Morgunblaðið - 04.10.1960, Qupperneq 8

8
MORCUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 4. okt. 1960
Cuðmundur Daníelsson
skáld fimmtugur í dag
FYRSTU kynni mín af Guð-
mundi Daníelssyni eru nú orðin
allgömul; ekki svo að skilja, að
im persónuleg kynni væri að
ræða, þar sem við erum sinn ;.f
hvoru landshorni, en einhvern-
tíma á unglingsárum mínum
rakst ég á grein eftir hann I
skólablaði hjá skólabróður hans
fyrir norðan, og efni greinarinn-
ar man ég; það var undirbúning-
ur sunnlenzks sveitapilts undir
réttaferð og svo frásögn af sjálfu
ævintýrinu. Mér fannst til um rit-
smíðina og dró þegar þá ályktun,
að þessi ungi maður mundi djarf-
ur og ófeilinn og stæðj víst föst-
um fótum á hinu jarðneska plani
tilverunnar.
í dag á Guðmundur Daníelsson
fimmtugsafmæli og mikinn rit-
höfundarferil að baki. Liggja nú
eftir Guðmund, er hann stendur
á fimmtugu, tuttugu bækur á
tuttugu og sjö árum, og sýnir
það glöggt, hvílíkur elju- og af-
kastamaður hann hefur verið í
skáldskapnum. Guðmundur hóf
skáldferil sinn með ljóðabók árið
1933, en fyrsta skáldsaga hans,
Bræðurnir í Grashaga, kom út
árið 1935 og vakti þegar athygli.
Hefur Guðmundur síðan helgað
sig skáldsagnagerð að langmestu
leyti, þó að fleiri skáldskapar-
greinum hafi hann sinnt, og er
hann nú tvímælalaust í röð
fremstu sagnaskálda hérlendra.
Framan af þóttu sögur Guð-
mundar bera nokkur merki um
áhrif eldri samtímahöfunda, en þó
mátti þá þegar glöggt greina þau
einkenni, sem síðan hafa orðið
æ skýrari með auknum þroska
og sjálfstæði skáldsins.
Guðmundur Daníelsson er frjór
og hugkvæmur höfundur; hann
á, eins og skáldið sagði, „skóga
hugmynda". Söguefnis virðist
honum aldrei vant, og oftast er
sögusvið hans stórbrotið og hrika
legt; eldfjöll, jöklar og stórvötn
æskustöðvanna eru honum jafnan
í hug. Skáldsögur Guðmundar
hafa orðið æ meiri örlagasögur
eftir því sem tímar liðu, eða það,
sem kallað er sálfræðilegar, og
hann hefur fjarlægzt raunsæi, en
teflir persónum sínum fram í
lítt mörkuðum tíma og umhverfi.
sem oft er tröllslegt og á vel við
hamfarírnar í einföldu, en nöktu
sálarlífi persónanna. Þetta á eink-
um við um skáldsögurnar: í fjali-
skugganum og Musteri óttans, að
nokkru leyti í Blindingsleik, sem
flestir telja bezt unna af sögum
hans, og jafnvel Hrafnhettu, síð-
ustu skáldsögu hans, sem hefur
þó sannsögulega uppistöðu.
Sögur Guðmundar minna oft á
þjóðsöguna, dulmagnaða, en hálf-
jarðneska, og um baksvið sagna
Keramikrismynd á garðsvölum byggingarinnar. Þar mun vígsl-
an fara fram. Á myndinni er sendiherra Dana í Bandaríkjun-
um Kield Knuth- Wintherfeldt, grcifi.
Danakonungur vígir
nýja sendiráðsbyggingu
í Washington
ÞRIÐJUDAGINN 4. október
fara dönsku konungshjónin í
opinbera heimsókn til Banda-
ríkjanna.
Eitt af mörgum viðfangs-
efnum Danakonungs meðan á
heimsóknni stendur verður
í augum kostnaður við bygg-
inguná, enda hefur ekkert ver
ið til sparað að gera hana sem
glæsilegast úr garði. Hins
vegar eru menn sammála um,
að byggingin sjálf, öll innrétt ‘
ing og húsbúnaður, beri eink-
ar vel merki þess sem bezt
hans líða fyrir sjónir persónur
líkastar huldufólki, eða þvx fólki,
sem maður sér í draumi, laus-
lega tengdb tíma og rúmi. Hún
er því líklega að nokkru leyti
röng, ályktunin, sem ég dró í
gamla daga, að Guðmundur
standi föstum fótum á jarðneska
planinu, því að skáldið á líka í
seli á öðrum sviðum tilverunnar.
