Morgunblaðið - 21.12.1960, Blaðsíða 6

6
MORGVNBLAÐIÐ
Skáldið af mölirmi
fjörðinn
Vetrarmávar. Ljóð.
Jóo úr Vör.
Bókaskemman. 1960.
HANN kom inn í bókmennt-
irnar vestan af illa grónum
malarkambi. Hann er framhald
af lágri eyrinni við Patreksfjörð
inn, sem af sjónarsviði bernsku
Jóns er lokinn auðnarlegustu
og sæbröttustu sveit allra hinna
eyðilegu og undirlendisfátæku
vestfirzku byggða. Ofan við
kambinn eru bakkarnir, með
sinn grýtta gróðrarjaðar við fæt
ur grárrar urðar, sem er einvöld
alit upp á hvassa, himingnæva
fjallsrönd, og neðan við er fjar-
an sem á annan veginn endar
í sveigðum fingri oddans, en hin-
um megin beygist í olnboga og
teygir síðan hönd svartra, stund
um sýlaðra hleina út í fjörðinn,
fjara, þar sem hinn grái litur
gnúinna steinvala ræður svip og
uppliti, þó að þar leynist reynd-
ar hvít og brún og blágljá djásn
bobba og öðu og bláskelja. —
Hann barði að dyrum, gerði það
í stund milli stríða — og með
hljóðstaf. Menn skyggndust út,
litu á lágan mann með lútan
gráan hattkaufa og sögðu eins
og kallinn lítið gestrisni: „Við
skulum láta eins og við heyr-
um það ekki.“
Hann varð auðvitað hneyksl-
aður og sár og leit hvössum
vonaraugum til austurs, því að
vitaskuld var þetta endemis
auðvalds- og afturhalds fyrir-
tekt að þykjast ekki heyra
hann sé sjá, þar sem hann stóð
og drap á dyr, reistur, sigldur
rnaður — fyrst búinn að for-
framast í Reykjavík og svo all-
ar götur suður í Franz og hafði
að færa stuðlamál, sem skyldu
flytja þeim dyn daganna í þorp-
inu á eyrinni og sunnan frá
Verdun og Dauðsmannshæð, svo
sem sá dynur endurómaði í
blóði sjáanda síns tíma.
En innst innan úr hugar-
fylgsnum hans var sem hvislað
væri sárt og biðjandi: Má ég?
.... Hann sagði ekki já, en
hann varð að hlusta. Og svo
kom það, ekki með ádeilurödd
veraldarmannsins forframaða,
heldur einfalt, sárt, nöturlegt,
en líka sælt, birtandi fáskrúð-
ugar, en samt ógleymanlegar og
undarlega hrífandi sýnir, þaðan,
scm hann hafði undrazt, „hversu
grasstráin voru löng, þar sem
þau uxu í skugganum," þaðan,
sem steinbitur hékk í þili, það-
an, sem hann mundi „gamlar
konur með köflóttar svuntur og
Ijósar hyrnur á höfðinu" og
karla, „sem mylja klútinn sinn“,
— og þar sem líka ungar stúlk-
ur „fjötra bylgjur hársins með
litríkum borðum úr silki. ... “
„þar sem lítil skel er á litlu
hafi“ og „þú heldur kannski,
að pollurinn sé hafið....“ Já,
það kemur — af undrun og
auðmýkt og sárri viðkvæmni:
mmm
Jón úr Vör
„Elífðarhafið er kannski pollur.
Einn daginn segir dauðinn við
lífið:
Ó, ljá mér skel þína, bróðir."
Og það kemur ljúft og sælt og
fagurt, er óstuðlað — eing og
stuðlaföllin samrýmist ekki lát-
lausum veruleika fátæks drengs,
sem dvelur undir fjallinu á
hinni „mjóu steinvölurönd milli
þess og hafsins", þar sem mann-
lífið á sér engar erfðir:
, Hve undur hægt vaggast bátur
þinn
við landsteina eigin bernsku.
I mjúkum silkispegli,
bak við langa ævi,
horfizt þú í augu við litla telpu,
slegið hár hvelfist í leik smárra
fiska,
í sólskini fljúga þeir á gullnum
vængjum
inr. í laufgrænan skóg.“
.... Þegar Jón hafði fundið
þorpið sitt og þar sjálfan sig,
hélt hann áfram að yrkja órim-
að. og árið 1951 gaf hann út
ljóðabókina Með örvalausum
boga. Þar leggur hann alllangt
út á braut hinnar í senn tákn-
rænu og órökrænu túlkunar,
sem oft reynist viðsjál, en hins
vegar er ærið áhrifarík, ef vel
tekst til um val orða, tákna og
viðmiðunar. Og oft tókst sprið
vel til hjá Jóni úr Vör.
