Morgunblaðið - 21.04.1960, Blaðsíða 8

8
MORGVWM AfílÐ
Fimmtudagur 21. april 1960
Jónas Kristjánsson læknir
Minningarorð
ÞAÐ er ekki á hverjum degi sem
blaðamönnum gefst tækifæri til
að skreppa upp* í háloftin og
virða fyrir sér óendanleika him-
inhvolfsins eða hrikalega nátt-
úru landsins. f dymbilvikunni
bauð Flugfélag íslancts blaða-
mönnum, nokkrum starfsmönn-
um Bílasmiðjunnar og öðrum
gestum í flugferð með
Hrímfaxa 1 tilefni þess, að
nýlokið er skoðun á báð-
um Viscount-flugvélum félagsins
Og voru farþegarými þeirra þá
jafnframt klædd innan að nýju
og er það í fyrsta skipti sem ís-
lenzkir aðilar taka að sér slíkt
verk í millilandaflugvél. Það var
Bílasmiðjan í Reykjavík sem sá
um verkið, en Sveinn^ Kjarval
arkitekt sá um litaval. Á hlaðinu
fyrir utan afgreiðslu Flugfélags-
ins beið farkosturinn og í dyrum
flugvélarinnar stóð María Krist-
insdóttir flugfreyja og tók á móti
gestunum með bros á vör og vís-
aði þeim til sætis. Frammi í flug-
stjórnarklefanum sátu þeir Jó-
hannes Snorrason yfirflugstjóri
og Jón Jónsson flugstjóri og settu
hina fjóra hverfihreyfla Hrím-
faxa af stað, hvern af öðrum og
síðan var ekið beinustu leið út á
flugbrautina. Eftir að menn
faöfðu spennt öryggisbeltin og
sumir lesið bænirnar í nalfum
faljóðum geystist Hrímfaxi af stað
og flaug norður yfir bæinn. Rödd
Jóhannesar Snorrasonar hljóm-
aði brátt í hátalarakerfinu og
skýrði hann blaðamönnum frá
öllum kostum Viscount-skrúfu-
þotunnar og tilkynnti jafnóðum
faaeð vélarinnar, sem þaut upp úr
skýj adrunganum yfir Esjunni —
2000 fet á mínútu af allri orku —
6800 hestöflum. Skýjaslæður lágu
inni til jökla en í austri mátti
greina Eyjafjöllin og Vestmanna
eyjar en yfir norðurströnd lands-
ins lá skýjabakki. — Áfram var
haldið ofar og ofar — upp í 30
þús. fet. Þeir úr Bílasmiðjunni,
sem flugu sumir nú í íyrsta sinn
ræddu um það sín í. milli, að þeir
hlytu bara að vera komnk lang-
leiðina til himnaríkis, en ljós—
myndararnir munduðu vélar sín-
ar og leituðu að sérkennilegum
skýjamyndunum. Hátt í heiði
brosti sólin sínu blíðasta brosi,
menn lygndu aftur auguni>-i og
tóku sólbað, en úti fyrir var 50
gráða frost. Inni í flugvélinni var
loftþrýstingurinn sá sami og í 8
þús. fetum og enginn virtist
verða fyrir minnstu óþægindum
— enginn tuggði jórturleður.
Viscount-skrúfuþoturnar geta
hæglega flogið á 2 hreyflum
fullhlaðnar og létthlaðnar á ein-
um og þessu til sönnunar slökktu
flugmennirnir á þremur hreyfl-
um — og þá fór kuldahrollur um
marga. En vélin hélt sinu striki
í sömu hæð og óttinn hvarf af
mönnum, en flugmennirnir
ýttu á hnappa í mælaborðinu og
samstundis voru skrúfurnar
komnar á fulla ferð. Þannig var
flogið um loftin blá í nær klukku
stund, þá var vélinni stefnt mót
jörðú. Vísirinn á hæðarmælinum
snerist eins og hjól á spunarokki
— — innan stundar var komið
niður úr skýjunum yfir Kap-
ellu hrauni, stefnt norður yfir
Hafnarfjörð og Kópavog og lent
heilu og höldnu. Á flugvellinum
var þegar tekið til við að búa
Hrímfaxa til annarrar ferðar með
íslendinga í sólbað — ekki norð-
ur yfir Esju heldur suður til
Mallorca.
