Morgunblaðið - 17.05.1960, Blaðsíða 10

10
MORCVNfíJ 4Ð1Ð
Þriðjudagur 17. maí 1960
Dómkirkjan í Hróarskeldu
Dómkirkjan í Hróars-
keldu tíu alda gömul
KLESTIR þeir íslendingar, sem
koma til Danmerkur, munu
skoða hinn mikla þjóðarhelgi-
dóm Dana, dómkirkjuna í Hró-
arskeldu. Margir eiga fagrar
minningar bundnar við þá
kirkju.
Ég hef átt því láni að fagna,
að hafa verið í fylgd með fróð-
ustu mönnum í sögu kirkjunn-
ar, þegar ég hef skoðað hana,
sem sögðu mér margt fróðlegt
um gerð hennar og sögu. Fyrsta
sinn er ég kom til Danmerkur,
sýndi mér kirkjuna síra Villy
Baunbæk sóknarprestur, við
Sct. Jörgenbergskirkjuna þar.
Hann er talinn einn af fróðustu
mönnum í sögu kirknanna í Hró-
arskeldu.
Árið 1953 kom ég aftur til
Hróarskeldu. Þáverandi biskup
í Hróarskeldu vetti mér þá við-
tal. Að viðtalinu joknu gekk
hann með mér frá biskupsgarð-
inum í gegnum bogagöng Absa-
lons, frá biskupsgarðinum og
inn í kirkjuna. Hann sýndi mér
margt í kirkjunni, og marga gripi
hennar, sem venjulegir gestir og
ferðamenn fá alls ekki að skoða.
Á ég þannig fagrar minningar
frá Dómkirkjunni í Hróars-
keldu.
Meðal þess, sem biskupinn
sagði mér, þegar hann var að
sýna mér kirkjuna, var það, að
víst væri talið, að fyrsta kirkja,
sem reist hefði verið á stað þeim,
þar sem dómkirkjan stendur,
hafi verið reist árið 960. Þess
vegna hefðu komið fram raddir
um það, að rétt væri að halda
hátíðlegt afmæli kirkjunnar ár-
ið 1960. Þúsund ára afmæli
kirkjunnar.
Nú sé ég það í síðustu dönsku
blöðum, sem ég hef lesið, að
Danir ætla að láta það verða
að veruleika. Áformað er
að halda 1000 ára- afmælis-
hátið á trinitatis hátíð í vor,
sunnudaginn 12 júní.
Öllum helztu kirkjuleiðtogum
á Norðurlöndum hefur verið
boðið til þessarar hátíðar og
meðal þeirra biskupi íslands
herra Sigurbirni Einarssyni.
í tilefni af þessu væntanlega
hátíðahaldi vil ég nú skrifa
stuttlega sögu Hróarskeldu Dóm
kirkju, og styðst þá við grein,
sem séra Villy Baunbæk, hefur
ritað um kirkjuna, í safnaðar-
blað sitt Jörgenbergssafnaðar,
blað nr. 4, 1960.
Hann segir meðal annars:
„Áformað er að halda 1000 ár'a
byggingarhátíð Hróarskeldu
Dómkirkju, sunnudaginn 12. júní
1960, á trinitatishátið.
Þessa hátíð á ekki að halda
vegna þess, að núverandi Dóm-
kirkja í Hróarskeldu sé svo
gömul, því þá kirkju var ekki
byrjað að reisa fyrr en eftir 1170.
Sá, sem lét hefja byggingu henn-
ar var Absalon biskup , tíundi
biskupinn í röð biskupanna í Hró
arskeldu. í full 100 ár var unnið
að kirkjusmíðinni. Árið 1282 var
smíðinni það langt komið að
þakið brann af henni.
Þessa hátíð á heldur ekki að
halda vegna þess að 100 ár séu
liðin frá því að dómkirkja var
fyrst reist í Hróarskeldu. Eftir
að kristni var orðin það sterk
í Danmörku, að biskupsdæmi
væru sett þar, var biskupinn á
Skáni til að byrja með, einnig
biskup yfir öllu Sjálandi.
keldu hér Gerbrandur og hann
stofnar dómkapitúla sinn árið
1020.
Hátiðina á að halda vegna þess
að full ástæða er til að ætla, að
1000 ár séu liðin frá því að fyrsta
kirkjan var reist, þar sem dóm-
kirkjan stendur nú. Og trini-
tatishátíð hefur verið valin,
sem hátíðar og minningardagur
vegna þess, að kirkja sú, sem
Haraldur blátönn lét reisa eftir
skím sina árið 960 var einmitt
vígð á trinitatishátið.
