Morgunblaðið - 24.07.1960, Blaðsíða 8

8
MORCUNftr AÐIÐ
Sunnudagur 24. júlí. 1960
Með Nordal
í Heiðmörk
(rá Hjöllunum, Elliðavatn og Esja í baksýn.
I.
ÞEGAR haldið var upp á 10 ára
afmæli Heiómerkur nú fýrir
skemmstu, flutti Sigurður Nordal
ræðu og bað ég hann um að fá
hana til birtingar í Lesbókinni,
ásamt öðrum ræðum sem fluttar
voru við þetta tækifæri. Nordal
kvaðst ekki geta látið ræðuna af
hendi, því hann hefði ekki skrif-
að hana niður: — En éf þú vilt
koma með mér í gönguferð um
Heiðmörk og sjá hana og reyna
sjálfur getum við spjallað sam-
an á leiðinm, sagði hann. Eg tók
boðinu fegins hendi og síðan var
ráðið að við hittumst næsta góð-
viðrisdag.
Eftir gönguferðina varð ég að
viðurkenna, að undrum sætti að
innfæddur Reykvíkingur skyldi
ekki fyrr hala kynnzt þessari
paradís í nágrenni bæjarins.
Sannleikurinn er sá að við Reyk-
víkingar höfum ekki enn „upp-
götvað“ hina eiginlegu Heið-
mörk, því við flykkjumst í skóg-
ræktarlandið í norðausturhorni
hennar og iátum þar við sitja.
En hjarta Heiðmerkur slær á
öðrum stað grænni. Það slær á
Hjöllunum svonefndu, sem er
klettabelti með dálitlu skógar-
kjarri, sem liggur hægra megin
við langan dal og mjóan, þegar
gengið er í suður. Dalbotninn er
víðast eggsléttar grundir, aflíð-
andi móaflesjur að austan. Á
þessum stað hefur guð breitt
græna teppið sitt upp að berum
hömrunum, það er með gulum,
bláum og hvítum ísaumi, þar
sem gægjast fram elting, blá-
gresi og fálkapungar, en uppi á
hömrunum hefur hann gert skjól
fyrir kjóann, svo hann geti búið
sér hreiður ofar öðrum fuglum
og gargað framan í okkur, sem
höldum við séum merkilegri en
aUt annað í heiminum, vegna
þess okkur vantar vængina.
II.
Það var bjartur dagur, þegar
við Nordal ókum upp að gömlu
beitarhúsunum við Vatnsenda,
sem nú eru raunar löngu horfin,
hitinn langt fyrir ofan meðallag,
móska á vesturhimni. Við sátun),
í aftursætinu með brúnan bak-
poka á milli okkar, sem Nordal
sagði væri víst íslenzkur. Það
vantaði á hann hringjuna. Á
svona ferðalagi hefur maður ekki
í frammi neinar gælur við ís-
lenzkan íðnað. En bakpokinn
með öllu brauðinu hennar Guð-
rúnar í Birninum kom sér ágæt-
lega á göngunni, að öðru leyti
en því að ég fékk auðvitað að
bera hann. Það var lika kórrétt,
eins og á stóð.
Á leiðinni upp að beitarhús-
unum töluðum við um Esjuna,
sem er norskt nafn að uppruna,
eins og Heiðmörk og mörg önn-
ur falleg örnefni hér á landi —
já, töluðum um hvernig Esjan
grænkar með hverju ári og rek-
ur á miðju sumri af höndum sér
hvíta skaflana eins og óvígur her
fjandmennina, unz hún horfir á
okkur hrein og blá eins og barns-
augu.
Esjan er hégómlegust allra
kvenna. Hún er einn daginn í
blárri kápu, annan í sumarljós-
um kjól en fer svo í perluhvíta
snjóúlpu á vetrum, og svo sjá-
um við hana kannski einn ljós-
an vordag á gulum kjól með
hvítan keip á herðum. Þann dag
heldur Guðlaugur listahátíð í
Þjóðleikhúsinu.
Sumir segjast en sjá
á Esju og fjóshaug. Þ«j eru þeir,
sem hafa alizt upp í fjármála-
ráðuneytinu hjá Eysteini og
þjónað vel sínum herra. Það
kallast að vera trúr yfir litlu.
