Morgunblaðið - 17.03.1960, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 17. marz 1960.
MORGUNBLAÐIÐ
11
aunhæf afgreiðsla fjárlaga hlekk-
ur, sem ekki má bresta
| Lítil þjóð verður að sníða sér stakk eftir vexti
Úr framsoguræðu Magnúsar Jónssonar
við 2. umræðu fjárlaga 1960
FJÁRLAGAFRUMVARPIÐ fyrir árið 1960 var tekið til 2.
umræðu á fundi sameinaðs Alþingis í gær. Formaður fjár-
veitinganefndar, Magnús Jónsson, 6. þm. Norðurlands eystra,
hafði framsögu af hálfu meirihluta fjárveitinganefndar. —
í upphafi ræðu sinnar rakti hann aðdraganda málsins og
kvað nefndina eingöngu hafa miðað athuganir sínar við f jár-
lagafrumvarpið, er lagt var fram í janúar sl. Á rúmum mán-
uði hefði nefndin haldið 34 fundi, oft langa og stranga, auk
mikillar vinnu utan fundar, enda mundi athugun fjárlaga-
frumvarps í nefnd ekki um langan aldur hafa tekið jafn-
skamman tíma. —
Þá vék ræðumaður að fjár-
lagafrumvarpinu. I fljótu bragði
gæti virzt um mikla hækkun rík-
isútgjalda að ræða, en svo væri
ekki, heldur væri aðeins um að
ræða hina eðlilegu árlegu út-
gjaldaaukningu í samræmi við þá
þjónustu, sem ríkið væri að lög-
um skuldbundið til að veita.
Meginhluti hinna auknu útgjalda
væru afleiðingar þeirra efnahags
ráðstafana, sem verið væri að
framkvæma, og vegna gengis-
breytingarinnar yrði einnig tölu-
verð hækkun á rekstrarútgjöld-
um ríkissjóðs.
Hækkaðar fjárveitingar
Þá ræddi Magnús Jónsson
breytingartillögur f járveitinga-
r.efndar. Vegna gengisbreytingar
hefði póst- og símamálastjórnin
gert nýja fjárhagsáætlun, sem
tekin væri að mestu óbreytt í
frumvarpið, lagt væri til að
hækka framlag Áfengisverzlunar
ríkisins til gæzluvistarsjóðs um
500 þús. kr. Þá flytti nefndin
breytingartillögu varðandi út-
gjöld til utanríkismála og lagt
væri til að framlag til upplýsinga
og kynningarstarfsemi hækkaði
um 200 þúsund kr. Til rekstrar
vinnuheimilis að Kvíabryggju
væri lögð til 500 þús. kr. fjárveit
ing, og nefndin legði til að 75
þús. kr. yrði varið til undirbún-
ings nýrrar skipanar fangelsis-
mála, og fjárveiting til bygging-
ar lögreglustöðvar í Reykjavík
yrði hækkuð um 240 þús.
Á sviði heilbrigðismála þyrfti
að sinna mörgum knýjandi verk-
efnum, sem nefndin hefði þó ekki
talið fært nema að mjög tak-
mörkuðu leyti. Fjárveiting til
Landspítalans væri þó hækkuð
um rúma 1 millj. kr. til að mæta
óumflýjanlegum útgjöldum þeirr
ar stofnunar. Fjárveiting til
kaupa á röntgenvélum fyrir Víf-
ilstaðahæli hækkaði um 350 þús.
kr. vegna gengisbreytingarinnar.
Einnig væri lagt til að hækka
fjárveitingu til Rannsóknarstofu
Háskólans. Lagt væri til að
sjúkrahús kaþólskra í Stykkis-
hólmi fengi styrk sambærilegan
við það sem St. Josefspítalarnir í
Hafnarfirði og Reykjavík hafa
nú. Þá yrðu styrkir til sjúklinga,
sem leita til lækninga erlendis
hækkaðir úr 100 þús. kr. í 150
þús. kr.
Efnahagur verður að ráða
fjárfestingu .
