Morgunblaðið - 30.12.1960, Blaðsíða 9

Föstudagur 30. des. 1960
Wrt»rrvnr 4 Ð1 Ð
9
Sólarsýn
Hákon Hinrik Hakanson
SÉRA Bjarni Gissurarson í
Þingmúia: Sólarsýn. Kvæði.
Jón M. Samsonarson sá um
útgáfuna. Útgefandi: Bóka-
útgáfa Menningarsjóðs.
Reykjavik. 1960.
ÞETTA er 5. bindi í þeim bóka-
flokki, sem útgefandinn nefnir
Smábækur Menningarsjóðs. Að
eins 700 eintök eru gefin út af
þessari bók, sem ásamt eftir-
mála og efnisyfirliti er 120
blaðsíður, í fremur litlu broti.
Nei, náttúrlega er ekki við
því að búast, að Sólarsýn verði
nein metsölubók. Þetta er kveð-
skapur eftir 17. aldar mann,
sem er alls ekki í hópi þeina,
sem bezt ortu á íslandi eftir
siðaskiptin. Að sjálfsögðu ber
Hallgrím Pétursso langhæst
allra skálda frá þessu timabili.
Næstur honum að snilli gengur
sennilega fyrirrennari hans,
séra Einar Sigurðsson í Hevdöl-
um (d. 1626), en hann var móð-
urafi séra Bjarna Gissurarsonar
í Þingmúla. Einar var stórskáld
og hefur skáldskapur hans varð-
veizt ágætlega. Fegurst kvæða
hans og frægust munu vera
Vöggukvæðið um Krist og
Maríuvísur. Sigurður Nordal
telur hann merkilegasta skáld
siðaskiptaaldarinnar á íslandi.
Séra Einar varð fádæma kyn-
sæll. Hann eignaðist með tveim
eiginkonum sínum upp undir
tuttugu börn. Til eru tvær vísur
eftir hann þar sem hann telur
upp þrettán af börnum sínum:
„Syni á ég sjö til vonar,
set ég Odd fyrst í letri, -
Sigurður sæll mun verða,
sýslar trúlega Gísli.
Ólafi hjúin öll hæla,
Höskuld tel ég geðröskvan.
Eiríkur og Jón líkjast
ungir, af snjallri tungu.
Dæt’r á ég sex í sveitum,
Sesselju tel geðröskva,
Margrét mín skal heita,
meira hlýði ég Sigríði.
Anna er orðsnjöll kvinna,
allfróð Gunna móðir,
Herdís homsóp lærir
hugarsvinn, verkleg hinna.“
Mörg af börnum og barnabörn-
um séra Einars öðluðust vegna
yfirburða sinna frægð, sem hef-
ur enzt þeim fram á þennan dag.
Þar má fyrst nefna hið elzta
þeirra, Odd biskup í Skálholti.
Hann er þekktari sem embætt-
ismaður en skáld, og sama máli
gegnir um Árna lögmann son
hans. Séra Gísli prófastur í
Vatnsnesi var einnig skáldmælt-
ur, en ekki er kveðskapur hans
nema hégóminn einber í saman-
burði við ljóð Ólafs bróður hans
prófasts í Kirkjubæ. Hann var
gæddur ríku listamannseðli með
sterkum og andstæðum_ geð-
brigðum, bezta skáld á íslandi
um sína daga, að föður hans frá-
töldum, bæði trúarskáld og á-
deiluskáld. Hans sonur var séra
Stefán í Vallamesi, sem á 17
öldinni gengur næst Hallgrími
Péturssyni. Svo vel orti ’Stefán
að enn í dag eru sum kvæði
hans á hvers manns vörum ,eins
og til dæmis Björt mey og hrein,
og Ég veit eina baugalínu.
Telpan, sem séra Einar í Hey-
dölum nefnir Gunnu í barna-
vísum sínum, varð kona séra
Gissurar Gíslasonar í Þingmúla,
en þeirra son var séra Bjarni
skáld, höfimdur kvæðanna í
Sólarsýn.
Eins og að líkum lætur skipa
trúarljóð og sálmar mest rúm
í skáldskap 17. aldar manna.
Guðbrandur Þorláksson biskup
á Hólum hafði gefið þeim lín-
una, ef svo mætti segja. Hann
hafði þrumað gegn hvers konar
veraldlegum skemmtikveðskap,
amorsvísum og danskvæðum af
útlendri rót, en hvatt skáldin til
að yrkja jafnan svo að upp-
byggilegt væri fyrir almúgann
að hafa yfir kveðskapinn eða
syngja hann á ýmsum tímum
dagsins og við margvísleg tæki-
færi. Mest af því sem ort var
eftir forskrift Guðbrands er nú
ónýtt með öllu og getur á engan
hátt hrært nútímafólk til aðdá-
unar, þó að lesa megi út úr
þessu fróðleik um aldarháttinn.