Því skal hér við bætt, að stíll
Guðmundar er persónulegur,
sterkur, tilbrigðaríkur og hressi-
legur eins og maðurinn sjálfur.
Um þróunina í sagnagerð Guð-
mundar Daníelssonar mætti rita
langt mál, en hér er ekki staður
til þess, en það er þó óhætt að
segja, að hann hefur verið í stöð-
ugri framför í skáldsagnagerð-
inni ekki sízt á síðari árum.
Afköst Guðmundar Daníelsson-
ar í skáldskapnum eru slík, að
ætla mætti, að honum hefði ekki
gefizt mikið tóm til að sinna öðr-
um störfum, en þessu er ekki svo
farið. Hann hefur um langt skeið
verið skólastjóri, fyrst á Vest-
fjörðum og" síðan á Eyrarbakka.
Hlýtur að vera mikið gaman fyr-
ir unglinga að njóta handleiðsiu
og tilsagnar kennara, sem hefur
til að bera svo auðugt hugmynda-
flug og slíkan skilning á sálar-
lífi fólks.
Guðmundi hefur einnig gef-
izt tími til að ritstýra ágætu
blaði, Suðurlandi, um allmörg
undanfarin ár og hefur skrifað
mikið í það blað, meðal annars
fjörug viðtöl. I>á hefur Guðmund-
ur ferðast mikið erlendis og skrif-
að tvær bækur um ferðir sínar.
Ljóst má vera af framansögðu,
að Guðmundur Daníelsson er
mesta hamhleypa að hverju
verki, sem hann gengur, hraust-
ur maður og hjartaprúður. Hann
virðist aldrei þurfa að flýta sér
og alltaf hafa nægan tíma eins og
oft er um mikla athafnamenn,
sem þó eru störfum hlaðnir. Guð-
mundur er gæddur þeirri dyggð
að eiga mjög auðvelt með að
meta og viðurkenna verk sinna
stéttarbræðra, og ekki nagar
ormur öfundsýkinnar sál hans.
„Heima glaður og við gesti reif-
ur“ á við um Guðmund, sem er
manna skemmtilegastur heim að
sækja og viðræðubeztur.
Hann getur nú á bezta mann-
dómsskeiði litið yfir mikil og
fjölbreytt störf og ágæt afrek,
meiri en margur leysti af hendi á
langri ævi. Vinir hans árna hon-
um allra heilla á þessum tíma-
mótum og vænta enn frá hans
hendi margra snjallra skáld-
verka.
Andrés Björnsson
★
ÞEGAR ég nú sezt niður til að
óska vini mínum, Guðmundi
Daníelssyni, skáldi, til hamingju
á þessum merku tímamótum í
lífi hans, verður mér fyrst fyrir
að hugsa til norsku víkingaskip-'
anna, sem ég sá í Oslo í sumar.
Það er undursamleg tilfinning
að virða fyrir sér jafn áþreifan-
lega fortíð og þessi gömlu skip
gefa manni hlutdeild í, starida
þarna í helgri þögn innan um
amríska túrista og heyra ekki
skvaldrið, en láta hugann reika
þúsund ár aftur í forneskju og
svo eins og í leiftri af eldingu
sjá menn og konur löngu liðins
tíma ganga á þessum slitnu fjöl-
um, tigið fólk. ambáttir og
þræla, heyra gömul orð sem
hafa verið fest á bækur, brot
úr Ijóði sem við getum enn vitn-
að í, ef á liggur, allt kemur
þetta á móti okkur í einni svip-
an, og við heyrum ekkert annað
þá stundina, sjáum ekkert ann-
að, svo sterk verða þau áhrif.
Síðan hefur mér fundizt að
Guðmundur Daníelsson hefði
sómt sér vel á slíku skipi með
tignum mönnum og vígreifum,
sem létu sér ekki fyrir brjósti
brenna smáskeinur í orustum
eða köpuryrði úr ýmsum áttum.
Úr stafni slíkra knarra hefði
rödd Guðmundar Daníelssonar
hljómað gegnum brak og vopna-
glamm og í sögum hefði hann
fengið einkunnina: skáld gott.