Þessi fyrsta kirkja, sem reist
var í Hróarskeldu var úr timbri,
og hefur að öllum líkindum ver-
ið mjög myndarleg. Það er víst
Fyrsti biskupinn í Hróars- að lík Haralds Blátannar var
flutt frá Þýzkalandi til þess
að fá leg í þeirri kirkju, og sömu
leiðis var lík sonar hans Sveins
konungs Tjúguskeggs flutt frá
Englandi til greftrunar þar. Forn
fræðingar hafa þó engar minj-
ar fundið frá þeirri kirkju, er
þeir hafa rannsakað grunn kirkj
unnar.
Samkvæmt Hróarskeldu krón-
iku — en það er elzta saga Dan-
merkur — lét Knútur mikli vega
mág sinn Úlf jarl, mann Ástríð-
ar systur sinnar í þessari kirkju
ca. 1026.
Ástríður lét svo reisa stein-
kirku, til minningar um mann
sinn, á þessum stað, í stað timb-
urkirkj unnar.
Ástríðarkirkjan, mun vera
reist nálægt 1030. Það er fyrsta
steinkirkjan, sem vitað er um
að reist hafi verið í Danmörku.
Þetta var venjuleg steinkirkja
og hefur sennilega verið reist
af enskum steinsmiðum. Á þeim
árum kunnu Danir aðeins að
reisa hús úr tré.
Fimmtíu árum síðar reisti
Sveinn Norðmann biskup aðra
steinkirkju á þessum sama stað.
Hún var bæði stærri og veglegri
en Ástríðarkirkjan. Sveinn var
biskup í Hróarskeldu á árunum
1074—1088.
Við fornleifarannsóknir hafa
fundizt allmiklar leifar af þeirri
kirkju, og við þær rannsóknir
hefur það komið í ljós, að hlut-
ar af Ástríðarkirkju hafa ver-
ið notaðir í þá kirkju. Þessi höf-
uðkirkja Sveins Norðmanns var
eiginlega fyrsta dómkirkjan í
Hróarskeldu.Hún hafði tvo turna
á vesturgafli. Það sést á inn-
sigli dómkapitúlans frá 1050. Það
innsigli er með mynd af kirkj-
unni, og er nú geymt í þjóð-
minjasafni Dana.
Hundrað árum síðar, eða á ár-
unum milli 1170 og 1180 lét svo
Absalon biskup byrja að reisa
núverandi Hróarskeldu dóm-
kirkju, eins og áður segir.
Þessi kirkja er reist úr tíg-
ulsteini, en fyrri kirkjurnar úr
grásteini. Kirkjan er þriggja
skipa krosskirkja, með tveimur
turnum á vesturgafli.
Kirkj usmíðinni var skammt á
veg komið er Absalon biskup
féll frá, en henni var haldið
áfram af eftirmanni hans og
frænda, Pétri Súnussyni bisk-
upi. Báðir biskuparnir Absalon
og Pétur höfðu stundað nám í
Frakklandi og dvalið þar löng-
um. Þess vegna varð dómkirkj-
an í Ars í Frkklandi fyrirmynd
dómkirkjunnar í Hróarskeldu.
Með byggingu dómkirkjunnar
heldur gotneski byggingarstíll-
inn innreið sína í Danmörku.
Eins og fyrr segir, voru kon-
ungarnir Haraldur Blántönn og
Sveinn Tjúguskegg greftraðir í
Hróarskeldu. Þar hefur um alda
raðir verið legstaður hinna
dönsku konunga. Þess vegna var
síðar farið að reisa grafkapellur,
fyrir konungana við hlið dóm-
kirkjunnar. Einmitt það, að við
dómkirkjuna og í henni er leg-
staður konunganna og ættmenna
þeirra hefur átt sinn mikla þátt
í því, að gjöra kirkjuna að þjóð-
arhelgidómi.
Kirkjan hefur verið margvís-
lega skreytt á undanförnum ár_
um og öldum. Fegursta skrautið
er frá dögum Kristjáns konungs
IV, en frá hans dögum eru marg
ar fegurstu og glæstustu bygg-
ingarnar í Danmörku. Kristján
IV. lét meðal annars spirurnar
á kirkjuna, sem gefa henni mik-
inn ytri tignarsvip.
Kirkjan á sina löngu og miklu
sögu og mun hún verða sögð, af
fróðum mönnum á hinni vænt-
anlegu kirkjuhátíð. Eftir hátíð-
ina mun því verða hægt að segja
þá sögu betur.
Við allir íslendingar, sem höf-
um komið í Hróarskeldu dóm-
kirkju, óskum nú dönsku kirkj-
unni og dönsku þjóðinni til ham-
ingju með þessa væntanlegu
kirkjuhátíð.
Magnús Guðmundsson,
Ólafsvík.