Þá vék ræðumaður að stefn-
unni í fjárfestingarmálum og
mælti .á þessa leið:
— Það er óvéfengjanlega veiga
mikill þáttur erfiðleika þjóðarinn
ar í efnahagsmálum, að fjárfest-
ing hefur verið of ör. Hin mikla
fjárfesting er auðskilin, því að
bættur efnahagur þjóðarinnar
hefir orðið henni hvatning tii
margvíslegrar uppbyggingar og á
því sviði hafa framfarirnar verið
undraverðar á síðustu tveimur
áratugum. Hinsvegar er auðvit-
að óhjákvæmilegt að halda fjár-
festingu innan þeirra takmarka
sem etnahagur leyfir, miðað við
eðlilega neyzlu, og gæta þess, að
fjárfestingin leiði ekki til verð-
bólgu. Þetta hefir því miður
hvorugt tekizt og frumskilyrði
heilbrigðrar efnahagsþróunar er
að koma á því fjárhagslega jafn-
vægi, sem efnahagsráðstafanir
núverandi hæstvirtrar ríkisstjórn
ar miða að, en til þess að svo
megi verða er óhjákvæmilegt að
draga um sinn nokkuð úr fjár-
festingu og neyzlu. Hversu mik-
ið fjárfestingin þarf að minnka
er undir því komið, að hve miklu
leyti þjóðin vill fremur draga að
sér með neyzluvörur.
Draga úr framkvæmdum
í bili
Þjóðin er því nú líkt á vegi
stödd og bóndi, sem af dugnaði
og bjartsýni hefur lagt í miklar
framkvæmdir á jörð sinni, en í
kappi sínu við að bæta og fegra
býli sitt hefir hann safnað svo
miklum skuldum, að af tekjum
búsins getur hann ekki staðið
undir greiðslu vaxta og afborg-
ana nema með enn frekari lán-
tökum. Sérhver hygginn bóndi
myndi þegar svo er komið draga
úr framkvæmdum í bili og leggja
nokkur höft á eyðslu sína á öðr-
um sviðum til þess að tryggja
þær uijibætur, sem þegar hafa
verið gerðar og missa ekki sína
góðu bújörð. Nákvæínlega sama
verður þjóðin að gera, ef hún
vill tryggja efnahagslegt sjálf-
stæði sitt.
Enginn efi er á því að megin-
hluti þjóðarinnar gerir sér grein
fyrir þessari einföldu staðreynd,
þótt sumir stjórnmálamenn reyni
að villa henni sýn. Nokkur tak-
mörkun fjárfestingar um sinn er
óumflýjanleg, og verður sú tak-
mörkun bæði að ná til opinberr-
ar fjárfestingar og fjárfestingar
einkaaðila.
Gera mun á framkvæmdum
I þessu sambandi verður þó
auðvitað að gera mun á fram-
kvæmdum, eftir því hvers eðlis
þær eru. Takmörkunin verður
fyrst og fremst að ná til óarð-
bærrar fjárfestingar. Samgöngu-
bætur eru í nútímaþjóðfélagi
nauðsynlegur þáttur í eflingu
framleiðslunnar og aukning henn
ar er forsenda bættra lífskjara.
Því er það, að ríkisstjórnin og
meirihluti fjárveitinganefndar
hafa talið nauðsynlegt að auka
verulega framlög til samgöngu-
bóta, þannig að raunverulega
verður á því sviði ekki um neinn
teljandi samdrátt framkvæmda
að ræða. Var einnig á sl. ári tal-
ið rétt að láta ekki 5% skerð-
inguna á framkvæmdafé ná til
fjárveitinga til vega, brúa, hafna
og flugvalla.
Hækkun til vega og brúa
Ræðumaður gat þess, að með
þeirri hækkun á benzínskatti til
vega- og brúargerðar, sem ákveð
in hefði verið í lögum um efna-
hagsmál, yrðu 2,6 millj. kr. meira
til láðstöfunar á þessu ári af
benzínfé en sl. ár. Þá myndi
framlag til nýbygginga vega og
brúa hækka um 8,4 millj. og til
viðhalds þjóðvega væri ætluð 8,2
millj. kr. hærri fjárveiting en sl.
ár. Væri í þessu sambandi gott
að hafa í huga að fjar nálaráð-
herra V.-stj imarinnar hefði ekki
íagt til að hækka um eiaa krónu
fjárveitingu til nýbyggingar
vega, brúargerða og hafnargerða
eítir að 55% yfirfærslugjaldið
var lagt á. Þáverandi fulltrúar
Sjálfstæðisflokksins í fjárveit-
inganefnd hefðu lagt til að fram
lög til samgöngubóta og annarra
verk’egra framkvæmda yrðu
hækkuð um 10%, en fulltrúar
V.-stjórnarinnar hefðu fellt það.