í þessum fáu línum verð-
ur ekki farið víða yfir, enda
gerist þess ekki þörf; les-
endur Morgunblaðsins þekkja
bækur Guðmundar Danielsson-
ar. Hann hefur verið afkasta-
mikill rithöfundur og sjáifum
sér trúr, þó á ýmsu hafi gengið
og staðið við þau fyrirheit sem
Árni Hallgrímsson, ágætur bók-
menntamaður, þóttist skynja,
þegar hann ritaði um fyrstu
verk skáldsins í Iðunni og hældi
þeim á hvert reipi, min:itist
jafnvel á stóra höfunda í sam-
anburði sinum. Ef ég man rétt,
lifði Árni Hallgrímsson þá stund
að fá í hendur Blindingsleik frá
skáldi sínu.
Fáum mönnum hef ég kynnzt
sem er skáldskapurinn eins í
blóð borinn og Guðmundi Daní-
elssyni. Ég held hann hafi verið
fæddur til þess eins að segia
sögur eins og gert var á fs'andi
frá alda öðli. Hann hefur eín-
hvern tíma komizt svo að orði,
að hann skrifi sér til.heilsubót-
ar. Af nánum kynnum við hann
veit ég að þau orð mælir hann
af heilum hug. Ég gæti bókstaf-
lega ekki hugsað mér Guðmund
Daníelsson öðruvísi en sískrif-
andi. Þó hefur hann ætíð þuvft
að sinna öðrum skyldustörfum
og verið skólastjóri um margra
ára skeið. „Maður verður að
hafa eitthvað af peningum
líka“, segir hann, „til að verða
ekki bitur og leiðinlegur og for-
pokast ekki í aumingjahætti!"
Hann veit'að góð skáld geta ver-
ið praktísk. ef á þarf að ha'.da
og borgaraleg þeim að sk.xð-
lausu, ef mergurinn er góður:
„Vandræðin stafa af því, Mr.
Goldwyn, að þér hafið aðeins á-
huga á list en ég á peningum",
sagði Bernhard Shaw eitt sinn
og enginn hefur dirfzt þann dag
í dag að efa afrek hans í bók-
Hin nýja sendiráðsbygging. Til vinstri er íbúðarhús sendiherrans,
menntum. Auðvitað brosti hann
út í annað munnvikið, þegar
hann sagði þessi orð og pað
mundi Guðmundur Daníelsson
líka gera. en góð áminning gæti
þetta nú samt verið til sumra
þeirra hávaðamanna sem eru
skáld alls staðar nema í verkum
sínum. Fáir rithöfundar hafa af
kastað meiru hér á landi en Guð
mundur Daníelsson, enn íærri
skrifað betri skáldsögur og eng-
inn í jafnnaumum frítíma. Mað-
urinn er hamhleypa til verka og
ekki við eina fjöl felldur, ef hví
er að skipta, kannski má sjá
þess stað í sumum fyrri boka
hans að hann skrifaði í kaop-
hlaupi við nauman og óvinveiít-
an tíma, ungur og að ýmsu leyti
óreyndur, en vígfimur og trúr
sinni köllun: án heilinda hefði
honum ekki tekizt að afhenda
okkur jafngóð verk og Mustari
óttans, Blindingsleik og Hrafr.-
hettu, svo nefnd séu þrjú síð-
ustu skáldverk hans. Guðmund-
ur Daníelsson fæddist inn í um-
gerð Njáls sögu og óx inn í svið
hennar og sagnaheim. Fornbók-
menntirnar urðu honum ungum
í senn hvöt og stæling og vart
man hann svo eftir sér að hann
hafi ekki haft visu á takteinum.
Ungur orti hann sveitarbragi og
kerknisvísur og þótti beita
brandi sínum af nokkurri djörf-
ung og var ekki vænlegur til
ailsherjarvinsælda í þröngbýlinu
af þeim sökum. Samt var þetta
farið að lagast. þegar lngólfur
Jónsson nú landbúnaðarráðhetra
skrifaði fyrstu ljóð hans á rit-
véi austur á Hellu!
Guðmundur Daníelsson var
afarhændur að Valgerði ömmu
sinni, sem hafði unun af að
segja drengnum sögur af forn-
um köppum íslendinga sagna og
lifði sjálf örlög þeirra svo sterkt,
að henni þótti sem þeir væru
allir sveitungar hennar: „Það
var eins og amma hefði sjálf
umgengizt þessar persónur og
væri að segja manni frá fólki,
sem hefði búið á næsta bæ við
hana, þegar hún var ung stúlka
og var að alast upp í Langa-
gerði í Hvol’hreppi", sagði Guð-
mundur í samtali við Morgun-
blaðið fyrir tveimur árum. Við
kné Valgerðar ömmu sat skáld-
Framh. á bs. 14.