Morgunblaðið - 17.01.1960, Page 13

Sunnudagur 17. |an. 1959
MOHCllVUtLAÐIÐ
13
tlranus leggst að hafnarbakkanum í Reykjavík.
(Ljósm. Mbl. Ól. K. M.)
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugard. 16 jan.
Fa»urt kvöld
Fögur sýn blasti við þeim, sem
komu upp á Öskjuhlíð, að hita-
veitugeymunum, sl. miðvikudags
kvöld. Himinn var heiður, tungl
nærri fullt, stjörnur blikuðu og
norðurljós léku í allavega litum.
Óteljandi ljós voru allt í kring
og spegluðust sum í ládauð-
um sjónum. Ljós af flugvélum
liðu um loftið og upp úr hita-
veitugeymunum þyrlaðist gufu-
mökkur, sem vitaljósin köstuðu
á ævintýralegum bjarma, ýmist
hvítum eða grænum.
Áhorfendur nutu fegurðarinnai
enn betur vegna þess, að skömmu
áður höfðu þeir heyrt, að togar-
inn Úranus og skipshöfn .íans
væri úr helju heimt. Tíðindin
um hvarf hans höfðu lagzt
á huga Reykvíkinga eins og
mara, svipuðust því sem
hin koldimma þoka hafði gert á
umhverfi bæjarins daginn áður.
Veðrabrigðin lýstu hugarfars-
breytingu almennings þessa tvo
daga. Samúð fslendinga lætur
raunar aldrei á sér standa, þegar
slys ber að höndum, en sjóskaðar
koma þó enn ver við okkur en
flest annað. E. t. v. er það vegna
þess, að þeirri hættu verður aldr-
ei með öllu afstýrt, og þó verðum
við, sem búum á eylandi og sækj-
um að verulegu leyti björg okkar
í hafið, stöðugt að sækja sjóinn.
Opinská saga
Guðmundur Hagalín hefur
allra manna bezt lýst lífi ís-
lenzkra sjómanna á fyrri hluta
þessarar aldar. Guðmundur er
kominn af miklum sægörpum,
ólst upp við sjósókn og stundaði
sjóinn á æskuárum. Lýsingar
hans á lífi manna á Vestfjörðum
á uppvaxtarárum hans eru ó-
gleymanlegar. Þær sýna í senn
snilld hans sjálfs og hin hörðu
kjör og hættusama líf, sem vest-
firzkir sjómenn áttu þá við að
búa. Þær lýsingar eru kjarninn
í hinni miklu sögu Guðmundar
frá æskuárum hans, fimm bind-
um, er birtust fyrir nokkrum ár-
um.
Nú hefur Guðmundur bætt
einu bindi við sjálfsævisögu sína,
að vísu sem sérstöku verki, Fíla-
beinshöllinni, sem gefin var út
rétt fyrir áramót. Þar segir hann
frá árunum, er hann átti heima
suður í Kópavogi mikinn hluta
þessa áratugs. Guðmundur lýsir
oft á meistaralegan hátt, sam-
bandi sínu við aðra menn, ekki
sízt sína nánustu, við hunda,
ketti og hænsni, húsnæðishraki,
jarðræktarframkvæmdum og veð
urfari. E. t. v. lýsir Guðmundur
þó sjálfum sér bezt. Honum tekst
bezt upp, þegar hann beitir góð-
látlegri kímni, eins og í frásögn-
inni af samskiptum þeirra Þórð-
ar hreppstjóra, — með meinvætt-
inn Finnboga Rút bak við tjöld-
in, þó að aldrei komi hann sjálfur
fram á sjónarsviðið. Guðmundur
lýsir á sannfærandi hátt erfiðu
en þó hamingjusömu lífi í nánum
tengslum við náttúruna rétt utan
við landamæri höfuðstaðarins.
Vitnisburður
Iínuths greifa
Það eru áhrif náttúrunnar, um-
hverfisins, á manninn, sem verða
eftirminnilegust úr mörgum bók-
um Guðmundar Hagalíns, enda
er þar ærið viðfangsefni hvort
sem sögur eru sagðar frá Vest-
fjörðum, Kópavogi eða Reykja-
vík. Um þessi áhrif landsins á
fólkið ræðir Knuth greifi, fyrr-
um sendiherra Danmerkur á ís-
landi, skemmtilega í nýjársvið-
tali, sem hann átti við Fynstid-
ende. Þar segir Knuth frá dvöl
þeirra hjóna hér á landi og lætur
vel yfir. M. a. kemst hann svo að
orði:
„Hvergi hef ég séð grasið eins
grænt og á íslenzku túm.