Gróðurhús
FÁUM kemur til hugar, þeg-
ar þeir ganga eftir malbikaðri
götu Laugavegsins, að á
næstu grösum yxu vínber og
suðrænar rósir. Ekkert í um-
hverfinu gefur til kynna að
þar þrífist yfirleitt nokkur
gróður nema pottablóm í
gluggakistum, en ef við gáum
betur að, gægist einstaka trjá-
toppur yfir nokkur húsþök.
Og það var einn slíkur trjá-
toppur ,sem olli þvi, að við
fórum að forvitnast um,
hvernig umhorfs væri í húsa-
görðunum bak við húsin á
Laugaveginum og undrun
okkar varð ekki svo lítil,
þegar við fundum lítið gróð-
urhús í einum bakgarðinum.
Við leituðum uppi eiganda
gróðurhússins, sem reyndist
vera frú Guðrún Daníelsdótt-
ir. Hún býr á fyrstu hæð
hússins Laugavegur 76 og er
við hringdum dyrabjöllunni
tók 4 móti okkur stór, svart-
ur hundur og bauð okkur vel-
komin í bæinn með háværu
gelti. Húsfreyja sussaði á
hundinn og sagði: — Nú, eruð
þið frá Morgunblaðinu? Setj-
ist inn og fáið ykkur kaffi og
vöfflur, sem ég er nýbúin að
baka.
★
Við fórum að rabba um
gróðurhúsið og frú Guðrun
sagði:
— Það eru ekki nema rúm-
lega 4 ár síðan, að ég fór að
tala utan af því við syni mína
og tengdason, að það væri
eiginlega synd að geta ekki
hagnýtt heita frárennslisvatn-
ið, sem daglega rennur út úr
húsinu. Þeir vissu strax hvað
klukkan sló, því allir sem
þekkja mig vita að ég hef
mikið yndi af blómum. Þá
var hægt að fá úrgangsgler
úr glerverksmiðjunni með
góðum kjörum, og fyrr en
varði höfðu strákarnir smíðað
þetta litla gróðurhús utan í
húsvegginn hjá mér.
biðu eftir því að breiða úr
silkimjúkum blöðum sinum,
jarðarberjaplöntur voru í
kassa upp á vegg. — Hérna
setti ég niður sítrónustein að
gamni mínu og hérna epla-
stein, hélt frú Guðrún áfram,
og upp af þeim hafa sprottið
þessar jurtir, finnið þið bara
lyktina. Þarna er laukblóm,
sem heitir Dalilia og ber blóm
á stærð við undirskálar. Ég
setti einnig niður Daliliulauk
inn í stofu hjá mér á sumar-
daginn fyrsta, og sé hann
næstum spretta.
★
Fleira fallegt er að
sjá í
við Laugaveginn
Ég fór nú á stúfana og fékk
ýmsar jurtir hjá vinum mín-
um, garðyrkjumönnunum. —
Fyrst gróðursetti ég í húsið
tvö vínberjatré — ég kalla
þau góðum og gildum íslenzk-
um nöfnum: Jón og Ingimar.
Þau dafna mjög vel. Ingimar
minn á að bera ávöxt nú í
sumar Siðan setti ég níður
ýmsar rósategundir, neríu og
fússíu og svo sumarblóm. —
En eigum við ekki að ganga
út í gróðurhúsið, þá getið bið
sér alla dýrðina með eigin
augum.
Við gengum út I garðinn og
inn i gróðurhúsið. A moti
okkur streymdi höfgur blóma
ilmur Ingimar og Jón
brexddu úr blöðum sínum og
fléttuðu sig upp veggina og
loftið. Rósarunninn var al-
þakinn litlum knúppum. sem
gróðurhúsinu hennar Guð-
rúnar. I garðinum fyrir utan
eru trén byrjuð að laufgast,
og við spyrjum Guðrúnu um
þau:
— Það var um sumarið
1930 að ég gróðursetti nokkr-
ar litlar trjáplöntur hérna í
portinu. Það var ekki laust
við að sumir vegfarenda, sem
fram hjá gengu, brostu í
kampinn að þessari „vitleysu**
minni, að detta í hug að fara
að rækta tré í portinu -— en
þeir brosa ekki lengur. Þessi
tré, sem þið sjáið þarna við
gluggann, gróðursetti ég lýð-
veldisárið og hafa þau einnig
dafnað vel.
Það er gott skjól hér í bak-
garðinum, sagði frú Guðrún,
og allur gróður þrífst vel.
Það er bara verst með sótið.
Það eru svo mörg reykhús
Framhald á bls. 17.
Blússur
TVÆR af blússunum eni
saumaðar úr munstruðu silki
og falla laust að pilsinu við
mjaðmirnar. — Þannig sýnir
París sumarblússurnar í ár.
Þriðja blússan (í miðjunni) er
með stórum kraga og beltið er
samlitt blússunni.