Ljóðmæli Bjarna Gissurar-
sonar eru að engu veruiegu
leyti frábrugðin því sem tíð-
kaðist aimennt í skáldskap um
og fyrir hans daga. Hann stend-
ur að baki hinum snjöllu frænd-
um sínum, sem nefndir hafa
verið, og hann er heldur ekki
jafnoki manna eins og séra Ól-
afs Jónssonar á Söndum, því
síður Bjarna skálda Jónssonar
frá Húsafelli, sem kvað meðal
annars Aldasöng, um hnignun
menningar og þjóðlífs eftir siða-
skiptin, og hversu spillt var feg-
urðarskynjun almennings með
því að kippt hafði verið burt úr
kirkjum fögrum hlutum og 'úð
það skapað ræktarleysi fyrir
háleitum minjum. Svo kveður
Bjarni í Aldasöng:
„Kirkjur og heilög hús
hver vildi byggja fús,
gljáði á gullið hreina,
grafnar bríkur og steina,
klerkar á saltara sungu,
sveinar og börnin ungu.
Allt skrif og ornament
er nú rifið og brennt,
bílæti Christí brotin,
blöð og líkneski rotin,
klukkur kólflausar standa,
kenning samt fögur að vanda.
Frek er nú tolla tekt,
tvöföld þar lögð við sekt,
hús drottins hrörna og falla,
hrein eru stundum valla,
klauftroðnar kúabeitir
eru kristinna manna reitir.“
Svona vel orti ekki Bjarni Giss-
urarson. En þó hann sé ekki
jafnoki stórskáldanna, þá kveð
ur hann betur en allur þorri
þeirra mörgu manna, sem um
hans daga fengust við að yrkja.
Páll Eggert Ólason segir svo um
hann í Sögu íslendinga, 5. bindi,
bls. 364:
„Séra Bjarni var vel gefinn
gleðimaður og gamansamur, lip-
urt skáld, og eru til heilar
kvæðabækur eftir hann í hand-
ritum."
í vel og hófsamlega rituðum
eftirmála Jóns M. Samsonarson-
ar við Sólarsýn er stuttlega
rakin ævisaga Bjarna Gissurar-
sonar og lýst af nákvæmni skap-
gerð hans og lífsskoðun, einnig
gerð fullnægjandi grein fyrir
skáldskap hans, bæði yrkisefn-
um og formi. Bezta kvæðið í
Sólarsýn er vafalaust fyrsta
Ijóðið „Um samlíking sólarinn-
ar‘. Þetta kvæði og hið næsta:
„Um gagn og nytsemi sólarinn-
ar“, sýnir greinilega hvílíkur
sóldýrkandi þessi maður hefur
verið, enda voru dagar oft dimm
ir á hans tíð, hörð ár til lands
og sjávar, og óáran í stjórnar-
farinu. Víða segir Bjarni til
syndanna, bæði undirgefnum og
yfirboðurum. Þeir sem heil-
brigðir eru skulu vinna. Vald-
höfunum ber að stjórna í guðs
nafni, auðsýna réttlæti og ekki
draga sjálfum sér meira fé úr
vasa almennings en þeim ber
með réttu.
Einkennilegt finnst mér að
ekki skuli vera tekið með í bók-
ina það kvæði Bjama, sem
þekktast varð og vinsælast og
lifað hefur í minni sumra íram
undir okkar daga, en það er
„Hrakfallabálkur“. Þetta er eina
kvæði Bjarna, sem Páll E. Óla-
son nefnir með nafni í umsögn
sinni um Bjarna í Sögu íslend-
inga. Vera má þó að það sé of
langt til að Jóni M. Samsonar-
syni þætti fært að taka það í
svo litla bók sem Sólarsýn er.
Eitt með betri kvæðunum i
'Sólarsýn er ljóðabréf til Vil-
borgar Jónsdóttur, konu ísleifs
sýslumanns Einarssonar á Felli.
Kvæðið er eins konar ævióður
skáldsins og sýnir harla glöggt
hið næma náttúruskyn þess.