Að vísu er á íslandi ekki bara
sól og sumarhiti, en ef rignmg
er einhvern daginn, stekkur lax-
inn þeim mun meir. Góður dagur
á íslandi jafngildir tíu góðum dög
um í Danmörku. Á eftir fimm
daga rigningu getur komið óvið-
jafnanlegur dagur, þegar sóhn
vermir mann svo að honum finnst
hann kominn í betri heim.
Fólkið kann stundum að virð-
ast nokkuð þumbaralegt, en i
rauninni er það með afbrigðum
gott og hjálpsamt. íslendingar,
geta verið innilokaðir, þegar
maður á að semja við þá, inr.i-
lokaðri en gengur og gerist í Dan
mörku, en ef maður kynnist
þeim, þá verða þeir vinir manns.
Þeir ganga í hlutina með lífs'-
krafti og dugnaði, sem maður sér
ekki víða, og á íslandi þúast
menn.
Eg hef oft komið fram vegna
lands míns í öðrum löndum og
hef öðru hvoru verið dálítið
hræddur um, hvort ég gæti komið
fram eins og mér bæri á meðal
heimsmanna hinna stóru þjóða.
Við slík tækifæri hef ég alltaf
tekið eftir því, að íslenzku full-
trúarnir gengu óhræddir og ó-
hagganlegir að sama verki, þó að
mælalaust um að ræða lang-
vinnasta og fjölþættasta svika-
mál, sem upp hefur komið á ís-
landi. Það er glöggt vitni þess,
hvílíkum óhug hefur slegið á
menn við frásagnirnar af þessum
svikaferli, að Tíminn keppist nú,
undir forystu Hermanns Jónas-
sonar, við að telja mönnum +rú
um, að SÍS og forráðamenn þess
hafi litlu eða engu ráðið um fram
kvæmdir þessara félaga.
Það er mál fyrir sig, að það
situr allra manna sízt á Her-
manni Jónassyni að reyna að
hreinsa sig og skjólstæðinga sína
af samneyti við þann, sem nú er
ætlazt til að einn verði hafðar
fyrir sökum. Það er löngu kunn-
ugt, að á meðan Hermann Jónas-
son var forsætisráðherra V-stjórn
arinnar kom einkaflugvél þess
manns sér vel, þegar ekki mátti
missá mikinn tima frá laxveiðun-
um. Á Hermanni sannast nú, að
úti er vináttan, þá ölið er af
könnunni.
„Dótturf vrirtæki
SÍS46
Fávizkan ekki til
afsökunar
Forráðamönnum SÍS tjáir þvi
síður að afsaka sig nú með því,
að þeir hafi ekki vitað það, sem
þeir fyrir ári stærðv sig af að
hafa kynnzt til hlítar, þar sem
það er eftir íslenzkum landslög-
um ótvíræð skylda stjórnenda
félags að fylgjast með megin-
þáttum í starfi félagsins . Um
þetta segir í hlutafélagslögunum:
„Félagsstjórn fer með málefni
félagsins milli hlutahafafunda.
Hún ræður framkvæmdarstjóra,
einn eða fleiri, hefur umsjón með
rekstri atvinnunnar, gerir reikn-
ingsskil og skuldbindur félagið,
allt samkvæmt lögum og sam-
þykktum félagsins“.
í forsendum Hæstaréttardóms
frá 21, febr. 1947 var komizt svo
að orði um ábyrgð konu, sem var
í stjórn hlutafélags, á verðlags-
broti félagsins:
„Verður að gera þær kröfur til
hennar, að hún aflaði sér vit-
neskju um rekstur félagsins í höf-
uðdráttum. Átti henni því að vera
kunnugt um verðlagsbrot fél^gs-
ins, sem framið hafði verið að
fieir væru eins og ég fulltrúar
fyrir litla þjóð.