Vetrarmávar
Síðan eru liðin níu ár, og loks
er komin ný bók frá skáldinu.
Hún flytur tæpan hálfan fjórða
tug órímaðra ljóða, sem flest
eru stutt. Ég greip þetta snotra
kver með eftirvæntingu, því að
margt hefur svo sem gerzfr á
þessum níu árum á vettvangi
Ijóðrænna íslenzkra bókmennta.
Margur ungur maður, karl og
kona, hefur þar sniðgengið
gamla íslenzka ljóðhefð og farn-
azt misjafnlega að vonum, því
ekki eru allir útvaldir — minnsta
kosti ekki strax og fyrirhafnar-
lítið. Og hvort mundi þá Jón
úr Vör, að nokkru sefjaður af
anda tímans, hafa í sífellu
streitzt við að sjá sin eigin met
á sviði órímaðrar túlkunar og
svo lent út í æ torræðara tungu-
tal skrúfaðs og órökræns tákn-
máls?
Nei, nei, — Jón hefur yfir-
leitt kunað fótum sínum forráð
í þessum ljóðum. Svipmót þeirra
og líkingamál minnir meira á
ljóðin í Þorpinu en á þau, sem
hann birti í Örvalausum boga.
Hann hefur ekki farið úr augna-
körlunum við að glenna sig í
spor Eliots, Pounds eða Lorca,
og hvorki brynjað sig broddum
hunzku né lent út í fen sýnd-
ardjúpsæis. Draumur Þyrnirósu,
sem á sér glófagrar setningar,
er sem heild nokkuð torræður,
og þegar við höfum lesið Gamla
ferðasögu getum við ekki endi-
lega hrósað happi yfir að „skó-
smiðssonur vestan af Patreks-
firði“ hafi nokkurn tíma komið
í konungsgarðinn Versali. Enn-
fremur er eitthvað hálf-endur-
suðulegt við ljóðharma lands-
sölunnar, sem ég annars efast
ekki um, að skáldið telji sig
hafa gripið undan blæðandi
hjartarótum. En oftast er hug-
blærinn sambland biturrar sælu
og ekki með öllu óljúfs sárs-
auka, líkingarnar sóttar í nöt-
urlegan veruleika bernskunnar.,
„Berfætt í grasinu
standa börnin,
stráin vaxa
milli moldugra tánna,
krossfest hamingju jarðar
með grænum nöglum."
Gróður mannlífs og jarðar og
minning og tákn þjáningarinn-
ar.... Eða þessar myndir:
„Titrandi höndum
heldur örþreytt móðir
áfram að sauma
fegurstu draumum
ný líkklæði.
Eins og vængbrotin æður
syndi milli sýlaðra hleina
fer nóttin að.“
Öll höfum við farið fram hjá
eyðibýli — og vart nokkur ökk-
ar ósnortinn. Tilfinningarnar,
sem það vekur, túlkar skáldið
þannig:
„Allt eins og blómstrið eina
er leikið með viðkvæmni
á gaddavírsstrenginn,
sem lokar gamalli heimreið.... “
Svona broddhvöss, svona nöp-
ur. svona viðkvæmnileg eru þau
áhrif eyðileikans frá rústum
mannlegs erfiðis, enda segir
skáldið á öðrum stað:
„Þegar þú lítur þreyttur upp
frá starfi
er land þitt fegurst.. .. “
Hann er ekki beinlínis list-
slæpingslegur svipur ljóðsins,
sem endar þannig, og engin böl-
mæði er yfir afstöðu skáldsins
til ástar, konu og afsprengis,
heldur hin frjóva lífsnautn,
tengd ilmjurt í holti og hreiður-
fugli í móa:
„Einu sinni var hár þitt
net til þess að veiða í
augu mín.
Og ennþá geymir það
blóðbergsilminn
frá liðnum dögum.
Allt fyrir jól
í dag eru vetrarsólstöður,
stytzti dagurinn á árinu. —
Varla er hægt að tala um
meira en þriggja tíma dags-
birtu. Á þessum tímum raf-^
ljósa veitum við þessu litla
athygli. Aðeins þarf að þrýsta
á hnapp og þá er ljós. Myrkr-
ið tefur okkur ekkert.
Það er líka eins gott núna
rétt fyrir jólin, þegar hús-
mæðurnar æða um með
skrúbbur og fötur, snúa við
stólum og draga allt fram á .
gólf, ef einhvers staðar skyldi
leynast rykögn. Þokkalegt
væri ef skammdegismyrkrið
yrði þess valdandi að ein-
hvers staðar yrði eftir blett-
ur.