•—möa.
HANN andaðist á heimili sínu
í Heilsuhæli Náttúrulækningafé-
lags íslands í Hveragerði sunnu-
daginn 3. þ. m., nær því níræður
að aldri, — fæddur 20. sept. 1870.
— En útför hans verður gerð
frá Dómkirkjunni í Reykjavík
föstudaginn 24. þ. m. kl. 2 síðd.
Örstutt ágrip af helztu æviatrið-
um hans er birt í 8. tbl. Morg-
unblaðsins er kom út 5. þ. m.
og spara ég mér að endurtaka
þau. En með því að ég átti því
láni að fagna að kynnast þess-
um afbragðsmanni um nokkurt
skeið ævi okkar langar mig til
að minnast hans með nokkrum
orðum.
Jónas læknir var skipaður
héraðslæknir í Sauðárkrókshér-
aði frá 1. júní 1911 að telja og
gegndi hann því embætti til árs-
loka 1938. Kynning okkar hófst
þegar ég fluttist til Sauðárkróks
1. des. 1924. Fyrr en þá hafði ég
aldrei komið til Skagafjarðar, og
var ég þá nær því öllum ókunn-
ugur þar. En móttökur læknis-
hjónanna, Jónasar og frú Hans-
ínu Benediktsdóttur, konu hans,
voru með þeim hætti að okkur
konu minni gleymdist aldrei sú
vinsamlega alúð, sem við áttum
þá undir eins að mæta á heimili
þeirra. Og um það bil einu ári
síðar gerðist það, m. a. fyrir at-
beina Jónasar læknis, að við urð-
um nánustu nágrannar í kauptún
inu og vorum það öll þau ár sem
við áttum þar báðir heima. Og
það hef ég vitað æ siðan að eng-
inn maður hefur átt betri ná-
granna en við hjónin og börn
okkar áttum þá.
★
Þegar ég kom í Skagafjörð
varð ég þess brátt vís hve mikla
hylli og álit Jónas Kristjánsson
hafði öðlazt þar sem læknir.
Almenningur taldi honum fátt
ókleyft sem lækni. Hafði mikið
orð farið af honum sem góðum
lækni meðan hann gegndi emb-
ætti á Austurlandi. Og í Skaga-
firði urðu afrek hans sem skurð-
læknis brátt kunn, bæði þar
heima í héraði hans og annars
staðar um land. Minnist ég þess
nú að ungur og efnilegur lækn-
ir, sem um stundarsakir þjónaði
Hofsóshéraði, en var Jónasi til
aðstoðar við vandasaman upp-
skurð, hafði það á orði við mig
hve ánægjulegt og uppbyggileg
sér hefði þótt að sjá hann að
verki. Talaði hann um þetta af
mikilli aðdáun. Varð ég þess
síðar einnig áskynja að ýmsir
hinir færustu læknar hér á
landi á þessu tímabili höfðu
miklar mætur á Jónasi sem
ágætum skurðlækni. Sjálfur
komst ég brátt að því að hugur
hans var allar stundir opinn og
vökull við læknisstörfin. —
Satt er það, að honum, sem sjálf-
ur var harðger og hugrakkur
hreystimaður, var það stundum
erfitt að umbera hugleysi og
kveifarskap í stórum stíl. En
sjúklingar hans báru honum
það vitni, að væri um alvarlegan
sjúkdóm að ræða, þá hafi hann
jafnan verið þeim „Ijúfur og
nærgætinn eins og bezta móðir“,
—- svo ég fari rétt með orð
þeirra.
Jónas fór oft utan, í þeim er-
indum að kynna sér nýjungar í
læknavísindum. í einni utanför
sinni fór hann alla leið til Vest-
urheims í þessum erindum.