Skulu hér að lokum birt þrjú
fyrstu erindi þessa kvæðis sem
sýnishorn af skáldskap Bjarna
Gissurarsonar:
Fagur sprettur upp
fífill í túnum,
höfuð gylltan krans
hefur að sýna,
er sem kembi sér
sunnu á móti,
liðast lokkar þá
ljósir um vanga.
Komi regn yfir
eða kaldur úrinn
eða sól sígi
í saltaðan mar,
veglegu hári
vindur hann saman
undarlega
sem ekkert væri.
Skamma varir stund
skrautið þetta,
fellur af höfði
forgylltur krans;
hvítnar þá svörður
og höfuðreikin,
beygist þá fífill
í bugðu marga.
Skáldskapurinn íslenzki er mik-
ið tré, djúprætt og fjölgreinótt.
Vissulega er Bjarni Gissurarson
og Sólarsýn hans ein af minni
greinunum á því tré, engu að
síður lifir hún enn og ber sin
grænu blöð.
Guðmundur Daníelsson.
F. 8. 3. 1943. D. 30. 11. 1960.
„Hvers vegna heilagt og fast,
um hjarta þitt læsir sig minnið,
faðir sem misstir þinn son,
móðir sem tregar sitt barn?“
SVO spyr Matthías í einu af
sínum ódauðlegu huggunarljóð-
um.
Hákon var einn þeirra sona,
sem læsa sig í minninguna og
sem gerir gott í minningunni,
því ævi hans og upplag var
óvenjulegt.
Hann var sonur hjónanna
Gustavs Hákanson og Þórnýjar
Gissurardóttur, Hátúni 25, Rvík.
Tvær systur átti hann, Gerðu
Herron, sem búsett er í Amer-
íku, en var samt síminnug á
systurskyldur sínar, og Olgu,
sem var litla systirin og dag-
legt augnayndi hans.
í bernsku rann hann upp,
fríður og tápmikill, augasteinn
foreldra sinna, en fimm ára
gamall varð hann fyrir slysi, og
var það sem eftir var ævinnar
lamaður upp að mitti.
Enginn þekkir, sem ekki hef-
ur reynt, hvílík átök það eru
foreldrum að verða fyrir þess-
ari reynslu, og þó getur svo
farið að sá, sem gengur í gegn-
um hana og gefst ekki upp, vildi
ekki hafa misst af henni.
Hákon heitinn var, að manni
finnst, óvenjuleg ung hetja. Þó
allt væri gert sem mögulegt var
til að bjarga heilsu hans bar
þtð lítinn árangur og snemma
mun hann hafa gert sér þess
grein, að hann mundi eiga aðra
ævi en jafnaldrar hans. Þó
heyrðist aldrei, á því tólf ára
Þórðtu Tómosson, Eystri-Hól
ÞANN 9. des. sl. lézt Þórður
bóndi Tómasson Eystri-Hól í
Vestur-Landeyjum, í sjúkrahús-
inu Sólvangi í Hafnarfirði, 87
ára gamall. Þórður var Rangæing
ur að ætt; fæddur var hann í
Þykkvabænum af fátækum for-
eldrum, en dyggu fólki
Foreldra sína missti Þórður á
barnsaldri, lá þá ekki annað fyr-
ir honum en hlutaðeigandi sveit
og hefur vafalaust verið boðinn
upp á vorhreppaskilum sem títt
var þá. Þetta hefur þó tekist bet-
ur en oft varð, því Þórður lenti
hjá myndar- og sómamanni, Ein-
ari Guðmundssyni, þá bónda í
Rifshalakoti síðar á Bjólu í Holt
um. Einar þótti kappsfullur og
duglegur bóndi, vandist hann því
frá öndverðu vinnunni og varð
hann afkastamaður og harðsnú-
inn til allra verka.
Árið 1898 kvæntist Þórður Guð
rúnu Ólafsdóttur frá Sumarliða-
bæ í Holtahreppi, mikill atgerfis
og myndarkona. Hófu þau bú-
skap í Ráðagerði í Ásahreppi,
fluttu þaðan að Litlu-Tungu í
næstu sveit, bjuggu þar til 1916
er þau fluttu að Eystri-Hól 1
Vestur-Landeyjum. Bjuggu þar
sóma- og myndarbúi, voru kom-
in upp úr allsleysi í tölu beztu
bændafólks. Árið 1945 missti
Þórður konu sína og brá búi
1946 og dvaldist hann eftir það
hjá Helgu dóttur sinni og manni
hennar Stefáni RuSrauniÍEevni
er tóku jörðina Eystri-Hól er
Þórður lét þar af búskap.
