Morgunblaðið - 06.04.1960, Qupperneq 12

12
MORCVNRLAÐ1Ð
Miðvik'udagur B. apríl 1960
0r0l$MlrfW>it3*
TTtg.: H.f Arvabur Reykjavíb
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Askriftargjald kr. 45.00 á mánuði innanlands.
1 lausasölu kr. 3.00 eintakið.
UTAN UR HEiMI
AUÐHRINGURINN
KVARTAR
¥ FRUMVARPI ríkisstjórn-
arinnar um útsvörin er það
nýmæli að ætlazt er til að
numin verði úr gildi þau úr-
eltu og ranglátu ákvæði, sem
t. d. hafa haft það í för með
sér að Samband íslenzkra
samvinnufélaga er algerlega
útsvarsfrjálst í Reykjavík.
Með frumvarpinu er lagt til,
að þetta lar.gsamlega auðug-
asta fyrirtæki landsins, og
raunar eini auðhringurinn
hér á landi, skuli sitja við
sama borð og aðrir, að því er
snertir álagningu veltuút-
svars.
Öllum almenningi mun
finnast þetta eðlileg, sann-
gjörn og sjálfsögð ráðstöfun.
— Útsvarsfrelsi auðhringsins
hefur haft þær afleiðingar
að almenningur í tveimur
stærstu bæjum landsins, þar
sem SÍS hefur aðallega rekst-
ur sinn, Reykjavík og Akur-
eyri, hefur orðið að greiða
allverulegá hærra útsvar.
Reka upp óp
En ekki hefur frumvarpið
nm afnám þessa ranglætis fyrr
litið dagsins ljós á Alþingi en
að verjendur auðhringsins,
Framsóknarmennirnir, reka
upp heróp og ráðast með of-
forsi gegn umbótatillögunum.
Enn sem fyrr halda Fram-
sóknarmenn því fram að það
sé ranglátt að láta SÍS sitja
við sama borð og aðra lands-
menn. Það á ekki að borga
útsvar, segja Framsóknar-
mennirnir, vegna þess að
samvinnuhugsjónin er fögur
og göfug hugsjón. En getur
það verið að hugsjón, sem er
göfug og fögur, krefjist for-
réttinda handa einstökum
hópi manna í þjóðfélaginu og
ranglætis gagnvart öllum
almenningi?
Nei, samvinnustefnan á
vissulega fullan rétt á sér.
Félagsverzlun á að vera
jafnrétthá og einkaverzlun,
en hún á heldur ekki að
vera rétthærri.
Varalið Framsóknar
Það hefur vakið nokkra
athygli að kommúnistar hafa
gerzt nokkurskonar varalið
Framsóknarmanna í barátt-
unni fyrir forréttindum auð-
hringsins. Leiðtogar komm-
únista hafa haldið rokna ræð-
ur á Alþingi, þar sem þeir
berjast fyrir því að SÍS haldi
útsvarsfrelsi sínu. Þetta gera
kommúnistar þrátt fyrir það,
að þeir vita ofurvel að út-
svarsfrelsi SÍS hefur haft í
för með sér hækkun útsvara
á almenningi í Reykjavík, á
Akureyri og víðar um land.
Um það þarf ekki að fara
í neinar grafgötur, að óbreytt
ir liðsmenn kommúnista-
flokksins kunna leiðtogum
sínum litlar þakkir fyrir
þetta framferði. Yfirgnæf-
andi meirihluti þjóðarinnar
gerir sér það ljóst, að Fram-
sóknarmenn eru að berjast
fyrir málstað ranglætisins,
þegar þeir snúast gegn því að
auðugasta fyrirtæki landsins
verði látið sitja við sama borð
og aðrir. \
„Kastali
Hamletsu
ÁBURÐARSALAN
— Krónborcjar-
kastali við Eyr-
arsund er að
falli kominn
KRÓNBORGARKASTALI
í Danmörku — sem víða
gengur undir nafninu „kast-
ali Hamlets“ (sbr. hið fræga
leikrit Shakespeares) — ger-
ist nú allhrörlegur, og telja
menn jafnvel hættu á því, að
eyðileggingin vofi yfir hon-
um, ef ekki er gripið til
„bjargráða“ í tíma. Danska
að hægt væri að hefjast handa
um hinar allra nauðsynlegustu
viðgerðir, sem ekki eru taldar
þola bið.
Veggir kastalans hafa veðrazt
mjög í vindum aldanna — og
byggingafræðingar segja, að víða
liggi steinarnir svo að segja laus
ir í veggjunum. — Turnarnir,
þökin og skreytingar ýmsar þurfa
líka mjög viðgerðar við. — Inni
í kastalagarðinum má sjá hálfs
metra langa hleðslusteina, sem
í'allið hafa úr veggjunum, liggja
á víð og dreif — og má því
segja, að ferðamenn, sem mjög
sækja kastalann heim, hafi ver-
ið þar í talsveðri hættu, en eng-
in slys munu þó hafa orðið þar.