Sparaði hann til þessa hvorki fé
né erfiði. Man ég ekki betur en
í Vesturheimi hafi hann fyrst
kynnzt þeim læknum er upphaf-
lega hófu svonefndar náttúru-
lækningaaðferðir. Minnist ég
þess að um það leyti hafði hann
einu sinni orð á því við mig, að
haldkvæmasta leiðin í barátt-
unni gegn sjúkdómunum væri að
efla hreystina og viðnámið gegn
sjúkdómunum, en það yrði að-
eins gert með réttu mataræði og
öðrum náttúrlegum hollustuhátt-
um. „Því reyndin er oftast sú, að
of seint er að byrgja brunninn
þegar barnið er dottið ofan í“.
Svo komst hann þá að orði.
Kynnti hann sér þessa lækninga-
stefnu rækilega og átti mikinn
bókakost þar sem um hana er
fjallað. Var hann öll sín efri ár
vakinn og sofinn við að halda
fram kenningu þessari í orði og
verki. Og af þeim toga spunninn
er forganga hans um stofnun
heilsuhælisins í Hveragerði. Og
hvað sem er og kann að verða
sagt um þessa lækningastefnu,
bera heilhuga aðvaranir hans,
þrotlaus barátta og þetta síðast-
nefnda afrek hans honum fagurt
vitni.
★
Jónas Kristjánsson var ekki
aðeins mikill merkismaður inn-
an stéttar sinnar. Hann var einn-
ig ágætur þjóðfélagsborgari í
hvívetna. Meðan hann var lækn-
ir í Hróarstunguhéraði rak hann
bú á Brekku í Fljótsdal. Og eftir
að hann flutti búferlum til
Sauðárkróks var öðru nær en að
hann legði búskapinn á hilluna.
Hann átit þar gott kúabú, af-
bragðsduglega hesta og nokkurn
stofn sauðfjár. Kom búið læknis-
hjónunum að góðum notum. Var
málnytjunnar og annarra
búsafurða' mikillar þörf á heim-
ili þeirra, því að hjá þeim var
jafnan opið hús fyrir gesti hvað-
anæfa að og nær því daglega
gestir úr héraðinu. Þegar Jónas
læknir kom fyrst til Skagafjarð-
ar gat naumast heitið að þar
væru til nokkrir akvegir, og eng-
ar bifreiðir því komnar til sög-
unnar. Var lækni því ærin þörf
góðra hesta. Þegar ég fyrst
kynntist Jónasi lækni átti hann
léttan og lipran, útlendan bjöllu-
sleða og beitti hann fyrir hann
brúnum eflingshesti, þá er sleða-
færi var að vetrarlagi, og hann
vildi vera fljótur í förum. Og
þegar vötnin og eylendið var allt
ísi lagt, sögðu þeir, sem sáu til
ferða læknisins fram í héraðið
oð líkast væri á að líta eins og
fugl flygi yfir ísana — svo hratt
var þá ekið.
★
Jónas læknir var áhugamaður
um allt sem laut að heill og
heiðri þjóðar vorrar. Hann var
landskjörinn þingmaður og átti
sæti á Alþingi á árunum 1927—
1930. Hann var forseti Fram-
farafélags Skagfirðinga á árunr
um 1914—1938. Var hann lífið og
sálin í félaginu meðan hann átti
heima í Skagafirði. Félag þetta
hafði forgöngu um árlega um-
ræðufundi um þjóðmál og stóð
að ýmsum tillögum, er vörðuðu
gagn og menningu í Skagafirði.
Engum manni hefi ég kynnzt,
sem stóð Jónasi lækni framar um
greiðvikni og hjálpfýsi. Hann
vildi jafnan allra nauðsyn leysa,
þeirra sem leituðu á hans náðir,
— og þeir voru margir. — Heim-
ili þeirra læknishjónanna var
glæsilegt menningarheimili, orð-
lagt fyrir gestrisni og góðvild.
Og eitt af einkennum Jónasar
læknis voru barngæði hans. Hann
mátti varla sjá nokkurt barn án
þess að víkja að því einhverju
góðu, — hvar sem hann var
staddur. Söfnuðu læknishjónin
árlega að sér börnum og héldu
þeim veizlu um jólaleitið. Var
þá sem oftar glatt á hjalla í
læknishúsinu. Biðu börnin þessa
boðs jafnan með eftirVæntingu
og munu mörg þeirra minnast
læknishjónanna og heimilis
þeirra alla ævi a. m. k. er því
svo farið um börnin mín.