Nú legðu fulltrúar Framsóknar-
flokksins og Alþýðubandalagsins
til í fjárveitinganefnd að allar
þessar fjárveitingar hækkuðu um
30%, sem væri allmiklu meiri
hækkun en næmi kostnaðaraukn-
ingu vegna gengisbreytingarinn-
ar. Hlyti þó öllum ábyrgum mönn
um að vera ljóst, að nú væri ekki
rétti tíminn til að auka hraðann
í fjárfestingunni, ef ekki ætti að
verða fjármálalegt hrun í þjóð-
félaginu og framkvæmdir allar
að stöðvast af sjálfu sér af þeim
sökum.
Vegaféð skiptist á rúmlega 60
færri vegi en sl. ár en til þess að
auðið yrði að gera enn róttækari
breytingar í þessum efnum,
þyifti að gera framkvæmdaáætl-
un nokkur ár fram í tímann til
þess að menn vissu, hvenær röð-
in kæmi að þeim. Fjárveitingar
til brúargerðar væru miðaðar við
að hægt væri að ljúka brúargerð-
inni, með þeim hraða, er fram-
kvæmanlegur væri af tæknileg-
um ástæðum.
Til hafna og flugvalla
Til hafnagerða væri lagt til að
veita 1,2 millj. kr. hærri fjárveit-
ingu en sl. ár, að viðbættum 450
þús. kr. aukaframlag til hafnar-
bótasjóðs vegna skemmdar á
hafnargarðinum í Ólafsvík.
Til flugvallagerða væri lagt til
að veita 2,2 millj. kr. hærri fjár-
hæð en sl. ár. Væri hækkunin
miðuð við það, að lendingar-
gjöld á Keflavíkurflugvelli yrðu
hækkuð sem næmi gengislækkun
og talið eðlilegt að því fé yrði
varið til að bæta flugvallakerf-
ið. 1 sambandi við skiptingu fjár
til flugvalla- og öryggistækja
væri rétt að taka fram, að meiri-
hluti fjárveitingarnefndar hefði
fallizt á það sjónarmið meirihluta
flugráðs, að rétt væri að beina
framkvæmdarfénu að tiltölulega
fáum verkum og miða fjárveit-
ingar við það að hægt væri að
Ijúka tilteknum áföngum
Magnús Jónsson, alþingismaður
Hækkun námsstyrkja
og námslána
Á framlögum til menntamála
yrðu verulegar hækkanir sam-
kvæmt tillögu nefndarinnar.
Bæri þar fyrst að nefna 3 millj.
kr. til nýrra skólabygginga.
Önnur aðal útgjaldahlið varðandi
menntamálin væri hækkun náms
styrkja og námslána um tæpar
2 millj. Hækkaði þessi liður þá
alls um tæpar 3,6 millj. frá fjár-
lögum 1959. Væri þessi hækkun
talin óhjákvæmileg vegna stór-
aukins námskostnaðar erlendis
fyrst og fremst af völdum geng-
isbreytingarinnar. Lagt væri til
að fjárveiting til tónlistarnáms
erlendis hækkaði um 42 þús. kr.
Þá væri lagt til, að hækka
nokkuð ýmsar fjárveitingar til
íþróttamála, m. a. framlag til
íþróttasjóðs um 480 þús. kr. og
framlag til ferðakennslu í íþrótt-
um um 20 þús. kr. Lagt væri til
að styrkur til Iþróttasambartds
Islands hækkaði um 25 þúsund
og styrkur til Skáksambandsins
um 20 þús.
Magnús Jónsson skýrði síðan
frá tillögum meirihluta fjárveit-
inganefndar um einstaka hækk-
anir, en vék síðan að breytinga-
tillögum meirihluta nefndarinn-
ar við tekjubálk frumvarpsins,
er fulltrúar Framsóknar og Al-
þýðubandalagsins í nefndinni
vildu ekki fallast á. Fórust Magn-
úsi orð á þessa leið um breyt-
ingar á tekjuáætluninni:
Ekki hægt að áætla
tekjur hærri
— í tillögum meirihluta fjár-
veitinganefndar er lagt til að
hækka áætlaðar tekjur af núgild-
andi gjaldstofnum ríkisins og
væntanlegum söluskatti um 20
millj. kr. Eru þá allir tekju-
stofnar settir í hámark miðað við
greiðslujafnaðaráætlunina og
væntanlegar tekjur af beinum
sköttum, með hliðsjón af fyrir-
hugaðri lækkun tekjuskatts. Við
samning tekjuáætlunar þeirrar
er lögð var til grundvalíar við
afgreiðslu fjárlaga 1959 voru 15
millj. kr. ætlaðar fyrir umfram-
greiðslum, en nú er enn naumar
skorið. Það er því ekki með nokk-
urri skynsemi hægt að áætla tekj
urnar hærri en gert hefir verið.