En við þessir öngþveitismenn
sem höfum alið aldur okkar á
mölinni og þekkjum kannski ekki
alltof mikið til sveitabúskapar,
fengum þó þá náðargjöf í æsku
að eignast augu, sem síðan hafa
séð ‘ greinilegan mun á Esju og
mykjuhaug. Og enn þykir okk-
ur Esjan fegurst allra fjalla. Það
er að vera trúr sinni köllun.
Einu sinni kom Dani nokkur
til Noregs. Norðmaður, vinur
hans, sýndi honum allar dásemd-
ir landsins og þeir voru á gangi
í fögru sumarveðrinu fram und-
ir morgun. Þegar sól kom upp,
sagði Norðmaðurinn og bætir
við allt hitt, sem ekki er í frá-
sögur færandi: Se den herlige
norske sol, com sá mange andre
lande nyder godt av. Þessa sögu
sagði mér Gunnlaugur Scheving.
Mér finnst hún einhvern veginn
eiga hér heima , til athugunar.
Þegar við ókum fyrir vestur-
enda Elliðavatns, töluðum við
um að illa hefði verið farið með
Rauðhólana og lagði ég á það
mikla áherziu, enda átti ég ungur
drengur dálítið leyndarmál með
þessum fallegu hólum með sín-
um djúpu, grösóttu gígum og
persónulega svip. Landið á þess-
um slóðum var að vísu eins og
örótt andlit en fagurt samt, við-
kunnalegt, hlýtt og leyndar-
dómsfullt. Þetta nefndi ég við
Nordal og til að undirstrika þessa
rómantík, benti ég á Elliðavatn
og sagði: — Sjáðu hvað vatnið
er spegilslétt. — Það er aldrei
logn á Suðurlandi, svaraði hann.
— Hvaðan hefurðu það? spurði
ég. — Það var skoðun Ólafs Dan,
svaraði hann. Þeir voru einu
sinni að ganga meðfram Tjörn-
inni, Ólafur Daníelsson og Ámi
Pálsson, og rífast um, hvort það
væri logn. Árni sagði að það
væri logn a Tjöminni, en Ólafur
sagði að það væri aldrei logn á
Suðurlandi. Þá bar þar að unga
stúlku. Ólafur veik að henni,
benti út á Tjömina og sagði: —
Þetta kallar Povelsen logn. Þá
sagði Árni: — Þokkalega vitlaus
er Danskurinn núna. Stúlkan
mun hafa tekið til fótanna og
ekki .skilið að hún hafði verið
ávörpuð af tveimur gáfuðustu
mönnum í Reykjavík. — Sam-
bandið milli Árna Pálssonar og
Ólafs Daníelssonar er fallegasta
vinátta, sem ég þekki. Þeir voru
ósammála um flesta hluti, enda
ólíkir menn á margan hátt, en
gátu ekki hvor án annars verið.
III.
Þegar við stigum út úr bílnum,
fundum við ilm úr lyngi. Lóan
söng dírrindí og spóinn vall.
| Við lögðum á stað upp hlíðina
og Nordal tók forystuna og hélt
henni alla leið. Ég vissi ekki
hann væri 'pessi göngugarpur, en
síðar fékk ég að vita að hann
hafði farið ófáar íerðir frá Vatns
enda í Kaldársel. Og það var
auðfundið að hann hafði gaman
af þessu. Þegar hann setti á mig
Steininum
bakpokann, hafði hann sagt
kímileitur: — Þetta er eins og
að búa upp á hest. Ég fann hann
hafði gaman af þessu og lét hon-
um það eftir að upplifa æsku sina
í Vatnsdalnum. Líklega höfum
við báðir verið eins og ungling-
ar, sem eru að fara í sveitina.
Á leiðinni frá beitarhúsunum
fórum við að tala um Einar
Benediktsson. Hér var hann al-
inn upp' til 9 ára aldurs, eða
þangað til hann reið Stórasand
með föður sínum og fluttist norð-
ur í Þingeyjarsýslu.
Ég minnist þeirra dýrðardaga!
Ég drengur reið í stórum hóp á
fjöllin.