Og bakusturinn? Hvernig
væri hægt að vera viss um
hvenær smákökurnar hefðu
nákvæmlega þennan faliega
kremgula lit í ofninum, ef
ekki væri stór rafmagnspera
í eldhúsinu.
Ef til vill yrðu sumir eigin
mennirnir þó ofurlítið fegnir
ef skammdegismyrkrið hyldi
ofurlítið sprunguna í ljóskrón
unni, brotna stólinn eða skell
ótta 'ofninn. Þeir yrðu þá
ekki að gera svo vel og lag-
færa þetta allt fyrir jól. Nú á
dögum er allt miðað við jólin.
Manni dettur stundum í hug
að eftir jól verði ekki neitt
— aðeins eitt gapandi tóm.
Það sem ekki verði gert fyrir
þann tíma, fáist aldrei fram-
ar tækifæri til að gera.
* Hress húsmóðir
Svo koma jólin, tveir og

FERDIIMANP ^
—• vm
±...,. j:x
1
Í f rVM

©#»///
COTIMHACC*

MiðviKudagur 21. des. 196G
Nú eru hendur þínar
hreiður fyrir
tvö módröfnótt egg,
hjörtu okkar brothætt
að vaka yfir
til langrar elli“.
Sannleika hefur því skáldið
höndlað, sannleika lífsins,— þó
að hann segi, líkingu fjörunnar
og hafsins trúr:
„Lengi, lengi hef ég staðið
í fjörunnl
við hið mikla haf sannleikans,
þar sem vísur mínar
og spurningar falla
grunnt,
eins og steinar,
og mynda falíega hringa“.
Honum er sannarlega engin
vcrkunn, því að hvar ætti hann
að fá hinn djúpa litkandi undir-
tón í hörpu sína, ef hann ætti
sér ekki lífstrega árangurslausr-
ar leitar hins stóra sannleika —
hann, sem ekki er rótslitinn,
heldur stendur styrkum sprotum
í möl kambsins, sem hann er
fæddur á, og — eins og hann
segir sjálfur — „grasið brýtur
sér leið milli steina". Og svo
sem hann líka segir: fari hann
heiminn á enda að leita frama,
kallar þó fjaran á hann til leiks
að brotinni skel. Hann veit
meira að segja, að „í eilífðarfjör
unni finnur" hann „gulnað strá
bak við sorfinn blágrýtisstein“
honum dýrmætara en allir
Ed.ensviðir. Svona er skáldið
Jón úr Vör ríkulega að heiman
búinn frá óðali sínu, malarkamb
inum í hinum auðnarlegasta
hinna auðnarlegu Vestfjarða.
Guðm. Gíslason Hagalín.
Næstmesta
hveitiár
London, 19. des. (NTB-AFO)
HVEITIUPPSKERA mun í ár
verða sú næstmesta sem um get-
ur í sögunni eða 221 millj. tonn.
Er þá reiknað með uppskerunni
í öllum löndum heims utan Kína.
í fyrra var uppskeran 215 millj.
tonn og 225 millj. tonn árið 1958
er hún varð mest. Uppskeruaukn-
ing hefur orðið mest í Bandaríkj
unum.
hálfur dagur. Kannski tekst
flestum húsmæðrunum að
láta sem þær séu alveg ó-
þreyttar eftir allt umstangið
og þá verður gaman á jól-
unum. Því ekkert setur eins
svip á heimilishaldið, eins og
glöð og hr’ess húsfreyja. Það
er ekkert gaman ef mamma
má ekki vera að því að dansa
í kringum jólatréð, vegna
þess að hún þarf að sprauta
rjóma á köku, jafnvel þó
rjómakökur séu ósköp góðar,
eða kýs heldur að sitja í stól,
af því að hún er orðin svo
ósköp bólgin á fótunum.
^LídlJiugulsemi^^
Þegar ég minnist á þreytta
fætur og stóla, þá dettur mér
var sagt frá um daginn. —
Maður nokkur, sem oft þarf
að fara í skóla bæjarins,
veitti því athygli, að hjá litlu
börnunum í skóla ísaks Jóns
sonar, er það siður að börnia
taki stólinn sinn og lyfti hon-
um upp á borðið, áður en þau
fara. Með þessu létta þau
undir með hreingerningar-
konunum, sem margar hverj-
ar eru þreyttar og slitnar
manneskjur. Mikið af vinnu
þeirra í skólastofunum er
einmitt að lyfta öllum þess-
um áragrúa af stólum upp
á borðin og setja þá niður aft-
ur. En þessi litla hugulsemi
munar hvert barn engu. ÞaS
er aftur á móti fallegur siður
og uppeldisatriði