Morgunblaðið - 23.04.1960, Blaðsíða 13

Laugardagur 23. apríl 1960
MORCTJISBLAÐIÐ
13
Innrásin í Noreg
fyrir tuttugu árum
U M þessar mundir eru liðin
tuttugu ár frá innrás Þjóðverja
í Danmörk og Noreg. Fréttirnar
af innrásinni að morgni 9. apríl
1940 vöktu á sínum tíma skelf-
ingu heima á Islandi og ákaf-
lega andúð og reiði í garð Þjóð-
verja. Árásin var ömurlegt dæmi
um það, hvernig hernaðarstór1-
veldi virti að vettugi frelsi og
friðsemi hlutlausra smáríkja.
Fram að þessum atburðum
höfðu margir íslendingar átt
erfitt með að gera upp á milli
Þjóðverja og Breta í styrjöld-
inni. Að vísu dámaði mörgum
ekki hugmyndakerfi og æsinga-
stefna nazismans með því ein-
ræði sem honum fylgdi, en marg
ir töldu heimsveldastefnu Breta
litlu betri. Hins vegar áttu ís-
lendingar oft góð samskipti við
Þjóðverja, bæði á sviði verzlun-
ar og menningarmála og áttu
Þjóðverjar af þeim sökummarga
vini á íslandi.
En með árásinni á Noreg
mátti heita. að þeirri vináttu
væri fyrirgert á einni nóttu.
Skyndilega höfðu hinir þýzku
nazistar birt sitt innra eðli með
hrottalegu níðingsverki gegn
norrænum þjóðum. Meira að
segja sjálft ísland hafði með
þessu færzt nær styrjöldinni og
kom það frekar í ljós, þegar
Bretar hernámu landið mánuði
síðar.
Helgi Hjörvar í útvarpinu
Eg sem þetta skrifa, tilheyri
sennilega þeim aldursflokki, sem
yngstur er þeirra á íslandi, sem
gátu að nokkru gagni, en þó
kannski af nokkuð takmörkuð-
um skilningi fylgzt með þessum
atburðum. Þeir sem mér eru
yngri hafa því vart eða ekki
upplifað þær æsilegu stundir,
þegar Helgi Hjörvar kom fram
í útvarpinu með stuttu milli-
bili og tilkynnti síðustu fréttir.
Strax frá upphafi varð það ljóst,
að Þjóðverjum hafði tekizt að
ná á einum morgni á vald sitt
allri Danmörk og fjölda hafnar-
borga á norsku ströndinni, allt
norður til Narvik og þótti það
þá með ólíkindum, að Þýzka-
landi, sem var miklu veikara
flotaveldi en Bretar, skyldi tak-
ast að teygja stríðsarminn alla
leið til Norður-Noregs.
Þeim gekk verr í fyrstu í Osló.
Fréttir bárust af því, að her-
flutningaskipi þeirra hefði ver-
ið sökkt og beitiskipi í mynni
Oslóarfjarðar. Norski herinn
neitaði að gefast upp og var ís-
lenzka þjóðin í anda með hinum
norsku hetjum sem vörðu föð-
urland sitt af mikilli þraut-
seigju. Þá vöktu þær fréttir ekki
lítið umrót í hugum manna
heima, þegar Helgi las þá frétt
í hádegisútvarpinu, að stór
brezkur herskipafloti sigldi inn
eftir Oslóarfirði. Nú væri hjálp-
in komin. En þær fregnir reynd-
ust misskilningur einn.
Níðangursleg innrás Þjóðverja
í Noreg efldi mjög hinn siðferðis
lega stuðning við Bretland í
heimsstyrjöldinni. Bretar sjálfir
kunnu vissulega að notfæra sér
þetta til hins ítrasta gegn um
áróðursvél sína. Þeir urðu í
þessum átökum tákn verndara
smáþjóðanna gegn hinu tak-
markalausa hernaðaræði nazist-
Báðir undirbjuggu innrás
En eins og oft vill verða, var
allur sannleikurinn ekki sagður.
Bretar og aðrir þögðu yfir mjög
veigamiklum atriðum í þessu
sambandi. Nú þegar 20 ár eru
liðin frá þessum atburðum ætti
að vera óhætt án þess að meiða
viðkvæmar taugar, að segja hið
sanna um Noregsstríðið, ekki sízt
þar sem Norðmenn sjálfir við-
urkenna sögulegt réttmæti þess.
