Morgunblaðið - 08.05.1960, Side 13

Sunnudagur 8. mai 1960
M O R C 11N R T 4 Ð 1Ð
13
Brezkt herskip hindrar töku togara í landhelgi. Vonandi tilheyrir það fortíðinni og endurtekur
sig ekki.
REYKJAVÍKU RBRÉF
Laugardagur 7. maí
Sakaruppgjöfm
var skynsamle®;
Enginn efi er á því, að mjög
sl^ynsamlega hefur verið ráðið
að gefa brezku landhelgisbrjót-
unum upp sakir. Erlendis var
það mjög notað af andstæðing-
um okkar, að við meinuðum
togurum að koma að landi með
sjúka menn og leita landvars,
án þess að eiga á hættu að
skipstjórarnir yrðu dregnir fyr-
ir lög og dóm vegna landhelgis-
brota.
Áður hafði verið skorað á Is-
lendinga að veita slíka heimild,
en þótt við hefðum viljað gera
það áður, var ekki hægt um vik,
því að framkvæmdavaldið á að
halda uppi lögum og rétti og
ber þess vegna að færa söku-
dólga fyrir dóm, er til þeirra
næst.
Heimild til almennrar sakar-
uppgjafar er hins vegar í lög-
um fyrst og fremst hugsuð sem
réttarregla, er notuð skuli í til-
fellum sem þessum. Þegar al-
menn lögbrot, jafnvel þó alvar-
leg séu, eiga sér stað vegna ó-
eðlilegra aðstæðna, getur verið
eðlilegt að gefa upp sakirnar,
þegar aðstæður breytast. Lýð-
ræiðsleg refsilög miða einmitt að
því að rúmar heimildir séu til
að taka tillit til sérstæðra að-
stæðna.
En hvað sem því líður, hyort
sanngjarnt hafi verið að gefa
Bretum upp sakir, þá er hitt
óumdeilanlegt ,að það var mjög
skynsamleg ráðstöfun. Með
henni voru vopnin slegin úr
hendi þeirra, sem saka okkur um
óbilgirni og næsta skrefið urðu
Bretar að taka.
Togurum bann-
aðar veiðar innan
12 mílna
A dögunum reyndu nokkrir
brezkir togarar að ögra land-
helgisgæzlunni með því að fara
fast að og jafnvel inn fyrir 12
mílna mörkin í návist varð-
skipsins Þórs og brezks herskips.
Er varla vafamál að þetta hef-
ur verið gert til að reyna að
stofna til átaka.
Þórarinn Björnsson, skip-
herra, kom með hyggindum og
festu í veg fyrir að til árekstra
drægi og brezku togaramennirn-
ir munu hafa sannfærzt um, að
ekki væri verndar að vænta frá
herskipinu.
Morgunblaðið telur, að þessi
tilraun togarmannanna til að
stofna til átaka á þann veg að
deila mætti um, hvort s kipin
hefðu verið í landhelgi, hafi
verið undirbúin í þeim tilgangi
að spilla fyrir friðsamlegri lausn.
Þessi skoðun styðst m. a. við
ummæli Denis Welch, formanns
félags yfirmanna á togurum í
Grimsby, á fundi f réttaritara
Morgunblaðsins með honum á
dögunum. Denis Welch sagði að
hann væri „ekkert viss um að
yfirmenn á togurunum fallist á
sjónarmið stjórnarinnar".
Nú er komið í Ijós að sjónar-
mið brezku stjórnarinnar, sem
Welch og félagar hans höfðu
hug á að hafa að engu, var að
virða 12 mílna mörkin í verki
a. m. k. að sinni. Þá afstöðu
mun stjórnin ekki sízt hafa tek-
ið vegna sakaruppgjafarinnar.
Skynsemin verður
að ráða
Sumum kann að þykja það
gaman að standa í'stríði við heilt
heimsveldi og geta hellt úr skál-
um reiði sinnar yfir „ofbeldis-
menn“. En ábyrg stjórnarvöld
verða að leitast við að firra
menn þeirri skemmtun.