Við fórum Sand. Og seint á
Blönduhaga
og sofnaði svo inn í sinn kynja-
heim við liestabit og traðk, án
þess að vita að hann ætti eftir
að geta sagt með nokkrum
sanni: „Ég hef nú víðast hvar
skilið eftir mig einhver spor.“
Um þessi spor töluðum við
-með útsýn yfir Elliðavatn.
En við töluðum um fleira.
Nordal sagði mér gamla þjóð-
sögu um landið og fólkið. Sag-
an gerðist norður í Kelduhverfi.
Þar var á bæ einum strákur, sem
rak kýr í haga fram með litlu
klettabelti. Víð klettana óx lít-
il hrísla og á hverjum degi sleit
strákur af henni grein til að reka
með kýrnar. Um haustið var
hríslan horfin. Vitanlega hefnd-
ist stráknum fyrir. Stuttu síðar
heyrði máður nokkur, sem gekk
þar framhjá, að kveðið var:
Faðir minn átti fagurt land
sem margur grætur,
því ber ég hryggð í hjarta mér
um daga og nætur.
— Það er sorglegt með íslend-
inga, hélt Nordal áfram, að þeir
hafa leikið alla þætti þessarar
þjóðsögu. Þeir hafa stórspillt
landinu og það hefur komið nið-
ur á þeim síðar. Og svo hafa
þeir grátið yfir öllu saman. Þeir
kunnu ekki að höggva skóg. Það
var ekki einasta að þeir hyggju
skógana, heldur hjuggú þeir
jaðrana og siguðu uppblæstrin-
um á varnarlaust landið, svo það
blés niður í mel. Ef þeir hefðu
kunnað að grisja skógana, þá
væri ísland nú öðruvísi á að líta.
En nú er vonandi búið að snúa
þessu undanhaldi upp í sókn. Ég
er mikill unnandi skógræktar,
eins og þú veizt, en það á ekki
að fylla allt með skógi. Landið
getur verið fagurt án skógar.
En heyrðu, sérðu hólmana þarna
í vatninu, þar eru gamlar búða-
rústir. Kjalarnesþing hefur
verið þar cinhvern tíma, en nú
eru rústir einar eftir. Svona fer
tíminn með líf manna og starf.
En það kemur nýtt fólk og skilur
eftir sig ryðgaðar dósir, skurði
og gaddavírsgirðingar.
IV.
Við fórum sniðgötu niður
Hjallana. Klukkan var rúmlega
tvö, sólin var heit í fangið. Við
fórum úr jökkunum og léttum á
okkur á göngunni, enda þegar
orðnir sveittir í hitanum: —
Þetta þætti fallegt á Sikiley eða
í Þingeyjarsýslu, sagði Nordal,
þegar við gengum suðvestur eft-
ir HjöIIunum — já, eða einhvers
staðar þar sem væri nógu langt
að fara. Ég spurði hann, hvernig
hann héldi Heiðmörkin mundi
taka sig út, ef hún væri í ná-
grenni Parísar þar sem Boulogne
skógurinn er nú. — Þá væri hún
heimsfræg, svaraði hann ákveð-
inn.
Ég var orðinn sveittur í hitan-
um og fór að hugsa um, hvað
það væri gott að drekka ískalt
lindarvatnið, sem er jafnauð-
fengið á Islandi og eplavín I
Frakklandi. En þá sneri Nordal
sér allt í einu við á göngunni
og sagði eins og af einskærri til-
viljun: — Það er annars einn
galli á þessari leið, sagði hann,
Það er ekkert vatn fyrr en I
Kaldárseli. Ég hrökk upp úr
þessum vatnstæru hugsunum
mínum og fannst ég þurfa að
horfast í augu við þann mögu-
leika að líf fnitt gufaði upp í
einu svitabaði — hvar skyldi
það nú verða, hugsaði ég, ja,
kannski barna innan um blá-
gresið eða fálkapungana eða ein-
hvers staðar í stóru leirflögun-
um og þá mundu þau dökkna
á einum stað og svo mundi sól-
in sleikja upp blettinn, eins og
þegar köttur drekkur mjólk af
undirskál. Það yrði skemmtileg
tilhugsun eða hitt þó heldur að
deyja úr svita! Og ég var farin
við settum tjöld í þyrping yfir
vöitinn —
Hvilzt hjá