Ég gæti hugsað mér, að eðli-
leiki þeirra og það, að þeir láta
sér ekkert vaxa í augum, kæmi
af því, að frá því, að þeir voru
börn, hafa þeir verið úti í ís
lenzku náttúrunni. í hinum kröft
ugu hauststormum og í hríðum
vetrarins hafa þeir kynnzt svo
sterkum náttúruöflum, að engir
stórbokkar vaxa þeim í augum
Þeir hafa vanizt meiri belgingi.*
Einn af þrenuir
frá 11. öld
Glöggt er gests augað og vafa-
laust er mikið til í því, að hin
sérstöku náttúruskilyrði á íslandi
eiga sinn þátt í því, að þjóðin hef
ur með áræði og dugnaði ráðizt
í það að halda uppi sjálfstæðu
ríki, þó að mannfjöldi sé svo lítill
og ýmsar ytri ástæður svo erfið-
ar, að til kraftaverka má teljast,
ef það tekst. En hér á einnig saga
þjóðarinnar og náin tengsl við
fortíðina mikinn hlut að.
Skemmtilegt dæmi þessa er rit-
gerð frú Selmu Jónsdóttur, sem
hún ver til doktorsnafnbótar
við Háskóla íslands í dag, fyrst
allra kvenna. Frú Selma hefur
tekið sér fyrir hendur að
finna hvaðan séu komnar hug-
myndir í útskurð, sem prýddi
skála, er lengi stóð í Flata-
tungu í Skagafjarðarsýslu. —
Úr skálanum eru nú aðeins eftir
nokkrar fjalir og eru þær geymd-
ar í Þjóðminjasafninu, Leikmanni
sýnist í fyrstu, að hér geti ekki
verið við mikið að styðjast. En
þegar hann les bók frú Selmu,
þá finnst honum, þegar komið er
yfir nokkur tæknileg atriði í upp
hafi, eins og hann sé að lesa spenn
andi leynilögreglusögu, þangað
til hún rekur útskurðinn til eins
af þremur mönnum, sem hingað
komu frá Suður-Ítalíu seint á 11.
öld. Hin óvenjuskemmtilega bók
frú Selmu er enn eitt dæmi
þeirra sterku tengsla, sem binda
okkur fortíðinni og hversu mörg
ánægjuleg viðfangsefni eru í
fornum heimildum fyrir þann,
sem skoðar þær skyggnum aug-
Olíuhneykslið
Almenningi verður að vonum
mjög tíðrætt um hneykslin, sem
nú eru stöðugt að sannast á olíu-
félög SÍS. Rannsókn er að vísa
hvergi nærri lokið, en samkvæmt
þeim skýrslum, sem almenningi
hafa verið gefnar, er hér tví-
Um afstöðu SÍS til olíufélag-
anna er til óyggjandi heimild, ein
ungis ársgömul, í bókinni „ís
lenzkt samvinnustarf", sem SÍS
lét gefa út sjálfu sér til frægðar.
í þeirri bók er á s. 9 gerð grein
fyrir, um hvaða fyrirtæki þar sé
fjallað og segir orðrétt:
„Hér verður sérstaklega reynt
að gefa nokkra hugmynd um
kaupfélögin, sem eru ínnan vé-
banda Sambanda íslenzkra sam-
vinnufélaga, Sambandið sjálft o,
dótturfyrirtæki þessara aðila“.
í 8. kaflanum á s. 86—101 er
svo fjallað um „samvinnufyrir-
tæki, sem ekki eru samvinnufé
lög“, og þar er átt við hið sama,
sem á síðu 9 er kallað „dótturfyr-
irtæki“ SÍS. Þar eru sérstakir
kaflar um Samvinnutryggingar,
Líftryggingarfélagið Andvöku,
Samvinnusparisjóðinn, Olíufélag-
ið HÍS, Dráttarvélar hf., Regin
og Silfurtún. í kaflanum um Oliu-
félagið og HÍS segir m. a.:
„Hlutafé Olíufélagsins er nú
21,3 millj. og eiga Sambandið,
fyrirtæki þess og kaupfélögin
11,9 millj., olíusamlög 3,7 millj.,
önnur útgerðar- og fiskvinnslu-
fyrirtæki 5 millj. og aðrir 725.000.
000 krónur“.
