Morgunblaðið - 23.04.1960, Blaðsíða 8

8
MORCUNBLAÐIÐ
JLiaugardagúr 23. apríl 1960
Lærdómsrík
ævisaga
Sir Stanley Unwin: The Truth
About a Publisher. London
1960. George Allen & Unwin
Ltd. Verð 25s.
„ÆFISÖGUR manna ritaðar af
sjálfum þeim eru oft hin lær-
dómsríkustu og merkustu rit“.
Svo komst Árni Pálsson að orði.
En eim> og Nathanael spurði
hvort nokkuð gott gæti komið
frá Nazaret, svo er það ofur eðli-
legt, eftir allt það, er við höfum
óaflátanlega séð frá Englending-
um (og ekki bara frá Englend-
ingum heldur Bretum álmennt)
sagt í blöðum okkar nú um
þriggja missera skeið, að við
spyrjum hvort nokkuð gott geti
komið frá Englandi — ævisaga
eða annað, jafnvel ævisaga manns
sem í aldarfjórður.g hefur lagt
sig fram um að efla heill og heið-
ur íslands. Nú, Filippus ráðlagði
Natanael að hann skyldi koma og
sjá. Mundi ekki sama svarleysi
henta okkar spurningu? Bókin
er þarna sjálf, ef við viljum fá
svar.
Engum mundi koma til hugar
að neita þvi, að Sir Stanley
Unwin er miklu víðkunnastur
þeirra forleggjara, sem nú eru
uppi, og hann er miklu víðkunn-
ari en nokkur annar forleggjari
hefur nokkru sinni orðið í lif-
anda lífi. Hann er eini forleggj-
arinn sem nú er alkunnur um
allan heim. í>ó er hans firma
áreiðanlega ekki stærst, og önn-
ur eru' miklu eldri. Svo hvað
er það þá, sem aflað hefur honum
þessarar miklu frægðar? Því er
auðsvarað og fljótsvarað: Það er
hans mikli og sérstæði persónu-
leiki. Hann mundi án alls efa
vera víðfrægur þó að hann hefði
orðið t. d. prestui eða læknir,
verkfræðingur eða lögfræðingur.
í hvaða stöðu, sem hann hefði
lent, mundi hann ávallt hafa
krafist stærra verksviðs en þess,
er embætti hans veitti honum,
en samt líka í því embætti borið
af stéttarbræðrum sínum. Und-
arlegt væri það, ef slíkur mað-
ur gæti sagt svo ævisögu sína að
hún yrði ekki næsta lærdómsrík.
Þegar það varð hljóðbært að
Sir Stanley hefði í rauninni rit-
að ævisögu sína, hefur sjálfsagt
engum, sem til hans þekkti, kom-
ið til hugar að sú saga yrði miðl-
ungsbók eða hversdagsleg. Það
er svo fátt hversdagslegt við
manninn sjálfan, og mælska hans
var löngu kunn, jafnt í ræðu sem
riti. Líklega mun hún seint úr
minni líða þeim, er á hlýddu,
ræðan sem hann flutti í samsæti
því er honum var haldið í London
á sjötugsafmæli hans. Hún mun
meira að segja verða minnisstæð
öllum þeim, er lásu hana er hún
kom á prent. En hún er í fárra
höndum og það var illa að hún
skyldi ekki vera endurprentuð
hér í bókarauka.Því þá gátu les-
endur séð að staðið hefir hann
við loforð það, eða hótun þá, ef
menn vilja heldur orða það
þannig, er hann gaf við það tæki
færi. Hann slíðraði ekki sverðið
þó að hann stigi yfir þröskuld
tuga-iótanna. Það er merkilegt
og lærdómsríkt fyrir okkur þessa
smærri og dugminni að virða
fyrir okkur menn eins og Bjöm-
stjerne Björnson og Stanley
Unwin, þessa garpa sem elska
og dá friðinn, en eru samt sí og
æ albrynjaðir og með vopnin á
lofti, alltaf einhvers staðar 1 eld-
inum, sökum þess að ennþá meir
dá þ og elsk^ s: ínleikann og
réttlætið og geta ekki þolað
prangarana í musterinu, heldur
hnýta sér svipu og reka þá út,
hvao sem sá útrekstur á að kosta.
