafórnir. Þjóðinni
var orðið ljóst, að hér var
barizt um efnahagslegt og þá
að sjálfsögðu líka pólitískt
sjálfstæði hennar. Sá skiln-
ingur vakti það bezta í ís-
lendingseðlinu. Sem beztum
lífskjörum óskuðu allir að
sjálfsögðu eftir. En frelsinu
vildi þjóðin ekki hætta,
hvorki fyrir klæði né skæði
né neitt annað. Við það bætt-
ist svo, að augu manna voru
að opnast fyrir því, að ófrá-
víkjanlegt skilyrði þess, að
auðnast mætti að tryggja ó-
breytt lífskjör eða jafnvel
batnandi í náinni framtíð,
var einmitt að þjóðin reyndist
fús til að færa einhverjar
bráðabirgðafórnir.
Þetta hugarfar almennings
er mikið gleðiefni, ekki sízt
þeim, sem oft hafa rekið sig
á, að enda þótt allir skilji, að
ekki er auðið að lifa um efni
fram til langframa, þá vilji
flestir, að aðrir fórni en ekki
þeir sjálfir.
— ★' —
Næsta viðfangsefnið var
svo að endurreisa lýðræðið,
með breyttri kjördæmaskip-
an. Orsakirnar til ofsafeng-
innar baráttu Framsóknar-
flokksins gegn þessu augljósa
réttlætismáli skilja án efa all-
ir nú, þegar Sjálfstæðisflokk-
urinn og Alþýðuflokkurinn,
vegna sigurs réttlætisins, hafa
6 atkvæða meirihluta á Al-
þingi og geta því leyft Fram-
sóknarflokknum þá hvíld frá
stjórnarstörfum um skeið,
sem hann án efa hefir gott af
°g þjóðin beinlínis þarfnaðist.
— ★ —
Efnishlið kjördæmabreyt-
ingarinnar er öllum kunn.
Um það, sem að tjalda-
baki skeði og leiddi til sig-
ursins, vita fæstir. Er ekki
hallað á neinn, þótt sagt sé,
að þá reyndi nokkuð á for-
ystu Sjálfstæðisflokksins. Al-
þýðuflokknum yfirsást um
skeið í því að vilja flytja mál-
ið með Sjálfstæðismönnum
einum. Það hefði fært mikla
og ónauðsynlega hættu yfir
málið. En að því er Alþýðu-
bandalagið snertir er satt
bezt að segja, að nokkur hluti
flokksins, undir forystu Ein-
ars Olgeirssonar, studdi málið
af heilum hug. Aðrir, með þá
Valdimarssyni í fararbroddi,
vildu það feigt og létu í því
skyni einskis ófreistað og
munu lengst af hafa talið sér
sigurinn vísan. Fyrir þeim
vakti það að verða ekki við-
skila, hvorki við völdin né
Hermann Jónasson. En snögg-
lega urðu þeir heimaskítsmát,
mörgum að óvörum, en mest
þó þeim sjálfum. Er það ekki
óskemmtileg saga, sem hér
skal ekki sögð.
— 'k —
Reynslan af kjördæma
breytingunni, þótt stutt sé,
hefir þegar hrundið öllum
helztu falsrökum Framsókn-
ar og falsspámanna hennar.
Nú er ljóst orðið, að allar
höfuðstoðirnar, sem Fram-
sóknarflokkurinn renndi und-
ir æðisgengna andstöðu gegn
réttlætinu, voru fúnar.
Stækkun kjördæmanna leiddi
ekki til þess, að „klíka í
Reykjavík“ réði framboðun-
um né til þess, að Reykvík-
ingar yrðu fremur í kjöri nú
en fyrr, heldur til hins gagn-
stæða. Og ekki rofnuðu
tengslin milli kjósenda og
þingmanna, heldur styrktust
þau. Þetta vita orðið allir og
þeir þó bezt, sem í strjábýl-
inu búa. Það er því staðreynd,
að eigi aðeins una sveitirnar
breytingunni, heldur fagna
nú flestir henni og munu þó
enn fleiri gera, þegar frá
líður. ;
Barátta Framsókriarflokks-
ins fyrir ranglætinu leiddi því
til þess eins, að mörgum er
nú ljósara en áður, að ráða-
menn flokksins eru óvenju
harðsnúin hjörð sérhags-
munamanna, sem háðu hina
harðsvíruðu baráttu sína
undir yfirskyni umhyggju
fyrir valdi og velferð sveit-
anna, en í raun og veru ein-
göngu fyrir rangfengnu klíku-
valdi sínu.
— ★ —
Varðandi kosningaúrslit
vor- og haustkosninganna er
heildarmyndin þessi:
Við vorkosningarnar hélt
Sjálfstæðisflokkurinn hinu
mikla fylgi sem hann hafði
náð við Hræðslubandalags-
kosningarnar 1956 og vel það.
Hlaut flokkurinn 42.5%
greiddra atkvæða. Framsókn-
arflokkurinn endurheimti
það, sem hann lánaði Alþýðu-
flokknum við Hræðslubanda-
lags-kosningarnar 1956, og
jók ennfremur fylgi sitt, svo
að hann hlaut 27.2% greiddra
atkvæða. Þetta gerðist þrátt
fyrir þá höfuðábyrgð, sem
Framsókn bar á afglöpum
v-stjórnarinnar, vegna æðis-
gengins áróðurs út af kjör-
dæmabreytingunni. Alþýðu-
bandalagið tapaði miklu fylgi
og hlaut nú aðeins 15.3%
greiddra atkvæða, móti nær
20% oft áður. Alþýðuflokkur-
inn hlaut aðeins 12.5%, en
hafði allt frá 1946 haft minnst
15.6%.
Við haustkosningarnar jók
Alþýðuflokkurinn fylgi sitt
upp í 15.2% og Alþýðubanda-
lagið stöðvaði hrunið með
16%. Sjálfstæðisflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn fengu
39.7% og 25.7% og töpuðu
þannig nokkru frá vorkosn-
ingunum. Ekki voru Sjálf-
stæðismenn alls kostar á-
nægðir með þessi úrslit. Er
ástæðulaust að dylja, að á
stöku stað urðum við fyrir
óvæntum vonbrigðum. En eft-
ir því sem dregur úr þeim
sviða, skilst mönnum æ bet-
ur, hversu stórfelldur sigur
hafði unnizt. Sigur réttlætis-
ins, endurreisn lýðræðisina
Framh. á bls. 14.