Af þessari frásögn er augljóst,
að „SÍS, fyrirtæki þess og kaup-
félögin“ ráða yfir hreinum meiri-
hluta í þessum félögum og hafa
þar þess vegna úrslitaráð. For-
ráðamenn SÍS hafa og ætíð sjálf-
ir haft formennsku í þessum fé-
lögum, fyrst Vilhjálmur Þór á
meðan hann var íorstjóri SÍS og
síðan Helgi Þorsteinsson.
,.Nú er þetta
gerbreytt66
f bókinni „íslenzkt samvinnu-
starf“ er og ekki farið dult með,
að mikið hafi áunnist fyrir starf-
semi þessara „dótturfyrirtækja".
og þessi „dótturfyrirtæki“ SÍS
hafi orðið því til mikillar sæmd-
ar. Þar segir m. a. á s. 94:
„Stærsta átak íslendinga á olíu
sviðinu var stofnun Olíufélagsins
hf. og starfsemi þess. Áður en
það kom til sögunnar, má segja,
að íslendingar hafi lítið vitað
með vissu um olíuverzlun í land-
inu, eða hvernig olíur voru verð-
lagðar. Nú er þetta gerbrytt."
Þeim mönnum, sem fyrir ári
létu þetta frá sér fara, tjáir ekxi
nú að láta svo sem þeir viti ekk-
ert um olíuverzlun félaganna
eða hvernig olíur þess hafi verið
verðlagðar, þó að það hafi gerst
á þessu eina ári, sem liðið er
síðan þetta var birt, að nú sitji
ekki forráðamennirnir einir inni
með þessa vitneskju, heldur viti
allur almenningur mun meira um
þessa verðlagningu en hann áður
VÍSSÍ;
staðaldri um langan tíma. Verður
þess vegna að telja, að hún hafi
gerzt brotleg við sömu lagaá-
kvæði og hinir samákærðu-
Olíahneykslið og
seðlabanka-
stjórinn
Auðvitað er það öllum Ijóst, að
þar sem sjálfur aðalbankastjóri
seðlabankans var formaður þess-
ara dótturfélaga SÍS árum saman
eftir að svikaferill þeirra hófst,
þá hlýtur ríkisstjórnin að fjalla
um, hvort af því tilefni þurfi að
gera sérstakar ráðstafanir. Þeu:
sem svo mikið er i húfi, þá hljóta
þær ákvarðanir hvað sem starfs-
skiptingu ráðherra líður, að verða
teknar af allri ríkisstjórninni og
vitanlega að vel athuguðu máli
eftir að nauðsynleg gögn eru
fram komin. Þjóðviljnm er þó
ekki alveg á þessu máli. Hann
krefst þess nú svo að segja dag-
lega, að dómsmálaráðherra víki
aðalbankastjóra seðlabankans,
Vilhjálmi Þór, frá um stundar-
sakir á meðan rannsókn málsins
standi yfir. Þessi krafa er út í
bláinn, þegar af því að dóms-
málaráðherra hefur ekkert vald
til að víkja neinum bankastjóra
frá hvorki um stundarsakir, né
til fulls. Af stjórnarinnar hálfu
heyrir ákvörðun um slíka frá-
vikningu undir bankamálaráð-
herrann. Sakargiftir Þjóðviljan*
gegn dómsmálaráðherra eru þess
vegna tilhæfulausar, en þó gerð-
ar í ákveðnum tilgangi. Þeim er
ætlað að leiða huga manns frá
hinu furðulega sambandi komm-
únista og Vilhjálms Þór, bæði
fyrir og síðar.
„Cetum sameinað-
ir myndað meiri
hluta í stjórninni46
Fáa menn hefur Þjóðviljinn
skammað lengur og rösklegar en
Vilhjálm Þór. Má segja að kjarni
þeirra skamma sé dreginn saman
í smágrein, sem þar birtist hinn
14. janúar undir fyrirsögninni:
„Hvað höfðingjarnir hafast að“.
Þar segir m. a.:
„Nú herma blöð, að á íslandi
stundi sumir unglingar í vaxandi
mæli illa siði, hnupl, gripdeildir,
sviksemi og misferli. Þeir eru ef-
laust að búa sig undir að verða
Seðlabankastjórar“.
En það voru einmitt kommún-
istar, sem á árinu 1957 réðu úr-
slitum um það, að Landsbanka-
lögunum var breytt svo, að stofn-
Iuð var staða aðalbankastjóra
Seðlabankans í því skyni, að Vil-
Framhald á bls. 23.