Nei, friðurinn er sannarlega ekki
það bezta; það skiljum við raun-
ar allir, þó að flesta skorti okk-
ur manndóm til þess að lifa í ljósi
þess skilnings.
Margir munu heillast af höf-
undi þessarar bókar við lestur
hennar, þó að áður væri hann
þeim ókunnur, en hinir ætla ég
að mun finnast, sem þá lofa og
prísa forsjónina fyrir það, að hún
lagði leiðir hans nægilega fjarri
þeirra eigin. Þannig mun okkar
íslenzka póststjóm efalítið gera
svo þegar hún les um aðfarir
hans gegn hliðstæðum stofnun-
um erlendis, ekki aðeins í hans
eigin landi heldur einnig víðar
um lönd. Því langt er frá því að
Sir Stanley Unwin hafi látið haf-
ið umhverfis strendur Bretlands
marka sér bás, enda mun hann
ævilangt hafa litið á mannkyn
allt sem eina heild, og ekki efa
ég að með þeim Lothian lávarði
Lionel Curtis (að ég nú ekki fari
að minna á Tennyson og Locks-
ley Hall) hefur hann látið sig
dreyma um þá fjarlægu tíma er
allar þjóðir lúti einni stjórn,
hvort sem hann hefur, með Þor-
steini Erlingssyni, líka látið sig
dreyma um hósanna-sönginn. En
ef svo, þó verð ég að telja að
hann hafi „exhausted time and
encroached on eternity" — eins
og Cockburn lávarður sagði um
málflutningsmanninn langorða.
Hjá öllum stórskáldum verður
konan karlmanninum meiri, jafn
vel þeim stærstu. Kordelía í styrk
leik sinnar ósegjanlegu blíðu og
mildi verður meiri en Lear í
mikilfenglegum ofsa hans.
Hvernig sem Fást vex og þrosk-
ast þá er það að lokum ekki hans
eigin tilverknaðar heldur frels-
andi fyrirgefningarmáttur kon-
unnar, sem færir honum hjálp-
ræðið. Veslings afvegaleidda
Gretchen hefnir sín á honum
með þeím hætti sem óslökkvandi
ást konunnar hefnir sín. Agnes
í fórnandi kærleika sínum er
meiri en Brandur í sínum ósveigj
anlega strangleik; hún á það sem
æðst er í tilverunni. Pétur Gaut-
ur á að lokum hvergi athvarf
nema í ást og trúfesti -olveigar.
Thomas Hardy þekkir engan karl
mann til þess að setja við hliðina
á þeim Marty og Tess. Og svona
er það líka í sjálfum veruleik-
anum; enda er allur sannur skáld
skapur veruleiki. í góðleik verð-
um við karlmenn alla tíð kon-
unum síðri. Og þær eru sterka
kynið. Hitt er öfugmæli, þótt
oft heyrist.
Þegar við að lokum leggjum
frá okkur þessa miklu og merki-
legu ævisögu, eftir að hafa lesið
hana frá fyrstu til síðustu síðu,
þá gnæfir að vísu höfundurinn
hátt; svo hlaut það að verða..En
sjálfan ber hann ekki hæst. Það
er hægláta, smávaxna, vilja-
sterka og trúarsterka konan,
móðir hans, Elísabet Spicer, sem
yfirskyggir allt annað í bók sem
þL er svo óvenjulega auðug að
eftirminnilegu fólki. Frammi fyr
ir þessari konu stendur lesarinn
í orðlausri undrun og aðdáun.
Það er ekki satt að íslenzk tunga
eigi orð yfir allt sem er hugsað
á jörðu. Það á engin tunga. Eng-
in orð eru til yfir það, sem stærst
er í hugsun og tilfinningu.
Skyldi Sir Stanley hafa gert
sér það ljóst hvílíkan bautastein
hann reisti minningu móður sinn-
ar með fjarskalega látlausri frá-
sögn um atvik hversdagslífsins?
Ég efa það. En þarna hefur hann
lagt stórskáldi yrkisefni upp í
hendurnar. Hugsum okkur hví-
Framh. á bls. 16.