Ég vil að lokum votta öllum
eftirlifandi ástvinum Jónasar
læknis hluttekningu mína og
barna minna í sorg þeirra etfir
hann látinn.
Hann átti jafnan sæti „sólar-
megin í lífsins skóla“. — Það er
bjart yfir minningu hans.
Sigurður Sigurðsson
frá Vigur.
— ★ —
Jónas Kristjánsson er horfinn
af sjónarsviði þessa heims. Hans
ævistarf var starf hins óeigin-
gjarna og eldheita hugsjóna-
manns, sem aldrei hlífði sjálfum
sér né unni sér hvíldar.
Hann starfaði sem héraðslækn
ir í tveimur erfiðum héruðum,
fyrst á Fljótsdalshéraði og síðar í
Skagafirði, þar sem hann á báð-
um stöðum var talinn skara fram
úr um hugkvæmni, handlægni og
áræðni í störfum, sem oft voru
unnin við frumstæð skilyrði.
Til Reykjavíkur fluttist hann
hálfsjötugur að aldri. Þar hófst
hann þegar handa með lækning-
ar eftir leiðum, sem þá
voru óþekktar hér á landi, og
jafnframt fór hann þá, af óþreyt-
andi áhuga að vinna að sínu hjart
fólgnsta hugsjónamáli, því að
kenn þjóð sinni að forðast sjúk-
dómana með hollari lifnaðarhátt-
um.
Mörgum árum áður hafði nátt-
úrulækningastefnan tekið hug
hans. f mörgum utanlandsferð-
um, víða um- heim, hafði hann
kynnt sér störf stefnubræðra
sinna, þegar heim kom fræddi
hann þjóð sína um þessi mál, í
ræðu og riti með þeim eldlega á-
huga sem honum var laginn.
Forusta hans um stofnun Nátt-
úrulækningafélags íslands, út-
gáfa tímaritsins „Heilsuvernd“,
margra ágætra bóka um bætt
mataræði og náttúrlega lifnaðar-
hætti, fyrirlestraferðir víða um
land og í sambandi við það
stofnun félagsdeilda N.L.F.f. Allt
bar þetta vitni um hinn óþreyt-
andi hugsjónamann sem aldrei lét
bugast, en lagði fram alla sína
starfsorku, og síðar þegar bygg-
ing heilsuhælisins kom til lagði
hann fram allar eigur sínar þessu
mikla máli til framdráttar.
Jónas læknir fann það glöggt
og skildi að heilbrigð sál þurfti
hraustan líkama, annars gat and-
leg heilbrigði ekki varað lengi,
þess vegna var hann óþreytandi
í því að áminna samferðafólkið
um að varðveita meðfædda lík-
amshréysti og lífshamingju með
náttúrlegum lifnaðarháttum. Að-
alvettvang þessa mannbótastarfs
hugsaði Jónas sér heilsuhæli N.L.
F.í. þar sem í senn væri unnið að
því að draga úr þjáningum
þeirra sjúku, með náttúrlegum
lækningaaðferðum og náttúrlegu
fæði, jafnframt því sem' dvalar-
gestir hælisins yrðu aðnjótandi
fræðslu um heilbrigða lifnaðar-
hætti. Jónas sá þann draum sinn
rætast að heilsuhælið risi af
grunni og honum entust starfs-
kraftarnir til að móta starfið þar
fyrstu árin.
Jónas læknir var mikill unn-
andi íslenzku öræfanna. Á unga
aldri ferðaðist hann á sínum
góðu hestum um hálendi lands-
ins, bæði þegar hann var á leið
í skóla og úr, og einnig sem fylgd
armaður útlendinga.
Á gamalsaldri þreytti hann
göngur um reginfjöll sem ungur
væri. Hann var íslendingur í
þess orðs beztu merkingu. Við-
mótið stundum hrjúft hið ytra,
en innifyrir brann eldur heitra
tilfinninga sem allt vildu láta
gott af sér leiða. Svo var hann
Framh. á bls. 17.