Með hófsemi og skynsemi höf-
um við komið í veg fyrir að
Bretar hæfu veiðar að nýju inn-
an 12 mílnanna og við skulum
sameinast í því að gefa þeim
ekkert tilefni til að breyta
þeirri stefnu.
Við viljum hvorki fjandskap
við Breta eða aðrar þjóðir og
við sýnum það nú í verki að
við sækjumst eftir vinsamlegri
sambúð við þetta stórveldi.
Svo vel vill til að á næstunni
verður það rifjað upp, er íslend-
ingar sýndu Bretum sérstaka
vináttu í styrjaldarlokin með því
að senda stórgjöf til uppbygg-
ingar í Hull. Þessari gjöf var
varið til byggingar 27 húsa fyr-
ir aldraða sjómenn og ekkjur
sjómanna.
Hús þessi, sem kennd eru við
ísland, mun Geir Hallgrímsson,
borgarstjóri, væntanlega vígja í
þessum mánuði. Mun það vafa-
laust vekja mikla athygli, er
Islendingar afhenda gjöf þessa
formlega þeim ,sem okkur hafa
reynzt erfiðastir í baráttunni
fyrir hagsmunum okkar.
Hljóta allir velviljaðir menn
að vona að fréttir af þeirri gjöf,
samhliða sakaruppgjöfinni, muni
sanna, svo ekki verði um deilt,
að Islendingar hafi engan hug
á að fjandskapast við Breta.
Nýr einkabanki
æskilegur
Fram er komið á Alþingi
stjórnarfrumvarp um stofnun
Yerzlunarbanka Islands h.f.
Verður að telja víst að það nái
fram að ganga. Gert er ráð fyrir
að bankinn verði stofnaður um
starfsemi Verzlunarsparisjóðsins,
sem á undanförnum árum hef-
ur eflzt ótrúlega ört undir for-
ystu Höskuldar Ólafssonar, spari
sjóðsstjóra, og ágætra stjórnar-
manna.
Með stofnun Verzlunarbank-
ans verða hér á landi tveir
einkabankar, því að Iðnaðar-
bankinn er hlutafélag, sem rík-
ið á að vísu stóran hluta í. Hins
vegar verður Verzlunarbankinn
eingöngu í eign einstaklinga.
Mjög mikilvægt er að hér fái
að rísa upp óháðar peningastofn_
anir, því að dreifing efnahags-
valdsins er eitt af meginskilyrð-
unum fyrir því að heilbrigt lýð-
ræðisþjóðfélag nái að þróast.
Að þessu máli víkur Pétur
Benediktsson, bankastjóri, í
skemmtilegri grein í nýútkomnu
hefti af Frjálsri verzlun, þar
sem hann bendir á hætturnar,
sem, samfara eru því að örfáum
mönnum sé heimilt að ráðstafa
meginþorra sparifjár lands-
manna. Réttilega bendir banka-
stjórinn jafnframt á það, að á
meðan helztu lánastofnanir séu
þjóðnýttar, sé þó skárra að
bankarnir séu margir, svo það
vald, sem ríkið eftirlætur banka-
stjórunum dreifist milli nokk-
urra aðila.
Allir skattar
óvinsælir
En ekki er nægilegt að bank-
arnir séu margir. Til þess að
efnahagsvaldið dreifist eðlilega,
þarf að gera einstaklingum
kleift að eignast fjármuni og
ráðstafa þeim í atvinnuskyni.
Hér á landi hefur ríkisvaldið
sölsað til sín í æ ríkari mæli
fjármuni borgaranna með óhóf-
legri skattþján.
Valdimar Björnsson, fjármála-
ráðherra í Minnisota, gat um
það, þegar hann var hér á ferð
í fyrra á vegum Stúdentafélags
Reykjavíkur, að ekki væri óeðli-
legt, að Islendingum þætti illt
að búa við þunga skatta, því
að þeir væru afkomendur
manna, sem yfirgefið hefðu land
sitt og óðul og hafið landnám
á fjarlægum slóðum til að kom-
ast hjá að greiða skatta, sem á
þá átti að leggja.