Austurbæjarbíó valdi sem páskamynd dans- og söngvamynd-
ina „Casino de París“. Hefur myndin hlotið miklar vinsældir
og er enn sýnd. Aðalhlutverkið er í höndum hinnar heims-
frægu söngkonu Caterina Valente, en margar myndir hennar
hafa áður hlotið hér fádæma vinsældir.

skrifar um:
KVIKMYNDIR
PÁSKAMYNDIR kvikmyndahús
anna eru flestar athyglisverðar
og sumar ágætar, — áhrifamikl-
ar og vel gerðar, verður þeirra
minnzt í þessum pistlum á næst-
unni eftir því sem tími vinnst til.
NÝJA BÍÓ:
Og sólin rennur upp
ÞETTA er bandarísk mynd tekin
í litum og Cinema scope. Er
myndin byggð á skáldsögu Hem-
ingway’s „The Sun also rises“,
sem margir hér munu kannast
við, því að sagan hefur komið út
í íslenzkri þýðingu. —- Sagan
gerist í Evrópu eftir heimsstyrj-
öldina.fyrri, — í París og á Spáni
og fjallar um fáeinar vikur í lífi
nokkurra persóna hinnar „glöt-
uðu kynslóðar — fólksins, sem
lifði eins og hver stund væri
þess síðasta", eins ug segir i efn-
isskránni. — Önnur aðalpersón-
an í myndinni, Jake Barnes er
blaðamaður í París. Hann hefur
særzt hryllilega í stríðinu með
þeim afleiðingum að hann verð-
ur ekki fær um að geta börn.
í spilahúsinu kynnist hann hjúkr
unarkonunni lafði Brett Ashley,
sem þá var nýorðin ekkja. Tak-
ast með þeim ástir, en örkuml
Jake’s, sem valda því að þau fá
eigi að njótast, hvilir sem þung-
ur örlagadómur á lífi þeirra.
Jake reynir að forðast Brett, en
leiðir þeirra liggja þó oft saman.
Hún hefur í vonbrigðum sínum
gefið sér lausan —-....inn endr
heillar hún alla karlmenn, fögur
og glæsileg sem hún er. Hún er
nú trúlofuð skozkum aðalsmanni
félitlum og drykkfeldum, Mike
Campell að nafni, en hún lætur
það ekki aftra sér frá að ganga
^jfrá einum næturklbbúnum í
Tyrone Power og Ava Gardner
París til annars og stefna bar til
stuttra ástarsambanda við ýmsa
menn. Jake fer til Spánar til
þess að hvílast þar frá störfum
sínum í París og með honum fer
vinur hans Bill Gorton. — Þegar
þangað kemur eru þar fyrir Brett
og unnusti hennar og Robert
Cohn, ríkur vinur Jake’s, sem er
orðinn afar ástafnginn af Brett.
Fólk þetta slær sér nú saman og
nýtur lífsins á Spáni í rikum
mæli. En Brett veldur mikilli
afbrýðisemi Róberts, einkum er
hún fer að daðra við ungan
nautabana og leiðir það til þess
að Róbert ræðst á nautabanann
og ber hann til óbóta. Jake tekur
sér mjög nærri líferni Brett, en
hún ann honum innilega þrátt
fyrir allt. — Og að lokum þegar
allt er komið í óefni fyrir henni
leitar hún til Jake og biður hann
að fara með sig aftur til Parísar.
Mynd þessi er í rauninni sár
harmleikur tveggja persóna sem
öriö0in hafa bannað -o njótast,
og harmleikurinn verður ennþá
dýpri fyrir það, að bakgrunnur
hans -- hin lii---a og ól0_.*di
lífsgleði Spánverjanna, sem allir
taka þátt í, hinum miklu San
Ferni hátíðahöldum, sem þarna
fara fram með skrautlegri
kirkjuokiT-öngu, karnival og
nautaötum. — Myndin er af-
bragðsvel gerð og ágætlega leik-
in. Tyrone Power leikur Jake
með mikilli prýði. Getur maður
ekki annað en harmað að þessi
heillandi leikari skyldi deyja í
blóma lífsins. Ava Garner leikur
lafði Brett Ashley. Hún er glæsi-
leg kona og leikur hennar góður.