Verði útkoman önnur, koma til
atvik, sem ekki er hægt að
reikna með í dag.
Lagt er til að áætla tekjur af
einkasölum 15 millj. kr. hærri en
í frumvarpinu. Tekjuáætlun
tóbakseinkasölunnar á að vera
hægt að hækka um 3 millj. án
verðhækkunar af þeim sökum,
en verð áfengis mun þurfa að
hækka um allt að '0% umfram
áhrif gengisbreytingar til að skila
áætluðum tekjum.
Breytingartillögur meirihluta
nefndarinnar og þær tillögur,
sem nefndin öll stendur að, leiða
til tæplega 1,8% hækkunar á út-
gjöldum ríkisins miðað við fjár-
lagafrumvárpið. Hygg ég naum-
ast vera auðið að sýna meiri hóf-
semi í útgjaldaaukningu miðað
við þær miklu fjárkröfur, sem
fjárveitinganefnd hefir staðið
andspænis.
Lítil þjóð verður að sníða séí
stakk eftir vexti
í lok ræðu sinnar fór Magnús
Jónsson nokkrum orðum um
nauðsyn sparnaðar í ríkisrekstr-
inum. Starfsmannahald mundi
hér að vísu á mörgum sviðum
vera mun minna en hjá sambæri-
legum stofnunum erlendis, en
lítil þjóð yrði líka að sníða sér
stakk eftir vexti. Því miður væri
aftur á móti sparnaður og nýtni
i ríkisstofnunum og umgengni
við ríkiseignir og ríkisfé áreiðan-
lega á lægra stigi hér en víða
annars staðar. Bifreiðar ríkisins
væru notaðar í einkaþarfir, frí-
merki ríkisstofnana á einkabréf
og þar fram eftir götunum. Mönn
um kynni að finnast þetta smá-
munir en hætt væri við að með-
ferðinni á ríkisfé væri einnig
ábótavant á öðrum sviðum.
— Það er engum efa bundið,
hélt Magnús áfram, að á ýms-
um sviðum má spara töluvert i
ríkisrekstrinum með samfærslu
og betra skipulagi á vinnubrögð-
um. Því mega menn hinsvegar
ekki gleyma, að megin hluti út-
gjalda ríkissjóðs eru lögbundnar
greiðslur til þjónustu, sem talið
hefur verið nauðsynlegt að þjóð-
félagið veiti þegnum sínum
Og það eru einmitt þessi útgjöld,
sem mest vega í árlegum út-
gjaldaauka ríkissjóðs. Eigi að
ná fram verulegum sparnaði,
verð menn því að vera við því
búnir að skerða eitthvað þá þjóa
ustu.
Nefndi ræðumaður sem dæmi
sparnað í utanríkisþjónustu,
húsaleigu fyrir ríkisstofnanir,
embættisbústaði, styrki sem veitt
ir eru á fjárlögum o. fl. Lauk
hann máli sínu með þessum orð-
um:
Útgjaldauki jafn eðlilegri
tekjuaukningu
— Varðandi ríkisútgjöldin 1
heild verður að hafa það í huga,
sem ég hefi að vikið áður í fjár-
lagaumræðum, að útgjaldaaukinn
má aldrei vera meiri en nemur
eðlilegri tekjuaukningu að ó-
breyttum skattstofnum, því að
ella þarf stöðugt að leggja á
nýja skatta. Fyrsta tilraun, sem
gerð hefir verið til að finna þenn
an ramma, var gerð að tilhlutan
sparnaðarnefndar, sem starfaði I
fyrra. Var þá athugað hvað rík-
isútgjöld hefðu vaxið undanfar-
in .ár, ef verðlag og kaupjald
hefði verið stöðugt. Nam meðal-
hækkun rekstrarútgjalda á ári
tæpum 10%. Samsvarandi sam-
anburður á tekjuhliðinni hefir
ekki verið gerður enn, enda er
sú athugun að ýmsu leyti erfið-
ari, en mér er nær að halda, að
útgjaldaaukningin hafi verið tölu
vert of ör, þótt nokkur útgjalda-
aukning sé eðlileg árlega vegna
aukins fólksfjölda. Þessa viðmið-
un er sérstaklega nauðsynlegt
að hafa í huga þegar stefnt er að
jafnvægi í efnahagsmálum.
Nauðsynlegt að viðurkenna
staðreyndir
Efnahagslegt sjálfstæði þjóðar
innar er í mikilli hættu, ef ekki
tekst að framkvæma þær efna-
hagsráðstafanir, sem nú er veriS
að gera. Þeir menn, sem gegu
Frah. á bls. 18