Þau Eystri-Hólshjón, Þórður
og Guðrún fóru ekki á mis við
mótlæti í lífinu. Þau misstú tvær
dætur sínar uppkomnar, Jóhönnu
Margréti og Kristínu, báðar
mannvænlegar og myndar stúlk-
ur og son misstu þau í æsku.
Börn Þórðar sem eru á lífi eru:
Helga, sem áður er getið, húsfrú
í Eystri Hól. Sigríður, húsfrú að
Hvestu við Arnarfjörð, gift
Friðriki Jónssyni bónda þar.
Þorkell Ármann, skrifstofumaður
hjá Reykjavíkurbæ, giftur Ólöfu
Kristjánsdóttur. Aðalheiður Guð
mundsdóttir, er uppeldisdóttir
þeirra.
Hjá Eystri-Hóls hjónunum
Þórði og Guðrúnu var ávallt ís-
lenzk gestrisni í heiðri höfð. f
uppvextinum fór Þórður á mis
við menntun eins og almennt
var á þeim tímum, en var að
upplagi greindur, áreiðanlegur í
öllurn viðskiptum og enginn veifi
skati, meðalmaður á vöxt, þétt-
vaxinn og fríður sýnum.
Sá er þessi fáu orð ritar, dvaldi
í nágrenni við Þórð í 42 ár og
reyndi hann sem dyggann vin,
sem aldrei brást cg ágætan ná-
granna.
Kveð þig nú látni vinur minn
og óska þér forsællar ferðar; yf-
ir á landið, þar sem dagur ei
dvín.
Þ. J.
•bili sem hann lifði svona, æðru-
orð eða kvörtun yfir hlutskipti
hans.
Hann gerði sér grein fyrir
erfiði foreldra sinna og elskaði
þá innilega, og erfiði þeirra galt
hann með glaðværð, uppörvun
og umhyggju, sem ekki verður
með orðum lýst. Þeim, sem
heimsóttu hann sagði hann frá
öllu því er hann gladdist yfir og
gott var, en minntist aldrei á
vanheilsu sína og vék frá sér
öllu tali um hana, með því að
vekja athygli á einhverju
skemmtilegu, því hann var
bráðfjörugur og prýðilega greind
ur. —
Nágrannar hans á líkum
aldri heimsóttu hann stöðugt og
undu ágætlega með honum. Svo
skemmtilegur var hann og góð-
ur. Ýmsir voru þeir sem í raun-
um sínum leituðu til hans og
fóru af fundi hans endurnærð-
ir. Allir sem kynntust honum
dáðu hann og elskuðu.
Síðasta árið hnignaði heils-
unni mjög og þjáningarnar urðu
þungbærar. Það breytti þó ekki
því, að í stað þess að kvarta
við kunningja og vini uppörvaði
hann þá.
Hinar fögru minningar um
þennan lamaða svein eru ótelj-
andi og dýrmætar skyldum sem
vandalausum. Hann sýndi þrek-
lund og góðleik sem yfirsteig
allt sem maður getur gert ráð
fyrir. Þess vegna lifir minning
hans föst, og ber í sér græðslu.
Hún bendir:
„Upp yfir sólnanna sól,
að sannleikans lifandi brunni,
upp yfir heims stunda hjól,
helgum að kærleikans stól“.
Drottinn gaf og Drottinn tók,
lofað veri Drottins nafn.
S. P.
Somkomm
Hjálpræðisherinn
í kvöld kl. 20,30. Almenn jóla-
tréshátíð fyrir æskulýð. Verið
hjartanlega velkomin.
Magnús Thorlacius
næstaréttarlögmaður.
Málflutningsskrifstofa.
Aðalstræti 9. — Sími 1-1875.
EGGERT CLAESSEN og
GÚSTAV A. SVE1NSE.ON
hæstaréttarlögmemi.
Þórshamri við Templarasund.
Málflutningsskrifstofa
PÁLL S. PÁLSSON
Hæstaréttarlögmaður
Bankastræti 7. — Sími 24-204
PILTAR
ef þið plalð «mr>usfuni
pa i eq h^inq^n^ .
wm
/förtón /Jsmv/ws-úon
Smurt brauð
Snittur coctailsnittur Canape
Seljum smurt brauð fyrir
stærri og minni veizlur. —
Sendum heim.
RADÐA MVLLAN
Laugavegi 22. — Sími 13'328.
Ódýru prjónavonirnar
seldar í dag eftir kl. 1.
Ullarvörubúðin
Þingholtsstræti 3.