Annað mál er, hvort afstaða
þeirra hefði nokkurn tíma orðið
önnur en sú, að snúast í lið með
Bretum.
Sannleikurinn í máliriu er sá,
að seinni hluta vetrar 1940 und-
irbjuggu bæði Þjóðverjar og
Bretar innrás í Noreg og er það
álit manna, að þessi undirbún-
ingur þeirra hafi farið fram al-
veg sitt í hvoru lagi, þannig, að
hvorugur hafði hugmynd um
undirbúning hins.
Undirrót alls þessa var jám-
grýtið frá járnnámunum í Norð-
ur-Svíþjóð, sem skipað var út
um Narvik. Norðmenn og Svíar
lögðu áherzlu á það, að gæta
hlutleysisins í sambandi við
járnflutningana, með því að tak-
marka járnsölurnar við líkt
magn og verið hafði á friðar-
tímum og með því að halda
jöfnu hlutfalli milli stríðsaðila.
Til Narvíkur komu bæði brezk
og þýzk skip og lágu oft hlið
við hlið við bryggjurnar. Þýzku
skipin komust til Þýzkalands
með því að sigla innan skerja-
garðs og í landhelgi suður með
öllum Noregi, brezku skipin
komust yfir hafið undir vernd
flotans.
Þjóffverjar háffir sænska
járninu
En kjarni málsins var sá, að
Þjóðverjar og þá sérstaklega
stríðsvél þeirra, voru mjög háðir
sænska járngrýtinu. Frá Narvik
fengu þeir um 80% af öllu því
járni sem þeir þurftu, 11,5 millj.
ton af 15 milljóna tn. notkun.
Járnflutningaleiðin frá Narvik
var því viðkvæmasti bletturinn
á allri hernaðaraðstöðu Þjóð-
verja. Þetta var bæði þeim og
Bretum ofur augljóst. Því lögðu
Bretar sérstakt kapp á að reyna
að höggva á aðflutningsleiðina
og Þjóðverjar hins vegar voru
svo viðkvæmir, að þeir fóru
skjótlega að hugsa um aðgerðir
til að vernda hana og tryggja.
Þegar Rússar réðust á Finn-
land í desember 1939 barst þeim
hjálp víðs vegar að, bæði sjálf-
boðaliðar, vopn og vistir. Þann
5. febrúar 1940 tók brezk-
franska styrjaldarráðið þá á-
kvörðun, að senda Finnum til
hjálpar 50 þúsund manna her-
lið, ásamt 50 sprengjuflugvél-
um. Það var ætlun Breta, að
skipa þessu herliði á land í Nar-
vik og flytja. það síðan eftir
Narvíkurbrautinni gegnum Norð
ur-Svíþjóð til Finnlands.
Málaleitun Breta
Bretar fóru þess á leit við
ríkisstjórnir Noregs og Svíþjóð-
ar um miðjan febrúar að brezka
herliðið fengi að fara gegnum
lönd þeirra Finnum til hjálpar.
Að sumu leyti voru Norðmenn
og Svíar hlynntir þessu, því að
bræðraþjóð þeirra átti í vök að
verjat. En í byrjun marz höfn-
uðu ríkisstjórnirnar tilmælum
Breta. Þær sáu, að megintilgang-
ur Breta var ekki hjálp til
Finna, heldur að fá tækifæri til
að stöðva járnflutningana til
Þýzkalands. Kemur þetta fram í
stríðsminningum Churchills, sem
Hákon konungur og Ólafur krónprins undir björkinni viff
Nybergsu í apríl 1940.
þegar þessar ráðagerðir voru á
seiði og áttu þær mikinn þátt í
að þeir tóku þá ákvörðun, að
ráðast á Noreg. Þá ákvörðun
tóku þeir um miðjan febrúar,
einmitt þegar brezka utanríkis-
segir, að með hugmyndinni um
herflutningana til Finnlands hafi
átt að slá tvær flugur í einu
höggi. Hjálpa Finnum og stöðva
j árnf lutningana.
En nærri má geta, að Þjóð-
verjum hefur brugðið í brún,
: ,y ’
'*! U ,
hafði sett fram óskir
norsku og sænsku
Lýsisgeymarnir í Svolvær í björtu báli.
þjónustan
sínar við
stjórnina.