— Eigi alls fyrir löngu var bann-
DÍKISSTJÓRNIN hefur fyr-
ir skömmu lagt fram á
Alþingi frumvarp um að
leggja niður Áburðarsölu rík-
isins. Er hér um að ræða af-
nám ríkiseinkasölu, sem var
gersamlega gagnslaus og þýð-
ingarlaus. Áburðarverksmiðj-
unni verður nú falinn inn-
flutningur á þeim erlenda
áburði, sem nauðsynlegt er
að flytja inn til landsins, enda
selji hún hann á kostnaðar-
verði, sem háð er samþykki
landbúnaðarráðherra.
Hagkvæmari skipan
Þessi nýja skipan stefnir
fyrst og fremst að því að
koma hagkvæmara og ódýr-
ara fyrirkomulagi en verið
hefur á verzlun með til-
búinn áburð. í greinargerð
frumvarpsins segir frá því að
á sl. ári hafi bændur varið
um 80 millj. kr. til kaupa á
þessari vöru. Þykir ástæðu-
laust að láta sérstakt ríkis-
fyrirtæki vera millilið um
sölu framleiðsluvara Áburð-
arverksmiðjunnar hf. og því
síður ástæða til að halda slíku
fyrirtæki við til þess eins að
flytja inn áburð.
Framvegis verður þann-
ig verzlun með tilbúinn
áburð öll hjá Áburðarverk-
smiðjunni. Er þetta nýja
fyrirkomulag áreiðanlega
til bóta frá því sem áður
var. —
stjórnin hefur nú líka gert
ráðstafanir til þess að bjarga
þessum fræga og minjaríka
kastala frá hruni og lagt
fram allmikið fé í því skyni.
— ★ —
Krónborgarkastali, sem um aldir
hefir risið sem traustur vörður
á Helsingjaeyri við Eyrarsund
,um 580 km fyrir norðan Kaupm,-
höfn, má teljast meðal dýrmæt-
ustu þjóðarminja Dana — og
hann er frægur víða um lönd,
ekki sízt vegna þess, að Shake-
speare notaði hann sem „svið“
fyrir leikrit sitt, „Hamlet“. —
Kastalinn er eitt það fyrsta, sem
margur ferðamaðurinn sér af
Danmörku, þegar siglt er úr
Kattegat inn í Eyrarsund.
• Ferðamenn í hættu
En nú er tímans tönn farin að
setja mjög mörk sín á þessa virðu
legu, gömlu höll með turnunum
fjórum og grænu koparþökunum.
— Þegar danska stjórnin hafði
kynnt sér skýrslu um ástand
kastalans, ákvað hún að leggja
fram 220 þús. króna fjárveitingu
(um 1,2 millj. ísl. kr.f til þer
ÞAÐ er eins og
að hverfa aftur i
fortíðina að
ganga um Krón-
borgarkastala —
minningar sög-
unnar vaka þar
við hvert fótmál.
— Hér sjást
tvær fornfálegar
„kanónur“ hins
gamla virkis.
aður aðgangur að hinum „hættu-
legustu" hlutum kastalans.
— ★ —
Einnig hefir nú varðturninum
verið lokað, en þangað sóttu
gestir mjög, enda er þaðan hið
ágætasta útsýni yfir sundið og
til strandar Svíþjóðar. Verður
KRONBORGARKASTALI.
— Þessi mynd af „kastala
Hamlets“ er tekin úr lofti,
og sér að nokkru inn í garð
inn, þar sem Hamletsýning-
arnar fóru fram á árunum.
— Krónborg hefir borið
þennan svip meira en þrjár
aldir, en fyrsti kastalinn á
þessum stað var reistur á
12. öld — og var lengi vel
nefndur „Krogen“.
turninn ekki opnaður á ný fyrr
en viðgerð er lokið. — Fyrir neð-
an seytlar sjórinn gegnum „elli-
hruma“ virkisveggi kastalans.
• Bezta „beitan“
Danska stjórnin gerir sér það
vel ljóst, að það er fyllilega ó-
maksins vert að leggja í nokkurn
kostnað til þess að halda Krón-
borgarkastala við. Hann er senni-
lega, ásamt Tívolí-garðinum,
bezta „beitan" fyrir ferðamenn,
sem Danmörk hefir upp á að
bjóða. En auk þess er kastalinn
nátengdur sögu Danmerkur á
ýmsum tímum. — Fyrst var reist-
ur kastali á þessum stað á 15.
öld. Var það Eiríkur af Pomm-
ern, sem fyrir því stóð. Frið-
rik konungur I. lét síðan
reisa nýjan kastala frá grunni
á sama stað á árunum 1574—1585.
Hann skemmdist mjög af eldi
nær hálfri öld síðar, eða 1629, en
var fljótlega endurbyggður. —
Kastalinn er í mjög góðri „víg-
stöðu“ þarna við Eyrarsund, þar
sem það er þrengst — og lengi
var það eitt helzta „hlutverk“
hans að innheimta siglingagjöld
af skipum, sem um sundið fóru.
— ★ —
Síðar var Krónborgarkastali
um skeið notaður í þágu danska
hersins — sem „hermannaskáli“
— og komst hann þá í mikla nið-
urníðslu. Þegar „hersetunni“ var
lokið, voru framkvæmdar ail-
miklar endurbætur á kastalan-
um, og var hann síðan opnaður
fyrir almenning. Það gerðist fyrir
Framh. á bls. 19
teikning af Krónborgarkastala fra þvi a dogum
Friðriks II.