Þó þessi saga sé ekki tekin
bókstaflega, þá er hitt víst að
mönnum er hér illa við alla
skatta, þótt þeir neyðist til að
greiða þá, og svo mun sjálfsagt
víðast vera og alltaf hafa verið.
En ríkið þarf tekjur til að sinna
ákveðnum þörfum þjóðfélags-
þegnanna og við því er ekkert
að segja.
Um það verður alltaf deilt,
hvernig eðlilegast sé að afla
þessara nauðsynlegu tekna, og
ekki síður um hitt, hve miklar
tekjur ríkið eigi að hafa, þ.e.a.s.
hve víðtækt starfsvið ríkisins
eigi að vera og hvað beri að
eftirláta einstaklingum eða fé-
lögum þeirra.
Fjármagnið á ekki
að flylja
til ríkisins
Þær deilur verða ekki gerðar
að umræðuefni heldur eðli
þeirra skatta, sem hér hafa ver-
ið teknir, bæði af einstakling-
um og félögum. I sannleika sagt
hefur eðli skattheimtu hérlendis
ekki verið á þann veg sem rétt-
mætt gæti talizt, þ. e. að miðað
væri við að afla ríkinu nauðsyn-
legra tekna, heldur hafa skatt-
arnir beinlínis verið við það
miðaðir að flytja fjármagn þjóð-
arinnar í æ ríkari mæli frá borg-
urunura til ríkis, bæja- og sveita-
félaga.
Skynsamleg leiðrétting hefur
nú verið gerð á sköttum ein-
staklinga og var hún sannarlega
orðin mjög nauðsynleg. En þó
er líklegt að skattarnir á at-
vinnufyrirtæki, sem enn á eftir
að leiðrétta, séu enn óskynsam-
legri.
Þeir sem atvinnuresktur
stunda eru tiltölulega lítill hluti
þjóðarinnar og þess vegna eru
þeir miklu fleiri ,sem í fljótu
bragði telja mikilvægast að
skattar séu lækkaðir á einstakl-
ingum, sem starfa í þjónustu
annarra. Þótt hinn hópurinn sé
fámennari er auðvitað ekki rétt
að beita hann harðrétti. En lát-
um það út af fyrir sig liggja
milli hluta, því málið er miklu
mikilvægara.
Skattar félaga
verða leiðréuir
I þessu blaði göngum við út
frá því að það fjármagn, sem
er í atvinnurekstri einstaklinga
muni skila þjóðarbúinu meiri
tekjum en peningar þeir, sem
ríkið rázkar með í atvinnu-
rekstri. Af þeim sökum eru al-
mannahagsmunir í veði, ef
skattþjánin á atvinnurekstri er
svo mikil, að þar geta ekki safn-
ast sjóðir til endurnýjunar og
uppbyggingar. Framleiðsluaf-
köst þjóðarinnar minnka þá,
jafnvel þótt því fé öllu, sem
tekið er af einkarekstrinum,
væri varið til þjóðnýttra at-
vinnutækja.
Því heyrist stundum haldið
fram að ríki og bæir þurfi að
ráðast í þennan atvinnurekstur
eða hinn, vegna þess að ein-
staklingar hafi ekki bolmagn til
þess. Slíkar skoðanir eru ekki
réttlætanlegar, þegar þær eru
bornar fram af mönnum, sem
beinlínis hafa stefnt að því að
hrifsa fjármagnið frá einkafyr-
irtækjum til þess að beina því
í opinberan rekstur.
Ef þetta væri ekki gert í jafn
ríkum mæli og raun ber vitni
væru einstaklingarnir færir um
þennan rekstur.
En auk þess er óeðlilegt, að
ríkið ráðstafi mestum hluta
sparifjár landsmanna í stað þess
að lánastofnanir ráðstafi því
þangað, sem líklegast er, að það
, skili mestum arði.
Ríkisstjórnin hefur heitið
gagngerðri endurbót á skattalög-
gjöf félaga á haustþinginu. Verð-
ur að treysta því að þeir, sem
að þeirri löggjöf vinna, geri sér
grein fyrir þvi, að heilbrigð ‘
skattlagning félaga er ekki ein-
ungis eitt af grundvallarskilyrð-
um þess að framfarastefna nú-
verandi ríkisstjórnar nái tilætl-
uðum árangri, heldur er hún
beinlínis nauðsynleg, ef hér á
yfirleitt að þróast frjálst þjóð-
félag.