Það er vitað, að Winston
Churchill var ætíð potturinn og
pannan í innrásarfyrirætlunum
Breta 1 Noreg. Hann hafði ver-
ið skipaður flotamálaráðherra
þegar styrjöldin brauzt út og átti
frumkvæðið að þessu „Finn-
landsævintýri", sem féll niður
bæði við neitun norsku og
sænsku stjórnarinnar og við það
að Finnar gáfust upp fyrir Rúss-
um. En Sir Samuel Hoare (Lord
Templewood), sem einnig sat í
stjórninni sem flugmálaráðherra
skrifar í endurminningum sín-
um, að Churchill hafi sífellt
verið að brjóta upp á því með
hvaða aðferðum mætti stöðva
járnflutningana til Þjóðverja.
Þarf engum að koma það á óvart.
þegar rifjuð er upp barátta
Churchills í fyrri heimsstyrjöld-
inni fyrir innrás við Dardanella.
Áætlunin um „Wilfred“
Og það er söguleg staðreynd,
að Bretar gáfust ekki upp við
hugmyndina, þótt þeir gætu ekki
lengur framkvæmt hana í skjóli
Finnlandsstyrjaldarinnar. Brezk-
franska herráðið tók 28. marz
1940 þá ákvörðun að leggja tund
urdufl á siglingaleið þýzku
flutningaskipanna og hernema
vissa staði í Noregi. Innrásar-
fyrirætiunin gekk undir dul-
nefninu „Wilfred" og irinrásar-
dagur var ákveðinn þann 5. apríl
en var nokkru síðar frestað til
8.apríl. Sjö herfylki bandamanna
áttu að taka þátt í árásinni, þar
af þrjú frönsk herfylki og voru
þau komin upp til hafna í Skot-
landi.
Vígbúnaður Bandamanna var
enn sem komið er í mesta ólestri,
vopnaframleiðslan varla komin
í gang og var fjarri því, að
Bandamenn hefðu nægileg vopn
fyrir þetta herlið. En þeir bjugg-
ust ekki við því, að Norðmenn
veittu neina mótspyrnu. Hver
hermaður fékk aðeins 50 skot
með riffli sínum og aðeins 750
skot fylgdu hverri vélbyssu.
Herliðið hafði enga eiginlega
skriðdréka, en brynvarða vagna,
sem telja mátti á fingrunum.
Þann 7. apríl 1940 var herliðið
komið um borð í skipin og að
því komið, að innrásarflotinn
sigldi af stað, þegar uggvæn-
legar fréttir bárust brezka flota-
málaráðuneytinu. Sterkur þýzk-
ur herskipafloti hafði sézt á sigl-
ingu norður með Danmörku. I
flota þessum var eitt orustu-
skip, tvö létt beitiskip, 14 tund-
urspillar og eitt flutningaskip.
Þýzki flotinn siglir út
Bretum brá nú mjög í brún.
Var þýzki flotinn að ryðjast út
og búa sig til sjóorustu? Höfðu
þeir komizt á snoðir um innrás-
arfyrirætlanir Breta? Engum
datt í hug í brezka flotamála-
ráðuneytinu, að þetta væru
fyrstu merkin um þýzka innrás
í Noreg. Heimaflotinn brezki
fékk fyrirmæli um að sigla úr
Scapa-flóa móti Þjóðverjum og
öllum' brezkum herskipum við
Norðursjó var sagt að vera við-
búin orustu. En landgönguliðið,
sem átti að fara til Noregs var
aftur flutt í land í höfnunum.
Þannig stóð á því, að innrás
Breta í Noreg, sem átti að hefj-
ast 8. apríl var frestað og Þjóð-
verjar urðu fyrri til.
Þetta var sá mikilvægi for-
máli að Noregsinnrásinni sem að
jafnaði var sleppt, en þegar frá
líður verður sagan að hafa það
sem réttara er.
Þjóffverjar órólegir
Síðan gæti fylgt hin eiginlega
frásögn af innrás Þjóðverja i
Danmörku og Noreg. Þýzka her-
foringjaráðið lét herfræðinga-
nefnd snemma rannsaka megin-
atriði í herstöðu og hugsanlegri
innrás bæði í Danmörk og Nor-
eg, en varla er hægt að binda
neina sérstaka þýðingu við það,
vegna þess að herforingjaráðið
kannaði alla slíka möguleika her
fræðilega, líka innrás í Svíþjóð
og Sviss, þótt það væri ekki
sérstaklega á döfinni.
En Þjóðverjum var jafnan ljós
hin geysilega hernaðarþýðing
járnflutninganna og Hitler lét í
Ijós áhyggjur við herforingjana
Framh. á bs. 14.