Mike Campell leikur Errol Flynn
vel og skemmtilega og Mel Ferr-
er og Eddie Albert leika þá Ro-
bert Cohn og Bill Gorton. Fara
þeir báðir ákgætlega með hlut-
verk sín.
Mynd þessi verður áreiðanlega
mikið sótt.
TRÍPÓLÍBÍÓ:
Eidur og ástríður.
MYND þessi er amerísk, tekin
í litum og Vistavision, og er
byggð á skáldsögunni „The
Gun“ eftir C. S. Forester. —
Myndin fjallar um baráttu
spænskra skæruliða við her Na-
póleons. Það er árið 1810. Spánski
herinn er tvístraður á undan-
haldi. Spánskur hershöfðingi
hefur látið varpa niður fjallS'
hlíð geysimikilli fallbyssu til
þess að auðvelda undanhaldið. —
Spánskir skæruliðar finna fall
zyssuna og fyrirliði þeirra, Migu
el, ákvarðar að halda með hana
til fæðingarborgar sinnar Arilaog
frelsa borginaúrhöndum Frakka.
En þá kemur til sögunnar ensk-
ur höfuðsmaður með fyrirskipun
um að fara annað með fallbyss-
una. Hann hlustar undrandi á
fyrirskipanir Miguels og fellst á
þær, nauðugur þó, og tekur að
sér að stjórna flutningnum. Það
er verk, miklum erfiðleikum
bundið, en tekst þó að lokum
með aðstoð mikils fjölda manna
og ýmis kænskubrögð, því óvin-
irnir eru alltaf á næstu grösum.
Með Miguel er ung spænsk stúlka
Juana, sem hann ann og tekur
hún virkan þátt í öllum erfiðleik-
um og hættum skæruliðanna. En
nú kemur það babb í bátinn, að
hún verður hrifin af hinum glæsi
lega enska höfuðsmanni og hann
af henni. Við þetta vaknar óvild
með þeim Miguel og höfuðsmann
inum, sem er þó meiri undir niðri
en á yfirborðinu. — Þegar búið
er að koma fallbyssunni fyrir í
Arila kemur til bardaga milli
skæruliðanna og franskra her-
manna, er lýkur með sigri skæru
liðanna, en fórnir þeirra voru
miklar og örlagaríkar íyrir sögu
lokin.
Cary Grant leikur höfuðsmann
inn og Sophia Loren Juana. —
Leikur þeirra er ekki sérstaklega
umtalsverður, en hins vegar er
leikur Frank Sinatra í hlutverki
Miguels afbragð.
TJARNARBÍÓ:
Hjónaspil.
ÞETTA er amerísk kvikmynd
tekin í litum og vistavision. Er
myndin gerð eftir leikriti Thon-
ton Wilder’s, því sem sýnt er
nú í Þjóðleikhúsinu við ágæta
aðsókn. Er því óþarfi að rekja
efni myndarinnar hér. Þess skal
aðeins getið að hún er í ýmsu
allfrábrugðin leikritinu, t. d.
sleppt nokkrum persónum,
reyndar ekki færri en fimm, —
og finnst mér það ekki koma að
sök. Og leikslokin eru með allt
öðrum hætti. — Myndin er mjög
skemmtileg, en þó finnst mér
leikurinn skemmtilegri á sviði.
Shirley Booth leikur hina óvið-
jafnanlegu Dolly Sevi, Paul Tord
leikur Horace Vandergelder,
ungu mennina, Cornelius Hackl
og Barnaby leika þeir Anthony
Perkins og Robert Morse og
Irene Molloy leikur Shirley Mc
Laine. Öll fara þau ágætlega með
hlutverk sín, en túlka þau nokk-
uð á annan veg er gert er í Þjóð-
leikhúsinu og er sá samanburður
býsna athyglisverður. Er sumt
betra í myndinni einkum tíþ-
urnar og reyndar leikur ein-
staka persónu, en annars stand-
ast leikendur okkar samanburð-
inn með fullum sóma.