Einar talar í citt
dægur
Við .umræðurnar um verzlun-
arfrelsi á Alþingi hefur Einar
Olgeirsson nú talað samtals því
sem næst í eitt dægur. Skyldu
menrt ætla að í þeim ræðum Ein-
ars hefði ýmislegt nýstárlegt
borið á góma. Sannleikurinn er
samt sá, að flest af bví, sem hann
hefur haft fram að færa er
í anda hinna gömlu slagorða
hans um auðvald og kapítalista.
Og þegar grafizt er fyrir rætur
áhuga þessa kommúnistaleiðtoga
á umræðum um þetta ákveðna
málefni, kemur í ljós að það eru
ekki íslenzkir hagsmunir, sem
fyrst og fremst ráða því, að Ein-
ar leggur ofurkapp á að sann-
færa menn um að frumvarpið sé
hið háskasamlegasta.
Kommúnistaríkin leggja nú á
það megináherzlu að ná efna-
hagslegum áhrifum hjá smáríkj-
um. Einkum virðast þau beina
athygli sinni að ríkjum, sem
hafa einhæfa framleiðslu. Getur
varla farið milli mála að til-
gangur þeirra sé sá að gera þessi
ríki svo háð sér efnahagslega, að
þeir geti með viðskiptahótunum
komið fram ákveðnum pólitísk-
um markmiðum sínum.
Enda þótt við íslendingar
gerum okkur þessa hættu ljósa,
þá höfum við samt viljað hafa
viðskipti við þessi ríki og ósk-
um að halda þeim áfram. Hins
vegar viljum við ekki auka þau
úr hófi, bæði vegna hættunnar
á því, að við þá verðum of háð-
ir þessum markaði og eins af
hinu, að aðeins hluti þessara við-
skipta getur talizt okkur hag-
kvæmur.
Eftir málflutningi íslenzkra
kommúnista að dæma eru allar
líkur á því að við mundum nú
þegar vera beittir pólitískum
þvingunum, ef viðskipti okkar
við ríkin austan við jámtjald
væru svo mikil, að okkur væru
þau alger lífsnauðsyn. Verður
ekki annað séð en kommúnistar
láti að því liggja, að þessi við-
skipti muni senn minnka eða
jafnvel falla alveg niður.
Aiisturviðskiptin
haskvæm komm-
n
únistaríkjuimm
Forsætisráðherra Ólafur Thors
hefur gefið um það skýlausa
yfirlýsingu að íslendingar óski
eftir því, að þessi viðskipti geti
haldið áfram, en auk þessarar
yfirlýsingar forsætisráðherra er
svo beinlínis lögboðið að 87%
þeirra viðskipta, sem við höfum
átt við kommúnistaríkin, skuli
halda áfram. Aðeins 13% við-
skiptanna verða nú með þeim
hætti að heimilt verður að flytja
viðkomandi vörur inn frá öðr-
um löndum en vðruskiptalönd-
unum.
Skýringarnar á ofboði því, sem
gripið hefur kommúnistaleiðtog-
ana, eru því ekki fólgnar í því
að við hyggjumst hverfa frá
þessum viðskiptum. Á hinn bóg-
inn er líklegt að kommúnistum
finnist heppilegt að láta í það
skína, að svo kunni að fara að
gagnaðili okkar, kommúnistarík-
in, telji sér ekki lengur hag að
því að skipta við okkur. Ef þessi
ríki teldu okkur orðna nægilega
háða sér til að bíða verulegt
efnahagslegt afhroð, ef þau einn
daginn tilkynntu, að þau kærðu
|ig ekki lengur um viðskipti við
mckur, er ekki ólíklegt, að til
þeirra ráða yrði gripið til þess
að leitast við að eyðileggja þær
efnahagsráðstafanir, sem líkleg-
Framh. á bls. 14